Ποια να είναι η καλύτερη γλώσσα για να κατανοήσει κανείς τις περίπλοκες εξελίξεις του σημερινού κόσμου; Να είναι η οικονομική; Η πολιτική; Η πολιτισμική; Ίσως τελικά να είναι η ψυχολογική.
Οι ψυχολόγοι τείνουν να χωρίζουν τον κόσμο σε δύο είδη προσωπικοτήτων: τους παρανοϊκούς, που δρουν πάντοτε ανταγωνιστικά, και τους καταθλιπτικούς, οι οποίοι είναι πιο πρόθυμοι να αποδεχτούν διάφορες αποχρώσεις (και επομένως τη θλίψη). Όπως οι άνθρωποι τείνουν προς έναν από αυτούς τους πόλους, το ίδιο συμβαίνει και με τα έθνη-κράτη. Η ναζιστική Γερμανία ήταν παρανοϊκή, όπως και η Ρωσία σήμερα. Οι σκανδιναβικές σοσιαλδημοκρατίες είναι καταθλιπτικές. Όπως είναι και η Ε.Ε. - στην καλύτερη περίπτωση.
Πρόσφατα παγκόσμια γεγονότα, από το Brexit και την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ έως τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία ή την οικονομική αποσύνδεση, μπορούν επίσης να γίνουν αντιληπτά με ψυχολογικούς όρους.
Οπως περιγράφει και ο συμπεριφοριστής οικονομολόγος Ρόμπερτ Σίλερ, παρόμοια γεγονότα παρακινούνται από «την επικράτηση και γλαφυρότητα ορισμένων ιστοριών, όχι απλώς από οικονομικά δεδομένα και πολλαπλασιαστές που αρέσουν στους οικονομολόγους».
Τέτοιες ιστορίες μπορεί να είναι υποκειμενικές, αλλά οι επιπτώσεις τους είναι πραγματικές. Ο Σίλερ διερευνά πώς γεγονότα όπως η διάβρωση της αγοράς το 1920-1921, η πιο απότομη στην Ιστορία, ωθήθηκε από ανησυχητικές αφηγήσεις, όπως η άνοδος του κομμουνισμού, η γρίπη και οι φυλετικές ταραχές, στον ίδιο βαθμό με μια εσφαλμένη πολιτική για τα επιτόκια. Οι ιστορίες επηρεάζουν την ψυχολογία. Κι αυτή η ψυχολογία αλλάζει τον κόσμο.
Πουθενά δεν ισχύει αυτό σήμερα περισσότερο από ό,τι στη σχέση ΗΠΑ-Κίνας. Στο τελευταίο βιβλίο του «Τυχαία σύγκρουση», ο πρώην επικεφαλής της Morgan Stanley στην Ασία και καθηγητής του Yale Στίβεν Ρόουτς εξετάζει μέσα από το πρίσμα της Ψυχολογίας τις αυξανόμενες τριβές μεταξύ των δύο χωρών. Αυτές οι τριβές είχαν ως αποτέλεσμα τη ματαίωση της επίσκεψης του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν στο Πεκίνο μετά τον εντοπισμό ενός κινεζικού μπαλονιού στον εναέριο χώρο των ΗΠΑ.
Ο Ρόουτς παρομοιάζει την αντίδραση, όσο και τις γενικότερες εντάσεις μεταξύ των δύο χωρών τα τελευταία χρόνια, με εκείνη ενός ανασφαλούς ζευγαριού, που βρίσκεται βυθισμένο σε σχέση αλληλεξάρτησης. Τα μέλη του ζευγαριού χρειάζονται ο ένας τον άλλον για λόγους που δεν επιθυμούν να εκφράσουν.
Οι ΗΠΑ ανησυχούν για τους αναπτυξιακούς στόχους της Κίνας, που θα μπορούσαν να στρέψουν το κεφάλαιο μακριά από το δολάριο. Την ίδια ώρα, όπως σημειώνει ο Ρόουτς, «η Κίνα δεν έχει τη δική της εσωτερική υποστήριξη για μια ανάπτυξη βασισμένη στην κατανάλωση», με αποτέλεσμα να αισθάνεται πως απειλείται από τους αμερικανικούς δασμούς.
Εχει δίκιο. Την ώρα που οι Αμερικανοί πολιτικοί και από τα δύο μεγάλα κόμματα κατηγορούν την Κίνα ότι «κλέβει» δουλειές, ήταν επιλογή της Αμερικής να οικοδομήσει μια οικονομία βασισμένη περισσότερο στον πληθωρισμό περιουσιακών στοιχείων παρά στην ανάπτυξη εισοδήματος.
Το ξένο κεφάλαιο βοήθησε αυτή τη σπατάλη. Το χρέος των ΗΠΑ σε σχέση με το ΑΕΠ της χώρας αυξήθηκε κατά 95% από το 2000 και είναι σήμερα υψηλότερο από ό,τι πριν τη χρηματοπιστωτική κρίση. Το κρατικό χρέος αυξήθηκε εξαιτίας αυτής της κρίσης και στη συνέχεια της πανδημίας της Covid-19. To χρέος των νοικοκυριών και του ιδιωτικού χρηματοπιστωτικού τομέα παραμένει επίσης υψηλότερο από ό,τι το 2000 σύμφωνα με τα στοιχεία της McKinsey Global. Η κατάσταση θα ήταν πολύ λιγότερο διαχειρίσιμη αν η Κίνα σταματούσε να αγοράζει αμερικανικό χρέος.
Η Κίνα, από την άλλη, μπορεί να κατηγορεί τις ΗΠΑ για τους εμπορικούς πολέμους, αλλά η ίδια ακολουθούσε για χρόνια μερκαντιλιστική οικονομική πολιτική. Και δεν έχει ακόμα αποδείξει ότι μπορεί να εμπνεύσει αρκετή πολιτική εμπιστοσύνη στο εσωτερικό, ώστε να κάνει τους ανθρώπους να αποχωριστούν τους πακτωλούς μετρητών τους ή να αντιμετωπίσει δομικά προβλήματα, όπως εκείνο του real estate. Αν η σημερινή τάση συνεχιστεί, η Κίνα θα γεράσει προτού πλουτίσει.
Το πρόβλημα με την οικονομική αλληλεξάρτηση, σημειώνει ο Ρόουτς, είναι ότι είναι εγγενώς αντιδραστική. «Η παραμικρή αναταραχή μεγεθύνεται, διακινδυνεύει αντίποινα και μια σταδιακή κλιμάκωση. Το κινεζικό μπαλόνι πυροδότησε μια διπλωματική αντίδραση από τον Μπλίνκεν που θύμιζε ψυχροπολεμικές τακτικές του 1960, όταν η Σοβιετική Ένωση κατέρριψε ένα κατασκοπευτικό U-2. Όλα αυτά έγιναν στην πρώτη φάση του Ψυχρού Πολέμου, που έφτασε στην κορύφωσή του με την πυραυλική κρίση της Κούβας» υπογραμμίζει.
«Δεν υπάρχει εμπιστοσύνη σε μια συγκρουσιακή αλληλεξάρτηση, με αποτέλεσμα να είναι δύσκολο να επιστρέψει κανείς σε μια υγιή σχέση. Κι αυτό αφήνει τη σχέση υπερβολικά ευάλωτη». Με τον πρόεδρο της αμερικανικής Βουλής των Αντιπροσώπων Κέβιν Μακάρθι να σχεδιάζει να επισκεφθεί σύντομα την Ταιβάν, αναρωτιέται κανείς αν το νησιωτικό έθνος θα μπορούσε να γίνει η επόμενη Κούβα.
Πώς θα μπορούσε επομένως να αποφευχθεί ένα τόσο καταστροφικό αποτέλεσμα; Κάνοντας αυτό που συμβουλεύει κάθε καλός ψυχολόγος: ένα είδος αυτοκριτικής. Οι Αμερικανοί νομοθέτες οφείλουν να παραδεχτούν ότι το χρέος έχει σημασία και ότι οι ΗΠΑ θα πρέπει κάποια στιγμή να αρχίσουν να ζουν με τα δικά τους μέσα.
Η Κίνα, από την πλευρά της, θα πρέπει να αναλογιστεί γιατί έχει χάσει την εμπιστοσύνη του κόσμου. Από τις καραντίνες μέχρι τις επιθέσεις στον ιδιωτικό τομέα, υπάρχουν λόγοι για τους οποίους οι Κινέζοι καταναλωτές κρατούν τις αποταμιεύσεις τους κάτω από το στρώμα. Και δεν χρειάζεται ένα μπαλόνι για να διαπιστώσει κανείς ότι αυτό δεν είναι λάθος της Αμερικής.
