Τα περιοριστικά μέτρα της αναγκαστικής καραντίνας, τα οποία εφαρμόστηκαν για τη μείωση του ρυθμού εξάπλωσης της νόσου Covid-19, ήταν το δίχως άλλο πρωτόγνωρα. Το Εργαστήριο Κοινωνικής, Πολιτισμικής και Ψηφιακής Τεκμηρίωσης του Τμήματος Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου διεξήγαγε έρευνα με στόχο να διερευνήσει τις αντιδράσεις και τα βιώματα ατόμων του γενικού πληθυσμού της επικράτειας σε σχέση με τα μέτρα αυτά. Οι κύριοι ερευνητές, ο καθηγητής Σωτήρης Χτούρης και η καθηγήτρια Αναστασία Ζήση, μιλούν στο «Πρίσμα» για την έρευνα που διενεργήθηκε σε συνεργασία με μέλη ΔΕΠ και νέους/ες ερευνητές/ριες του Τμήματος Πολιτισμικής Τεχνολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
Ποιος ήταν ο στόχος της έρευνας και ποια μεθοδολογία ακολουθήσατε;
Η διαδικτυακή, κοινωνική έρευνα «Ο κοινωνικός εαυτός και η εμπειρία των περιοριστικών μέτρων σε δείγμα του γενικού πληθυσμού» είχε σαν στόχο να εξετάσει τα μέτρα αυτοπεριορισμού ως κοινωνική και ατομική εμπειρία και παράλληλα να διερευνήσει τους παράγοντες που διαμόρφωσαν τα μέσα που τα άτομα ενεργοποίησαν προκειμένου, χωρίς παράπλευρες απώλειες, να ανταποκριθούν σ’ αυτήν την ασυνήθιστη συνθήκη της αφαίρεσης των ελευθεριών και του ελέγχου της κίνησης. Η έρευνα ενδιαφέρθηκε κυρίως για τις ατομικές εμπειρίες, τις αντιλήψεις και τις στρατηγικές που οι συμμετέχοντες/ουσες στην έρευνα ενεργοποίησαν ώστε να δημιουργήσουν ένα πεδίο ελέγχου της προσωπικής τους ζωής και της νέας, κατευθυνόμενης καθημερινότητας.
Πρόκειται για μια ταχεία, διαδικτυακή κοινωνική έρευνα που συγκέντρωσε μέσω της χρήσης της πλατφόρμας Surveybot 374 έγκυρα ερωτηματολόγια μετά από πρόσκληση εθελοντικής συμμετοχής. Η πρόσκληση διακινήθηκε μέσα από τις επίσημες λίστες των ΑΕΙ της χώρας αλλά και από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Όπως ήταν αναμενόμενο, το δείγμα της έρευνας διαμορφώθηκε κυρίως από φοιτητές και φοιτήτριες και από άτομα του άμεσου οικογενειακού και φιλικού τους περιβάλλοντος. Κοινωνικοδημογραφικά το δείγμα της έρευνας αποτελούταν κυρίως από νέους και νέες, 21-30 ετών (34%), γυναίκες σε ποσοστό 65%, που ζουν σε αστικούς χώρους (62%) και με μέσο εκπαιδευτικό επίπεδο την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Άλλες ηλικιακές κατηγορίες, κάτω των 20 και άνω των 30 ετών, εκπροσωπήθηκαν, αλλά με μικρότερη συμμετοχή. Η συμπλήρωση των ερωτηματολογίων συμπεριέλαβε λήμματα που κάλυψαν κυρίως πτυχές της συγκρότησης του κοινωνικού εαυτού, δηλαδή την αντίληψη ένταξης του ατόμου σε κοινωνικές σχέσεις και πεδία αλλά και την ανάπτυξη ενός δυνητικού εαυτού προσανατολισμένου σε ομάδες, δεσμούς, συλλογικότητες. Η έρευνα διεξήχθη χωρίς οικονομικούς πόρους, από 6.4.2020 έως 22.4.2020. Τα ευρήματά της δεν επιτρέπουν τη γενίκευση λόγω της ειδικής σύνθεσης του δείγματος. Ωστόσο, επιτρέπουν την καταγραφή των τάσεων στις στάσεις του γενικού πληθυσμού εκείνης της χρονικής περιόδου.
Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα;
Για ένα σημαντικό ποσοστό των συμμετεχόντων της έρευνας, η περίοδος της καραντίνας συνδέθηκε με την ανάγκη μιας ενδοσκόπησης του εσωτερικού κόσμου που εκφράστηκε μέσα από την επιθυμία για απελευθέρωση των δημιουργικών τους δυνάμεων και ειδικών δεξιοτήτων και για την ανάπτυξη ενός συλλογικού εαυτού.
Ένα μικρό, αλλά σημαντικό ποσοστό του δείγματος αποτίμησε την επικοινωνία εντός της οικογενειακής εστίας, για τη συγκεκριμένη περίοδο της καραντίνας, δύσκολη έως πολύ δύσκολη, σε αντίθεση με την πλειονότητα, που έκρινε το σχετικό πεδίο ως λειτουργικό. Πρόκειται για εύρημα που συμφωνεί με τις συγκαιρινές μελέτες που τεκμηρίωσαν τον πολλαπλασιασμό της κοινωνικής ευαλωτότητας σε νοικοκυριά που αντιμετωπίζουν ενδοοικογενειακή βία και έχουν στην εστία τους μέλη με αναπηρία ή/και χρόνια νοσήματα. Από την άλλη, η διατήρηση πόρων που σχετίζονται με την οικογένεια και τους φίλους είναι ενδιαφέρουσα: οι φίλοι και η οικογένεια αποτέλεσαν μια σταθερή αναφορά θετικής αμοιβαιότητας στην καθημερινότητα, χωρίς όμως να αποτελούν πεδία ιδιαίτερου αναστοχασμού ή/και διάθεσης για περαιτέρω βελτίωση.
Στο χερσοτόπι της αβεβαιότητας για την οικονομική τους θέση, οι συμμετέχοντες βρέθηκαν να κολυμπούν σε ένα πέλαγος από συναισθήματα άγχους, σύγχυσης, ανασφάλειας, φόβου και ανησυχίας κυρίως για τις προοπτικές της ανάπτυξης των επαγγελματικών και κοινωνικών λειτουργιών στο άμεσο μέλλον.
Σε αντίθεση με την επίσημη και κεντρική επικοινωνία της υγειονομικής απειλής σχετιζόμενης με τη νόσο Covid-19, οι συμμετέχοντες/ουσες στην έρευνα εξέφρασαν κυρίως την ανησυχία τους για την απώλεια του εισοδήματος, την ανεργία και την επαγγελματική αποένταξη.
Πώς επηρεάζει τα υποκείμενα η οικονομική κρίση που έχει προηγηθεί στη διαχείριση της πανδημίας;
Η τρέχουσα βιολογική κρίση τέμνει τις επιπτώσεις της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης που η χώρα βίωσε ως συνέπεια της κρίσης χρέους και του παγκόσμιου κραχ το 2008. Οι συμμετέχοντες/ουσες στη μελέτη, λόγω των πολλαπλασιαστικών επιδράσεων της οικονομικής καθίζησης, βρίσκονται με απομειωμένα εφόδια, που με τη σειρά τους συρρικνώνουν τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, αυξάνοντας ταυτόχρονα τους βαθμούς της ευαλωτότητας που συνεπάγονται η αρνητική λειτουργία της αγοράς και η βαθιά υποχώρηση του κράτους φροντίδας. Οι νέοι και οι νέες είναι πολλαπλώς τα θύματα αυτής της πολυεπίπεδης κρίσης που στον ιστορικό ορίζοντα του χρόνου θα έχει την υφή του τραύματος.
Πώς αυτοπροσδιορίζονται οι ερωτώμενοι ως προς τη θετική ή αρνητική εσωστρέφεια ή εξωστρέφεια;
Στην αρνητική διαλεκτική της πανδημίας εντάσσεται η «αφάνεια» και εσωστρέφεια των περισσότερων αρνητικών συναισθηματικών καταστάσεων και υποκειμενικών βιωμάτων, τα οποία από τη μία μεριά επιτείνουν οι περιορισμοί και οι κοινωνικοί φόβοι της πανδημίας και από την άλλη μεριά τα υποδαυλίζει η δυναμική επιβολή στη δημόσια σφαίρα «θετικών» ή αρνητικών, αλλά τις περισσότερες φορές κυρίως τεχνητών συναισθηματικών καταστάσεων. Μ’ αυτόν τον τρόπο επιτείνεται επίσης η «κοινωνική αφάνεια» πολλών κοινωνικών και επαγγελματικών ομάδων που υφίστανται τις μεγαλύτερες αρνητικές επιπτώσεις της πανδημίας στη φυσική και ψυχική τους υγεία, αλλά και στην εργασία, την επιχειρηματική τους δραστηριότητα και τις κοινωνικές τους σχέσεις. Η πανδημία εκφράζει με έναν πιο σκληρό και ιδιαίτερο τρόπο τις αρνητικές διαστάσεις και τις ανισότητες της κοινωνικής μας πραγματικότητας. Η «εξισωτική παρηγοριά» της κοινής βιολογικής μοίρας είναι μια νέα ιδεολογία που προστίθεται στις κοινωνικές κατασκευές της μετανεωτερικότητας.
Θεωρείτε πως από τα ευρήματα της έρευνας προκύπτουν προτάσεις για τη διασφάλιση της αντοχής των ατόμων και των κοινωνιών που έχουν υποστεί τις αρνητικές συνέπειες της πανδημίας;
Πιστεύουμε ότι υπάρχουν σημαντικά προβλήματα που προκύπτουν για την κοινωνική και ψυχική υγεία του πληθυσμού την περίοδο της πανδημίας. Θέματα που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν στο πλαίσιο μιας ατομικής συμβουλευτικής ή απλώς να γίνουν αντικείμενα υγειονομικής καθοδήγησης και κανόνων κοινωνικής πειθαρχίας. Είναι φανερό ότι μια νέα κοινωνική ωριμότητα θα προκύψει εντός της «Κρύπτης της Πανδημίας» στις μικροκοινωνικές σχέσεις αλλά και μέσα από τις μεγάλες αντιθέσεις στην αγορά εργασίας, την εκπαίδευση και την προστασία της υγείας. Η μεγάλη εμπειρία που προκύπτει από τη μεγάλη διάρκεια των συνεχιζόμενων κρίσεων δεν έδωσε όμως ακόμα νέους κοινωνικούς και δημόσιους θεσμούς προστασίας και εναλλακτικής κοινωνικής αμοιβαιότητας. Η υψηλή εξατομίκευση των λύσεων που επικρατεί μέχρι σήμερα στο πλαίσιο της κρίσης της πανδημίας θα πρέπει να αντιστραφεί για να στρέψουμε αντίθετα το βλέμμα μας, περισσότερο προς τις νησίδες της δημιουργικής αλληλεγγύης και συνεργασίας, οι οποίες πρέπει να αποτελέσουν τα κύρια σημεία στήριξης των περισσότερο ευάλωτων, όπως επίσης πεδία λειτουργίας για τα δίκτυα των οικογενειών και των εργαζομένων που πλήττονται σκληρά από τη νέα βιοκοινωνική κατάσταση της Covid-19.
Το άρθρο είναι διαθέσιμο στον σύνδεσμο: https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/ekke/article/view/23228
