Οι δυσοίωνες προβλέψεις που έγιναν πραγματικότητα
Για πολλούς λαούς οι νυχτερίδες ήταν συνδεδεμένες με πληθώρα προκαταλήψεων και συγχύσεων, ενώ για άλλους, όπως οι Κινέζοι, αποτελούν σύμβολο υγείας, μακροζωίας και αρετής. Με την εξάπλωση της πανδημίας του νέου κορωνοϊού, οι νυχτερίδες βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης όχι λόγω δεισιδαιμονιών, αλλά εξαιτίας του γεγονότος ότι πολλές επιστημονικές μελέτες τις θεωρούν την πιο πιθανή πηγή προέλευσης του νέου κορωνοϊού SARS-CοV-2.
Νυχτερίδες: Οι «φυσικές δεξαμενές» των ιών
Οι κορωνοϊοί που έχουν εντοπιστεί στις νυχτερίδες θεωρούνται οι πρόγονοι πολλών κορωνοϊών που προσβάλλουν θηλαστικά αλλά και τον άνθρωπο. Οι νυχτερίδες έχουν προεξέχοντα ρόλο στην όλη διαδικασία. Δεδομένου ότι προσβάλλονται από μεγάλη ποικιλία κορωνοϊών, θεωρούνται ιδιαίτερα σημαντικές για την εξέλιξη και την οικολογία τους. Εκτός από τους κορωνοϊούς, οι νυχτερίδες φέρουν και πολλούς άλλους ιούς, γνωστούς για τις νοσογόνες ιδιότητές τους, όπως οι Ebola και Marburg, που ευθύνονται για κάποιες μορφές ιογενούς αιμορραγικού πυρετού, ή ορισμένοι ιοί που προκαλούν λύσσα σε ανθρώπους και άλλα θηλαστικά.
Οι λόγοι για τους οποίους οι νυχτερίδες αποτελούν «φυσικές δεξαμενές» των ιών σχετίζονται με τα χαρακτηριστικά και τον τρόπο ζωής τους. Ζουν σε μεγάλους πληθυσμούς, σε πολλές και διαφορετικές περιοχές του πλανήτη και θεωρούνται εξαιρετικά μακρόβια ζώα. Λόγω της ικανότητάς τους να πετούν, μπορούν πολύ εύκολα να μετακινηθούν από το ένα μέρος στο άλλο, γεγονός που συμβάλλει στη μετάδοση ασθενειών. Ιδιαίτερα καθοριστικός παράγοντας είναι η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος στο οποίο ζουν μέσω της αποψίλωσης των δασών και της αστικοποίησης, που αυξάνει την πιθανότητα οι νυχτερίδες να βρεθούν σε περιοχές όπου ζουν άνθρωποι και έτσι να έρθουν σε επαφή μαζί τους. Όλοι αυτοί οι παράγοντες σε συνδυασμό με την εμπορική χρήση αλλά και την κατανάλωσή τους από τον άνθρωπο αναδεικνύουν τον προεξέχοντα ρόλο τους στη μετάδοση των ιών.
Η «ειρηνική» συνύπαρξη νυχτερίδων και ιών
Η ικανότητα των νυχτερίδων να συνυπάρχουν με τόσα διαφορετικά είδη ιών χωρίς να νοσούν έχει απασχολήσει την επιστημονική κοινότητα και αποτελεί ακόμα και σήμερα ένα αναπάντητο ερώτημα. Η απάντηση, σύμφωνα με τους επιστήμονες, κρύβεται στους μηχανισμούς του ανοσοποιητικού τους συστήματος. Συγκεκριμένα, ερευνητές του Ινστιτούτου Ιολογίας της Ουχάν με επικεφαλής τον μεταδιδακτορικό ερευνητή Πενγκ Ζου επισημαίνουν πως οι νυχτερίδες διατηρούν έναν αντιικό μηχανισμό στον οποίο κυρίαρχο ρόλο διαδραματίζουν συγκεκριμένες πρωτεΐνες, οι ιντερφερόνες, σε μέτρια επίπεδα. Με τον τρόπο αυτό αντιμετωπίζουν τους ιούς, ενώ παράλληλα αποφεύγεται η υπεραντίδραση του ανοσοποιητικού τους συστήματος. Επιπρόσθετα, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Δουβλίνου με επικεφαλής την Έμα Τίλινγκ υποστηρίζουν ότι οι νυχτερίδες έχουν μια πολύ αποτελεσματική και άμεση αντιική απόκριση, η οποία όμως αντιστρέφεται γρήγορα με την απελευθέρωση αντιφλεγμονωδών παραγόντων.
Η ικανότητα των νυχτερίδων να ανταποκρίνονται ταχύτατα στην εισβολή των ιών αναδεικνύεται και σε μελέτη του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας που δημοσιεύτηκε πριν δύο μήνες. Η μεταδιδακτορική ερευνήτρια Κάρα Μπρουκς και η ερευνητική της ομάδα αξιοποίησαν αποτελέσματα από in vitro πειράματα και μαθηματικά μοντέλα και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το ανοσοποιητικό σύστημα των νυχτερίδων ανταποκρίνεται άμεσα στην εισβολή των ιών, απομακρύνοντάς τους ταχύτατα έξω από τα κύτταρα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να προστατεύονται οι νυχτερίδες από υψηλά ιικά φορτία και να μην νοσούν. Ταυτόχρονα, όμως, συντελεί και στην εξέλιξη των ιών έτσι ώστε να πολλαπλασιάζονται πιο γρήγορα.
Η «Bat Woman» της Ουχάν
Η διδάκτωρ Ιολογίας Ζενγκλί Σι, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Ιολογίας της Ουχάν, έχει αφιερωθεί εδώ και χρόνια στη μελέτη των ιών που εντοπίζονται στις νυχτερίδες της περιοχής. Από πολλούς συναδέλφους της χαρακτηρίζεται ως “Βat Woman” (γυναίκα - νυχτερίδα) λόγω της τεράστιας συμβολής της στην έρευνα γύρω από αυτόν τον τομέα. Μαζί με την ερευνητική της ομάδα ανακάλυψαν ότι η επιδημία SARS, που κόστισε τη ζωή σε 774 ανθρώπους το χρονικό διάστημα 2002 - 2004, ξεκίνησε από κορωνοϊό που αρχικά μόλυνε τις νυχτερίδες. Όταν ξεκίνησε η επιδημία του νέου κορωνοϊού SARS-CoV-2, στην Ουχάν συγκροτήθηκε επιστημονική ομάδα στην οποία συμμετείχε και η ίδια. Σε χρόνο ρεκόρ κατόρθωσαν να απομονώσουν τον νέο ιό και να προσδιορίσουν την αλληλουχία του γενετικού υλικού του. Επιπλέον, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι και αυτός ο ιός προήλθε από τις νυχτερίδες.
Πρόσφατα η Ζενγκλί Σι, σε άρθρο στο περιοδικό «Nature Reviews Microbiology», ανέλυσε δεδομένα σχετικά με την προέλευση και εξέλιξη των κορωνοϊών που ευθύνονταν για δύο σοβαρές επιδημίες που έπληξαν την ανθρωπότητα στο παρελθόν (SARS και MERS). Εστίασε επίσης στους κορωνοϊούς που έχουν εντοπιστεί στις νυχτερίδες, οι οποίοι μοιάζουν πολύ με αυτούς που μόλυναν τους ανθρώπους. Στη συγκεκριμένη μελέτη, όπως επίσης και σε άλλες, η Ζενγκλί Σι αναφέρθηκε στην πιθανότητα νέοι κορωνοϊοί να προσβάλουν τους ανθρώπους. Υπογράμμισε επίσης την αναγκαιότητα να ενισχυθεί η έρευνα γύρω από αυτούς προκειμένου να μπορούν να προβλεφθούν και να αντιμετωπιστούν μελλοντικές επιδημίες. Η ομάδα της Ζενγκλί Σι έχει αναφερθεί και στην αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης νέων παθογόνων κορωνοϊών στην Κίνα σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Viruses» τον Μάρτιο του 2019, λίγους μήνες δηλαδή πριν το ξέσπασμα της επιδημίας στην Ουχάν. Το γεγονός ότι η Κίνα επισημαίνονταν ως σημείο εξάπλωσης των κορωνοϊών έχει να κάνει με το ότι αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες σε έκταση και πληθυσμό χώρες στον κόσμο με μεγάλη βιοποικιλότητα σε νυχτερίδες και συνεπώς σε κορωνοϊούς. Επιπλέον, το γεγονός ότι οι άνθρωποι ζουν πολύ κοντά σε αυτές ή τις καταναλώνουν καθιστούσε, σύμφωνα με τους συγγραφείς, πολύ πιθανό το ενδεχόμενο να προκύψουν νέοι παθογόνοι κορωνοϊοί από εκεί.
Οι μακροχρόνιες όμως προσπάθειες της Ζενγκλί Σι και του εργαστηρίου στο οποίο εργάζεται ώστε να κατανοηθούν οι μηχανισμοί που σχετίζονται με την προέλευση και εξέλιξη των κορωνοϊών προκειμένου να μπορούν να προβλεφθούν καταστάσεις όπως αυτή που ζούμε σήμερα δεν έχουν τύχει καθολικής αναγνώρισης. Το τελευταίο χρονικό διάστημα μάλιστα, το όνομα της Ζενγκλί Σι και του εργαστηρίου της έχουν εμπλακεί σε θεωρίες συνωμοσίας που τους θεωρούν υπεύθυνους για την εξάπλωση του νέου κορωνοϊού. Πρόκειται για θεωρίες συνδυασμένες με πολιτικές σκοπιμότητες, που εκφράζονται και από τα πλέον επίσημα αμερικανικά χείλη, αυτά του Προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ.
Παρά το γεγονός ότι έχουν γίνει πολλά βήματα προόδου σε ό,τι αφορά τη μελέτη των κορωνοϊών που σχετίζονται με τις νυχτερίδες, παραμένουν ακόμη πολλά άγνωστα και ανεξερεύνητα σημεία που μελλοντικά μπορεί να αποβούν πολύτιμα για την καλύτερη κατανόηση των κινδύνων για την ανθρώπινη υγεία και για την αποφυγή μιας νέας πανδημίας.
Fan, Y., et al., Bat Coronaviruses in China. Viruses, 2019. 11(3).
Cui, J., F. Li, and Z.L. Shi, Origin and evolution of pathogenic coronaviruses. Nat Rev Microbiol, 2019. 17(3): p. 181-192.
Xie, J., et al., Dampened STING-Dependent Interferon Activation in Bats. Cell Host Microbe, 2018. 23(3): p. 297-301.
Kacprzyk, J., et al., A Potent Anti-Inflammatory Response in Bat Macrophages May Be Linked to Extended Longevity and Viral Tolerance. Acta Chiropterologica, 2017. 19(2), 219-228.
Brook, C.E., et al., Accelerated viral dynamics in bat cell lines, with implications for zoonotic emergence. Elife, 2020. 9.
Μαρία Τσίπη
Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.