Επιμέλεια: Βασίλης Παπακριβόπουλος
Η Βραζιλία διαθέτει τις ισχυρότερες Ένοπλες Δυνάμεις στη Λατινική Αμερική. Στηρίζονται σε ένα παλιό στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα και διαθέτουν αποτελεσματικά κέντρα στρατηγικού προβληματισμού. Οι «σιωπηλές κυρίες», ικανές να επηρεάζουν τη δημόσια διοίκηση και τη λειτουργία της οικονομίας, φθάνοντας μερικές φορές στο σημείο να ασκούν ανοιχτά την εξουσία, διαδραματίζουν αποφασιστικό ρόλο στην πολιτική της χώρας. Το σχέδιό τους; Η υπεράσπιση ενός οράματος εθνικής ανάπτυξης που διαμορφώθηκε καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα και πρόβαλε καθαρά την περίοδο της στρατιωτικής κυβέρνησης του Ζετούλιο Βάργκας (1930 - 1945). Τότε οι Ένοπλες Δυνάμεις είχαν επιδιώξει την εκβιομηχάνιση, η οποία στα μάτια τους ήταν καθοριστικής σημασίας για τη διασφάλιση της γεωπολιτικής εθνικής κυριαρχίας, χωρίς να διστάσουν να αντιταχθούν σε μια ολιγαρχία γαιοκτημόνων που δεν ήταν πρόθυμη να προχωρήσει στον εκσυγχρονισμό της χώρας. Οι περισσότερες μεγάλες επιχειρήσεις για τις οποίες είναι σήμερα υπερήφανη η Βραζιλία ιδρύθηκαν από το κράτος εκείνη την περίοδο.
Από τις διάφορες δεξαμενές σκέψης των Ενόπλων Δυνάμεων, η Ανώτατη Σχολή Πολέμου (ESG / ΑΣΠ) αποτελεί το κύριο εργαλείο πολιτικής και γεωπολιτικής επιρροής τους. Ιδρύθηκε το 1949 κατά το πρότυπο του National War College (Εθνικό Κολλέγιο Πολέμου) των ΗΠΑ, χώρας με την οποία οι Βραζιλιάνοι στρατιωτικοί διατηρούν στενούς δεσμούς. Σ’ αυτό το κέντρο στρατηγικής σκέψης, που χρηματοδοτείται από το υπουργείο Άμυνας, έχουν εκπαιδευθεί πάνω από 8.000 άνθρωποι μέσα σε 60 χρόνια, οι μισοί από τους οποίους μη στρατιωτικοί. Η ιστοσελίδα του ιδρύματος υπερηφανεύεται ότι ανάμεσά τους συγκαταλέγονται μεγαλοεπιχειρηματίες, αλλά και «τέσσερις Πρόεδροι Δημοκρατίας, υπουργοί και πολλές σημαίνουσες προσωπικότητες της πολιτικής ζωής», χωρίς ωστόσο να αναφέρει ονόματα.
Το 1952 η διεύθυνση του Τμήματος Σπουδών της ΑΣΠ ανατίθεται στον στρατηγό Γκόλμπερι Ντο Κόουτο Ε Σίλβα, ο οποίος κωδικοποιεί τους μακροπρόθεσμους στόχους των Ενόπλων Δυνάμεων: συμμαχία με τις Ηνωμένες Πολιτείες εναντίον τού κομμουνισμού (χωρίς αυτή η φιλοαμερικανική επιλογή να εμποδίζει τους στρατηγούς να θέτουν σε προτεραιότητα τα εθνικά συμφέροντα), εξάπλωση προς τον Ειρηνικό Ωκεανό προκειμένου να εκπληρωθεί το «πρόδηλο πεπρωμένο» της χώρας και έλεγχος της Αμαζονίας.
Η νεοφιλελεύθερη περίοδος της δεκαετίας του 1990 ανακόπτει τις φιλοδοξίες των Ενόπλων Δυνάμεων. Εκτός από την πολιτική αστάθεια -η οποία διόλου δεν χαροποιεί τους στρατιωτικούς-, η οικονομική επιβράδυνση «πλήττει σοβαρά τη μέχρι τότε ακμάζουσα στρατιωτική βιομηχανία της Βραζιλίας καταφέροντάς της ένα πλήγμα από το οποίο θα χρειαστεί πολύ καιρό για να συνέλθει», όπως εκτιμά ο αναλυτής Ζοάμ Έβανς Πιμ. Μέχρι και σήμερα, οι εξαγωγές οπλικών συστημάτων περιορίζονται στο σύστημα εκτόξευσης πυραύλων Astros II (της Avibras) και στο αεροσκάφος Embraer EMB 314 Super Tucano, τα οποία πρωτοσχεδιάστηκαν τη δεκαετία του 1980. Γι’ αυτό, χωρίς αμφιβολία, και η εκ πρώτης όψεως αφύσικη συμμαχία μεταξύ του ιδρύματος -που κλίνει προς τα δεξιά της πολιτικής σκακιέρας- και του Προέδρου Λούλα Ντα Σίλβα. Η εξήγηση βρίσκεται στη σύμπτωση απόψεων γύρω από την ανάγκη να αποκτήσει ξανά το κράτος δραστήριο ρόλο προκειμένου να επιβεβαιωθεί η γεωπολιτική εθνική κυριαρχία της Βραζιλίας.
Εξάλλου, η άνοδος του Λούλα στην εξουσία αποτέλεσε σημείο ρήξης με το παρελθόν. Με εξαίρεση το στρατιωτικό καθεστώς, καμία κυβέρνηση δεν είχε δώσει τόση προσοχή στους προβληματισμούς του στρατού, ιδιαίτερα γύρω από τα κεντρικά ζητήματα που είχε διατυπώσει ο Γκόλμπερι Ντο Κόουτο Ε Σίλβα. Για παράδειγμα, η διαδικασία περιφερειακής ολοκλήρωσης για την οποία εργάζεται ο Πρόεδρος Λούλα συνάδει απόλυτα με τη φιλοδοξία των στρατιωτικών για καλύτερο έλεγχο της περιοχής του Αμαζονίου και για την εξάπλωση της επιρροής της Βραζιλίας πέρα από τα σύνορά της, ιδιαίτερα προς τον Ειρηνικό Ωκεανό. Έτσι, η δημιουργία της Ένωσης Νοτιοαμερικανικών Κρατών (UNASUR) το 2008 διευκολύνει την προώθηση ενός τεράστιου σχεδίου ανάπτυξης των υποδομών, το οποίο υλοποιείται στην κλίμακα των ομόσπονδων πολιτειών της χώρας: κατασκευή δρόμων, διάνοιξη καναλιών για ποτάμιες συγκοινωνίες, εξάπλωση των δικτύων επικοινωνίας.
Επί Λούλα η Βραζιλία απέκτησε για πρώτη φορά στην Ιστορία της ένα μακροπρόθεσμο, επίσημο στρατηγικό όραμα, αποτυπωμένο στο έγγραφο με τίτλο «Εθνική Στρατηγική Άμυνας» (END / ΕΣΑ), το οποίο δημοσιεύθηκε το 2008. Στις τεχνικές φιλοδοξίες το κείμενο προσθέτει οικονομικούς και κοινωνικούς προβληματισμούς: «Η Βραζιλία δεν θα είναι ανεξάρτητη εάν ένα τμήμα του πληθυσμού δεν διαθέτει τα μέσα για να εκπαιδευθεί, να εργαστεί και να παραγάγει». Όπως και η ΑΣΠ, η ΕΣΑ θεωρεί ότι η μάχη για την εθνική κυριαρχία συνδέεται όχι μόνο με στρατιωτικούς, αλλά και με οικονομικούς, κοινωνικούς και γεωπολιτικούς παράγοντες.
* Ο Raúl Zibechi είναι δημοσιογράφος, συγγραφέας και ερευνητής
Διαβάστε ολόκληρο το κείμενο στη διεύθυνση: https://bit.ly/3CzgxT8
