Live τώρα    
25°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
25 °C
23.2°C25.8°C
2 BF 33%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.4°C26.8°C
2 BF 33%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
21 °C
20.0°C24.8°C
2 BF 49%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.2°C21.0°C
2 BF 69%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
25 °C
24.0°C24.9°C
2 BF 33%
Σερβία: Ο αυταρχικός Αλεξάνταρ Βούτσιτς και η ανοχή των Βρυξελλών
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Σερβία: Ο αυταρχικός Αλεξάνταρ Βούτσιτς και η ανοχή των Βρυξελλών

ΑΛΕΞΑΝΤΕΡ ΒΟΥΤΣΙΤΣ
ο Αλεξαντερ Βούτσιτς

Των Jean-Arnault Dérens και Laurent Geslin*

Κάθε Σάββατο, από τις αρχές Δεκεμβρίου του 2018 μέχρι την έκρηξη της πανδημίας του κορωνοϊού, χιλιάδες Σέρβοι κατέβαιναν στους δρόμους για να καταγγείλουν τη «δικτατορία» του προέδρου Αλεξάνταρ Βούτσιτς και τον ασφυκτικό έλεγχο που το καθεστώς του ασκεί στη Δικαιοσύνη και στα μέσα ενημέρωσης. Το κύμα διαμαρτυριών πυροδότησε η βίαιη επίθεση στον Μπόρισλαβ Στεφάνοβιτς, επικεφαλής του Κινήματος της Αριστεράς της Σερβίας (PLS), που ξυλοκοπήθηκε άγρια από αγνώστους ενώ προετοιμαζόταν για μια δημόσια ομιλία στο Κρούσεβατς, στις 23 Νοεμβρίου 2018. Ξεκινώντας από το Βελιγράδι, η κινητοποίηση επεκτάθηκε γρήγορα σε πολλές πόλεις της χώρας και ενισχύθηκε από τοπικές ομάδες που κατήγγειλαν την κατάληψη όλων των μοχλών εξουσίας από τα στελέχη του Σερβικού Προοδευτικού Κόμματος (SNS). Μετά τις βουλευτικές εκλογές του 2012, ο κομματικός σχηματισμός του Βούτσιτς δεν σταμάτησε να επεκτείνει την επιρροή του στην κοινωνία και στους θεσμούς. Έχει την απόλυτη πλειοψηφία στο Εθνικό Κοινοβούλιο και στην εθνοσυνέλευση της Αυτόνομης Επαρχίας της Βοϊβοδίνα. Σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης, μέσα από παιχνίδια συμμαχιών, μόνο τέσσερις δήμοι σε σύνολο 170 ξεφεύγουν ακόμα από τον μερικό ή ολικό έλεγχό του.

Στις 9 Δεκεμβρίου 2018, την επομένη του δεύτερου Σαββάτου των διαδηλώσεων, ο αρχηγός του κράτους έκανε σαφείς τις προθέσεις του: δεν θα άλλαζε την πολιτική του «ακόμα και αν πέντε εκατομμύρια άτομα» κατέβαιναν στους δρόμους - σε μια χώρα επτά εκατομμυρίων κατοίκων. Ελλείψει προοπτικών, το κίνημα δεν άργησε να εξασθενήσει και τους τελευταίους μήνες συγκέντρωνε μονάχα ένα σκληρό πυρήνα οπαδών. Ο Βούτσιτς επωφελήθηκε από τον διχασμό των κομμάτων της αντιπολίτευσης και της ελάχιστης αναγνώρισης που χαίρουν από την κοινή γνώμη. Η δεκαετία του 2000, κατά την οποία ασκούσαν εξουσία, σηματοδοτήθηκε από πολυάριθμες υποθέσεις διαφθοράς, όπως επίσης και από το σοκ της οικονομικής κρίσης του 2008 και των αυστηρών μέτρων λιτότητας που επιβλήθηκαν στη Σερβία, κατά κύριο λόγο από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Τέλος, ο Σέρβος Πρόεδρος γνωρίζει πως μπορεί να υπολογίζει στην στήριξη των «εταίρων» του, οι οποίοι, από τη Ρωσία έως τις ΗΠΑ, δεν δίνουν την παραμικρή σημασία στα κινήματα διαμαρτυρίας.

Χρειάστηκε η συλλογική δέσμευση των κομμάτων της αντιπολίτευσης για μποϋκοτάζ των κοινοβουλευτικών εκλογών του 20201 προκειμένου να αντιδράσει η Ευρωπαϊκή Ένωση, επιχειρώντας μια επιφυλακτική διαμεσολάβηση τον Οκτώβριο του 2019. Ωστόσο, η αποστολή, με επικεφαλής τον Γερμανό Χριστιανοδημοκράτη ευρωβουλευτή Ντέιβιντ Μακ Άλιστερ, φαίνεται πως είχε στόχο μάλλον να προσπαθήσει να πείσει την αντιπολίτευση να συμμετάσχει σε μια εκλογική αναμέτρηση που ήταν σχεδόν βέβαιο πως θα έχανε παρά να υπενθυμίσει στο καθεστώς Βούτσιτς κάποιες βασικές αρχές του κράτους δικαίου: η κυβέρνηση έχει τον απόλυτο έλεγχο των δημόσιων μέσων ενημέρωσης, του σκανδαλοθηρικού Τύπου και των ιδιωτικών τηλεοπτικών καναλιών -που ανήκουν όλα σε ολιγάρχες προσκείμενους στο καθεστώς-, όπως επίσης και των εκλογικών καταλόγων.2 Διότι εκλογές χωρίς αντιπολίτευση δίνουν μια όχι και τόσο κολακευτική εικόνα της Σερβίας, που θεωρείται καλός και υπάκουος μαθητής στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η χώρα ξεκίνησε τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις το 2013 και θα μπορούσε να συγκαταλεγεί στα επόμενα μέλη της Ε.Ε., υπό την προϋπόθεση, φυσικά, πως η διαδικασία διεύρυνσης δεν θα παραμείνει για πάντα παγωμένη.

Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στη Σερβία, τον Ιούλιο του 2019 -την πρώτη επίσκεψη Γάλλου Προέδρου στη χώρα μετά τον Ζακ Σιράκ το 2001-, ο Εμανουέλ Μακρόν απέφυγε να κάνει την παραμικρή κριτική στον οικοδεσπότη του. Η ασυνήθιστη επιείκεια απέναντι στον άρχοντα του Βελιγραδίου δεν παύει να εκπλήσσει, αν λάβουμε υπόψη το βιογραφικό του. Γεννημένος το 1971, ο Βούτσιτς έκανε την πολιτική μαθητεία του στους κόλπους του Σερβικού Ριζοσπαστικού Κόμματος (SRS) του Βόισλαβ Σέσελι, ακροδεξιού εθνικιστή ηγέτη, στο οποίο προσχώρησε το 1993. Χαρακτηριστική στιγμή της πολιτικής πορείας του ήταν η δήλωση από το βήμα του Κοινοβουλίου του Βελιγραδίου στις 20 Ιουλίου 1995, μόλις λίγες μέρες μετά τη σφαγή χιλιάδων Βόσνιων στη Σρεμπρένιτσα: «Για κάθε νεκρό Σέρβο, πρέπει να σκοτώνουμε εκατό μουσουλμάνους». Το 2014 επικαλέστηκε πως «τα λόγια του παρερμηνεύτηκαν».3 Το ανερχόμενο αστέρι της Ακροδεξιάς αναλαμβάνει υπουργός Πληροφοριών στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε το 1998, μετά από την προτροπή του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, όταν άρχισαν να ξεσπούν οι πρώτες συγκρούσεις στο Κόσοβο.

Μετά την πτώση του Μιλόσεβιτς, στις 5 Οκτωβρίου 2000, το Σερβικό Ριζοσπαστικό Κόμμα θα γίνει η κύρια αντιπολιτευτική δύναμη απέναντι στους νέους «δημοκρατικούς» ηγέτες της Σερβίας. Μετά την παράδοση του Σέσελι στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης για την πρώην Γιουγκοσλαβία στις 24 Φεβρουαρίου 2003, για να αντιμετωπίσει κατηγορίες εγκλημάτων πολέμου και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας που διαπράχθηκαν κατά την περίοδο των συρράξεων στην Κροατία και στη Βοσνία, ο Βούτσιτς σε συνεργασία με τον Τόμισλαβ Νίκολιτς ανέλαβαν την αρχηγία του κόμματος. Υπό την νέα ηγεσία, το Σερβικό Ριζοσπαστικό Κόμμα καταγγέλλει τη διεθνή Δικαιοσύνη και αντιτίθεται σε κάθε προσέγγιση της Σερβίας προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Όσο οι δημοκρατικοί στην εξουσία -βυθισμένοι στις εσωτερικές αντιπαραθέσεις τους και ανίκανοι να επιφέρουν άμεσα αλλαγές στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική κατάσταση- προκαλούν την ανυπομονησία και την απογοήτευση των πολιτών, τόσο αυξάνεται το εκλογικό ακροατήριο του Σερβικού Ριζοσπαστικού Κόμματος. Στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών του Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου 2008, ο Νίκολιτς, απέναντι στον δημοκρατικό υποψήφιο Μπόρις Τάντιτς, χάνει την προεδρία με μικρή διαφορά, έχοντας συγκεντρώσει το 48% των ψήφων.

Κατά τη δεκαετία του 2000, τα στελέχη του Σερβικού Ριζοσπαστικού Κόμματος αντιμετωπίζονται ακόμη ως παρίες από τους δυτικούς διπλωματικούς κύκλους του Βελιγραδίου. Η Γαλλία είναι το πρώτο κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης που θα ανοίξει τις πόρτες της πρεσβείας της, προσκαλώντας τους στις δεξιώσεις. Ακολουθούν κάποιες πιο διακριτικές προσεγγίσεις, προτρέποντας τους Βούτσιτς και Νίκολιτς να διακόψουν τους δεσμούς με τον μέντορά τους Σέσελι και τις ακρότητες του κόμματός του. Η αποφασιστική συνάντηση λαμβάνει χώρα στο πολυτελές ξενοδοχείο "Ριτζ" στο Παρίσι, το φθινόπωρο του 2008, παρουσία του πρωθυπουργού του Μαυροβουνίου Μίλο Τζουκάνοβιτς, οπαδού του Μιλόσεβιτς προτού επιχειρήσει φιλοδυτική στροφή το 1996. Μεσολαβητές, όπως ο επιχειρηματίας Στάνκο «Κάνε» Σούμποτιτς, είναι επίσης παρόντες, σύμφωνα με πολλές άμεσες μαρτυρίες. Λίγο αργότερα θα κάνει την εμφάνισή του ένας νέος κομματικός σχηματισμός, που προέκυψε από τη διάσπαση του Σερβικού Ριζοσπαστικού Κόμματος: το Σερβικό Προοδευτικό Κόμμα (SNS), συντηρητικού και φιλοευρωπαϊκού χαρακτήρα.

Το 2012, το Σερβικό Προοδευτικό Κόμμα, συνασπισμένο με το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Σερβίας (SPS), ανέρχεται στην εξουσία και ο Νίκολιτς εκλέγεται Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Το 2014 κατορθώνει να συγκεντρώσει από μόνο του την πλειοψηφία των εδρών, με τον Βούτσιτς να γίνεται πρωθυπουργός. Τον Απρίλιο του 2017, ο Βούτσιτς διαδέχεται τον «συνεργάτη» του στην κεφαλή του κράτους, συγκεντρώνοντας ήδη από τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών το 55% των ψήφων. Στο κοινοβουλευτικό σύστημα διακυβέρνησης της Σερβίας, η εκτελεστική εξουσία κατανέμεται μεταξύ του Προέδρου και του πρωθυπουργού. Όμως, διατηρώντας πάντα την ηγεσία του κόμματός του, ο Βούτσιτς δημιουργεί ένα σύστημα όπου τα πάντα συγκλίνουν στο πρόσωπό του. Ο Νίκολιτς κλήθηκε να εξετάσει αν έχει φτάσει η ώρα για τη συνταξιοδότησή του.

Όσο για τον Σέσελι, το 2014 αποφυλακίζεται προσωρινά για λόγους υγείας. Τον Μάρτιο του 2016, απαλλάσσεται των κατηγοριών σε πρώτο βαθμό από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Ωστόσο, στην κατ’ έφεση δίκη που πραγματοποιείται τον Απρίλιο του 2018, καταδικάζεται σε δεκαετή κάθειρξη, δεν εκτίει όμως την ποινή του, καθώς το δικαστήριο κρίνει πως αυτή έχει ήδη εκτιθεί κατά το διάστημα της προσωρινής κράτησής του. Αναλαμβάνει και πάλι την ηγεσία του περιθωριοποιημένου πλέον Σερβικού Ριζοσπαστικού Κόμματος, που έχει καταλήξει στην καλύτερη των περιπτώσεων να κάνει τον μπαμπούλα στη δεξιά πτέρυγα του κόμματος του Βούτσιτς. Το Σερβικό Προοδευτικό Κόμμα (SNS), από την πλευρά του, κατορθώνει να αποκτήσει μια κάποια υπόληψη προσχωρώντας, το 2016, στο Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ) που συνασπίζει όλα τα συντηρητικά κόμματα της ηπείρου, συμπεριλαμβανομένου του γαλλικού σχηματισμού Les Républicains, διάδοχου του UMP των Ζακ Σιράκ και Νικολά Σαρκοζύ.

Την ίδια στιγμή που κυβερνά τη χώρα του με σιδερένια πυγμή, ο Βούτσιτς στρέφεται προς έναν αχαλίνωτο νεοφιλελευθερισμό. Βρίσκει τον ιδανικό άνθρωπο για την πραγμάτωση του σκοπού του στο πρόσωπο της Άνα Μπρνάμπιτς, στην οποία θα δώσει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης τον Ιούνιο του 2017. Προερχόμενη από μια εξέχουσα οικογένεια του Βελιγραδίου, εν μέρει κροατικής προέλευσης, ανοιχτά ομοφυλόφιλη, σπούδασε διοίκηση επιχειρήσεων στις ΗΠΑ, επικοινωνία στο Πανεπιστήμιο του Χαλ στην Αγγλία, ενώ στη συνέχεια εργάστηκε στη σερβική αντιπροσωπεία του Οργανισμού Διεθνούς Ανάπτυξης (USAID), αμερικανικού οργανισμού συνεργασίας. Αυτή η executive woman, της οποίας το βιογραφικό δίνει μια κολακευτικά μοντέρνα εικόνα, περηφανεύεται για το ότι είναι επικεφαλής «της πιο φιλελεύθερης κυβέρνησης στην Ιστορία της Σερβίας». Με το που ανέλαβε την εξουσία, κλήθηκε να αντιμετωπίσει απεργιακές κινητοποιήσεις στο εργοστάσιο παραγωγής αυτοκινήτων της πόλης Κραγκούγιεβατς, το οποίο έχει αναλάβει η ιταλική Fiat. Κατηγόρησε τους απεργούς εργάτες ότι δεν είναι τίποτα άλλο παρά «εγωιστές» που ρισκάρουν να αποθαρρύνουν τους ξένους επενδυτές και ότι σε κάθε περίπτωση είναι «καλοπληρωμένοι», καθώς οι μισθοί τους ήταν ελαφρώς υψηλότεροι από τον εθνικό μέσο όρο των λιγότερων από 500 ευρώ τον μήνα...

Ο φιλοευρωπαϊκός προσηλυτισμός του Βούτσιτς, του οποίου ο βαθμός ειλικρίνειας παραμένει αναπάντητο ερώτημα, ανταποκρινόταν θαυμάσια στις προσδοκίες των δυτικών χωρών. Όντως, έμοιαζε επικίνδυνο το ενδεχόμενο ευημερίας μιας σερβικής Ακροδεξιάς, ανοιχτά εχθρικής στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αντιθέτως, ο Βούτσιτς έμοιαζε με το κατάλληλο πρόσωπο για να διευθετήσει το ζήτημα του οριστικού καθεστώτος του Κοσόβου, που θεωρείται το κλειδί για τη σταθερότητα στα Βαλκάνια. Η επίσημη αναγνώριση της ανεξαρτησίας της πρώην επαρχίας του είναι ένα πικρό ποτήρι για το Βελιγράδι. Ποιος όμως θα μπορούσε να χειριστεί καλύτερα από έναν εθνικόφρονα το ζήτημα, χωρίς τον φόβο να κατηγορηθεί για προδοσία; Το 2018, ο Βούτσιτς τάχθηκε ενεργά -από κοινού με τον Κοσοβάρο ομόλογό του- στην αναζήτηση μιας συμβιβαστικής λύσης που προϋποθέτει εδαφικές ανταλλαγές μεταξύ των δύο χωρών.4 Η επιλογή αυτή μοιάζει προς το παρόν να έχει παραγκωνιστεί.

Καθώς φαντάζεται ότι η παρουσία του είναι αναγκαία για την επίλυση του ζητήματος του Κοσόβου, ο Βούτσιτς είναι πεπεισμένος ότι οι αυταρχικές εκτροπές του καθεστώτος του δεν θα αποτελέσουν ποτέ αντικείμενο σοβαρών επικρίσεων εκ μέρους των δυτικών εταίρων του. Οι θεαματικές επισκέψεις του Βλαντίμιρ Πούτιν στο Βελιγράδι, όπως εκείνη του Ιανουαρίου 2019, επιτρέπουν στον Σέρβο Πρόεδρο να υπενθυμίζει πως ανά πάσα στιγμή διαθέτει μια εναλλακτική γεωπολιτική στρατηγική, επαναλαμβάνοντας τον ρόλο του ισορροπιστή μεταξύ του δυτικού κόσμου και της Σοβιετικής Ένωσης που είχε διασφαλίσει την ευημερία της Γιουγκοσλαβίας μεταξύ του 1955 και του 1975. Η κίνηση του εκκρεμούς που το Βελιγράδι προσποιείται πως ενορχηστρώνει μεταξύ της Μόσχας και των Βρυξελλών είναι ωστόσο απατηλή, καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μακράν ο πρώτος εμπορικός εταίρος της Σερβίας, εμπλεκόμενη στο 63% των εμπορικών συναλλαγών της χώρας, έναντι του 7% της Ρωσίας.5

Η περίπτωση της Σερβίας δεν έχει κάτι ξεχωριστό: o ίδιος αυταρχισμός βασιλεύει και στο γειτονικό Μαυροβούνιο. Από το 1991, ο Μίλο Τζουκάνοβιτς αναλαμβάνει εναλλάξ καθήκοντα πρωθυπουργού και Προέδρου της Δημοκρατίας. Το Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (DPS) του οποίου ηγείται, σήμερα μέλος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς, είναι ο άμεσος διάδοχος του Συνδέσμου Μαυροβούνιων Κομμουνιστών - στην ουσία, βρίσκεται στην εξουσία από το 1945... Οι διαδηλώσεις που γνώρισε η χώρα καθ’ όλη τη διάρκεια του 2019 είναι απόρροια ηχηρών υποθέσεων διαφθοράς, ωστόσο η κυβέρνηση του Μαυροβουνίου γνωρίζει πως μπορεί να στηρίζεται τόσο στην έλλειψη εναλλακτικής πολιτικής λύσης όσο και στην αποφασιστική στήριξη των διεθνών εταίρων. Καθώς η χώρα εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ το 2017, ο Τζουκάνοβιτς παρουσιάζεται σαν ένα προπύργιο της Δύσης απέναντι στην υπερτιμημένη ρωσική απειλή στα Βαλκάνια.6 Η απειλή αυτή θα μπορούσε να είχε υλοποιηθεί μέσω μιας πολύ μυστηριώδους απόπειρας πραξικοπήματος που έγινε στις 16 Οκτωβρίου 2016.7 Η απόπειρα επέτρεψε πάνω απ’ όλα στον Τζουκάνοβιτς να απαξιώσει την αντιπολίτευση και να παρουσιαστεί ως ο μόνος εγγυητής της δημοκρατίας και της «ευρωπαϊκής πορείας» του Μαυροβουνίου.

Έτσι, οι ηγέτες της Σερβίας και του Μαυροβουνίου παρουσιάζονται ως πυλώνες της περιφερειακής σταθερότητας και στενοί σύμμαχοι της Δύσης. Και οι δύο διεκδικούν την ένταξη της χώρας τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση - προοπτική που μοιάζει να απομακρύνεται μετά το βέτο που έθεσε η Γαλλία στις υποψηφιότητες της Αλβανίας και της Βόρειας Μακεδονίας, στις 18 Οκτωβρίου 2019: η στάση του Εμανουέλ Μακρόν θεωρήθηκε πλήγμα στην όλη διαδικασία ένταξης των Δυτικών Βαλκανίων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όμως, η ισχύουσα κατάσταση δεν είναι απαραίτητα δυσάρεστη για τους ισχυρούς άνδρες του Βελιγραδίου και της Ποντγκόριτσα καθώς, με αντάλλαγμα τη συγκαταβατικότητά τους, οι δυτικοευρωπαϊκές χώρες γνωρίζουν πως μπορούν να υπολογίζουν στις δύο χώρες για τη διαφύλαξη των βαλκανικών συνόρων από πρόσφυγες και μετανάστες.8

Στις 5 και 6 Σεπτεμβρίου του 2019, ο Βούτσιτς ήταν επίτιμος καλεσμένος σε ένα φόρουμ για τη δημογραφία που διοργανώθηκε στη Βουδαπέστη. Δεν παρέλειψε να ευχαριστήσει τον οικοδεσπότη του, τον Ούγγρο πρωθυπουργό Βίκτορ Όρμπαν: «Χάρη στον κ. Όρμπαν οι σχέσεις μας είναι καλύτερες από ποτέ. Σας διαβεβαιώνω πως θα παραμείνουμε πιστοί φίλοι δικοί σας και της χώρας σας». Η Ουγγαρία προωθεί ενεργά την ένταξη της Σερβίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πέρα από το ζήτημα των προσφύγων, πάνω στο οποίο Βελιγράδι και Βουδαπέστη δεν έχουν κανένα πρόβλημα συνεννόησης, τα κράτη των Βαλκανίων αποτελούν αντικείμενο προσοχής όλων των συντηρητικών κεντροευρωπαϊκών κυβερνήσεων της ομάδας του Βίζεγκραντ,9 οι οποίες ελπίζουν να βρουν αρκετούς ομοϊδεάτες συμμάχους την ημέρα που οι χώρες αυτές θα γίνουν μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

1 (Σ.τ.Ε.): Οι βουλευτικές εκλογές στη Σερβία ήταν προγραμματισμένες για τις 26 Απριλίου αλλά τελικά διενεργήθηκαν στις 21 Ιουνίου εξαιτίας του κορωνοϊού. Με την απουσία των μεγάλων κομμάτων της αντιπολίτευσης, το κόμμα του Βούτσιτς κέρδισε το 60,65% των ψήφων και 189 έδρες (+59 από τις προηγούμενες εκλογές) από τις 250.

2 Milica Čubrilo Filipović, «Serbie: l’UE tente une médiation entre le pouvoir et l’opposition», Le Courrier des Balkans, 10 Οκτωβρίου 2019, www.courrierdesbalkans.fr

3 Philippe Bertinchamps και Jean-Arnault Dérens, «Le nouveau maître de la Serbie. Entretien avec Aleksandar Vučić», «Politique internationale», τ. 144, Παρίσι, Καλοκαίρι 2014.

4 Βλ. «Dans les Balkans, les frontières bougent, les logiques ethniques demeurent», «Le Monde diplomatique», Αύγουστος 2019.

5 «Le commerce extérieur de la Serbie en 2018», direction générale du Trésor, Παρίσι, 11 Απριλίου 2019, www.tresor.economie.gouv.fr

6 Βλ. «Τα Βαλκάνια, νέο μέτωπο μεταξύ Ρωσίας και Δύσης», «Le Monde diplomatique - ελληνική έκδοση», 20 Σεπτεμβρίου 2015, https://bit.ly/3kpE8fh

7 Srđan Janković, «Monténégro: deux ans après le “putsch raté”, toujours impossible de connaître la vérité», Le Courrier des Balkans, 22 Οκτωβρίου 2018.

8 Βλ. Jean-Arnault Dérens και Simon Rico, «Réfugiés, l’Europe tire le rideau», «Le Monde diplomatique», Απρίλιος 2016.

9 (Σ.τ.Μ.): Η Ομάδα του Βίζεγκραντ αποτελείται από την Τσεχία, την Πολωνία, την Ουγγαρία και τη Σλοβακία.

 

* Οι Jean-Arnault Dérens και Laurent Geslin είναι δημοσιογράφοι στην ιστοσελίδα Le Courrier des Balkans. Συγγραφείς του «Là où se mêlent les eaux. Des Balkans au Caucase, dans l’Europe des confins», Εκδόσεις La Découverte, Παρίσι, 2018

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL