Πότε σταματάμε να θεωρούμαστε «νέοι»; Πώς αλλάζουν οι αντιλήψεις μας για την ηλικία όσο μεγαλώνουμε; Μια εφαρμογή που δείχνει πώς μπορεί να μοιάζουμε σε σαράντα χρόνια λειτουργεί σαν υπενθύμιση της νεότητάς μας ή της θνητότητάς μας;
Ερευνητές των τμημάτων ψυχολογίας στα Πανεπιστήμια του Στάνφορντ, του Μίσιγκαν και του Σεντ Τόμας στις ΗΠΑ, δημοσίευσαν το 2018 έρευνα στην οποία είχαν στόχο να εντοπίσουν την αντίληψη της ηλικίας σε διαφορετικές φάσεις της ζωής, καθώς και ποιες είναι οι ηλικίες στις οποίες θεωρούμε ότι περνάμε από τη μία φάση στην άλλη, για παράδειγμα πότε θεωρείται κάποιος ηλικιωμένος. Η έρευνα περιλάμβανε δείγμα 502,548 ατόμων, ηλικίας από 10 έως 89 ετών, συνιστώντας τη μεγαλύτερη έρευνα του είδους μέχρι εκείνη τη στιγμή. Η έρευνα διεξήχθη διαδικτυακά, από το 2006 έως το 2015. Οι συμμετέχοντες ήταν στην πλειοψηφία τους από τις ΗΠΑ, με τις γυναίκες να αποτελούν το 69,1% του δείγματος.
Οι ερευνητές προσπάθησαν να εντοπίσουν τις αντιλήψεις των ανθρώπων για την ηλικία μέσα από τις αξιολογήσεις που εκείνοι συνδέουν με διαφορετικές ηλικίες, αναφέροντας: την ιδανική τους ηλικία, την ηλικία που αισθάνονται ότι έχουν, την ηλικία που ελπίζουν ότι θα φτάσουν και την ηλικία που θεωρούν οι άλλοι ότι έχουν. Οι ηλικιωμένοι ενήλικες ανέφεραν ότι αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους ως μεγάλους, αλλά σε κάθε περίπτωση νεότερους από την πραγματική τους ηλικία. Επίσης, τοποθετούσαν την ηλικία στην οποία προκύπτει η μετάβαση σε άλλο ηλικιακό στάδιο, αργότερα στη ζωή. Αυτό το τελευταίο ήταν πιο έντονο για τις μεταβάσεις που σχετίζονταν με τη μέση ηλικία, απ’ ότι μεταβάσεις που λαμβάνουν χώρα στη νεότερη ενήλικη ζωή. Επίσης, ανέφεραν ότι οι άλλοι άνθρωποι τους κάνουν νεότερους απ’ ότι είναι στην πραγματικότητα. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία συμμετέχοντες ανέφεραν μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής σε σχέση με τους νεότερους συμμετέχοντες, γεγονός που συνδέεται με τα κίνητρα των ανθρώπων για αυτό-συντήρηση καθώς και με αμυντικές συμπεριφορές ως προς την υπενθύμιση της θνητότητας. Η ηλικία στην οποία αναφέρουν οι συμμετέχοντες ότι ελπίζουν να φτάσουν αυξάνεται δραματικά μετά την ηλικία των 40 ετών.
Η συγκεκριμένη έρευνα προσέφερε καλύτερη εποπτεία στο πώς η διαδικασία της γήρανσης μπορεί να επηρεάζει τις κρίσεις για τον εαυτό και για τους άλλους. Όσο οι άνθρωποι μεγαλώνουν πλησιάζουν όλο και περισσότερο σε ένα στιγματισμένο ηλικιακό γκρουπ, τους ηλικιωμένους. Ως αποτέλεσμα προσπαθούν να αποστασιοποιηθούν ψυχολογικά από το γκρουπ αυτό, με συμπεριφορές όπως αυτές που περιγράφησαν παραπάνω. Τα αποτελέσματα της έρευνας συνάδουν με παλαιότερες μελέτες που υποστηρίζουν ότι οι ενήλικες αναφέρουν ότι αισθάνονται νεότεροι από την πραγματική τους ηλικία και αυτό το φαινόμενο αυξάνεται όσο αυξάνεται η ηλικία. Για παράδειγμα έρευνα που δημοσιεύτηκε το 2009 είχε δείξει ότι οι άνθρωποι 18-29 ετών θεωρούσαν ότι κάποιος είναι ηλικιωμένος στην ηλικία των 60 ετών, ενώ άτομα άνω των 65 ετών ανέφεραν ότι κάποιος είναι ηλικιωμένος μετά τα 74 έτη.
Η προσπάθεια του ανθρώπου να αποσυνδεθεί ψυχολογικά από το στίγμα που συνοδεύει τα γηρατειά, τα οποία συχνά συνδέονται με αδυναμία και ασθένειες, δεν προκαλεί έκπληξη. Το να αισθανόμαστε νεότεροι φαίνεται να σχετίζεται με μια πληθώρα πλεονεκτημάτων για την υγεία και την ευεξία. Υπάρχει άραγε τρόπος να φανταστούμε το μέλλον και τον γερασμένο εαυτό μας χωρίς αυτό να γεννά αρνητικά συναισθήματα;
Έρευνες στο πεδίο των νευροεπιστημών έχουν αναδείξει εντυπωσιακές ομοιότητες στον μηχανισμό μέσω του οποίου ο εγκέφαλος θυμάται το παρελθόν και φαντάζεται ή προσομοιάζει το μέλλον. Η φαντασία επιτρέπει στον ανθρώπινο εγκέφαλο να φανταστεί διαφορετικά σενάρια για το μέλλον με πρωταρχικό στόχο να αποφασίσει ποια πορεία δράσης θα εξασφαλίσει την επιβίωσή του. Εκτός όμως από το ζήτημα της επιβίωσης η ανθρώπινη φαντασία επέτρεψε στον άνθρωπο να φανταστεί ένα καλύτερο μέλλον και να εργαστεί για να το δημιουργήσει. Τη δυνατότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου να χρησιμοποιεί τα στοιχεία που έχει για να φανταστεί πώς θα μοιάζει το μέλλον φαίνεται να μιμείται η δημοφιλής εφαρμογή επεξεργασίας εικόνας Face App. Η εφαρμογή, που χρησιμοποιεί τεχνητή νοημοσύνη, μπορεί να επεξεργαστεί μια σημερινή φωτογραφία για να σου αποκαλύψει πώς θα μοιάζεις σε 40 χρόνια. Η εφαρμογή όμως δεν σταματά εκεί, μπορεί ακόμα να γυρίσει πίσω τον χρόνο και να δείξει πώς πιστεύει ότι ήσουν νεότερος ή νεότερη, ενώ η τελευταία δυνατότητά της σου δείχνει πώς θα έμοιαζες αν ήσουν άτομο άλλου φύλου.
Η εφαρμογή, παρόλο που έχει κατηγορηθεί ότι συλλέγει και να αποθηκεύει τα δεδομένα των χρηστών για διαφημιστικούς και άλλους σκοπούς, είναι ιδιαίτερα δημοφιλής καθώς διάσημοι καλλιτέχνες, κατακλύζουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με παραλλαγές του εαυτού τους. Ωστόσο, όσο διασκεδαστική και αθώα και αν φαίνεται η χρήση της εφαρμογής, μπορεί να έχει ψυχολογικές επιπτώσεις στους χρήστες, τόσο θετικές όσο και αρνητικές. Με μία πρώτη ανάγνωση τα φίλτρα αυτά μπορεί να βοηθήσουν τον χρήστη να συμβιβαστεί με τα χρόνια που περνούν και την διαδικασία της γήρανσης, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να ενισχύει τη ματαιοδοξία του. Για τον χρήστη που τώρα είναι νέος τονίζει την νιότη αυτή. Η αντιπαράθεση με τον ενενηντάχρονο εαυτό μας κάνει τον σαραντάχρονο που είμαστε σήμερα να λάμπει ακόμα περισσότερο. Αν ο ναρκισσισμός είναι μία από τις αμαρτίες της εποχής μας, το μαγικό γερασμένο πορτραίτο μας θα έχει πολλές ρυτίδες.
Στη σημερινή κοινωνία τα γηρατειά είναι κάτι που οι περισσότεροι προσπαθούν να ξορκίσουν. Παρόλο που οι άνθρωποι ζουν περισσότερο, με καλύτερη υγεία, φαίνεται να είμαστε λιγότερο συμβιβασμένοι με την ιδέα των γηρατειών και του θανάτου. Η εφαρμογή μπορεί από τη μία να εντείνει την ιδέα ότι το να γερνά κανείς είναι ανεπιθύμητο, αλλά μπορεί ταυτόχρονα να βοηθά να συμβιβαστούμε με το πέρασμα του χρόνου. Να λειτουργήσει σαν μία υπενθύμιση ότι δεν θα είμαστε για πάντα ο νεανικός, σφριγηλός εαυτός μας του 2020, ότι ηλικία και αν έχουμε τη χρονιά αυτή. Ο εαυτός που επιβίωσε από έναν θανατηφόρο ιό και μια πανδημία. Ο εαυτός που δεν χρειάζεται, σαν άλλος Ντόριαν Γκρέυ, ένα πορτραίτο για να γερνάει στη θέση του. Όπως λέει και μία φράση που αποδίδεται, μάλλον λανθασμένα, στον Φράνσις Μπέικον «Ποτέ δεν θα είμαι ηλικιωμένος. Για μένα, τα γηρατειά είναι πάντα 15 χρόνια μετά την ηλικία μου». Φέτος, όποια ηλικία και αν έχουμε, ας φορέσουμε κίτρινα βατραχοπέδιλα και πολύχρωμα μαγιό και ας βουτήξουμε με φόρα στη θάλασσα. Ποτέ δεν θα ξανάμαστε τόσο νέοι! Καλό καλοκαίρι!
Λήδα Αρνέλλου
Περισσότερες πληροφορίες:
Front. Psychol., 01 February 2018 | https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.00067
Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.
