Πώς κατανοούμε τον κόσμο; Ο χρόνος που πέρασα στο Νταβός την προηγούμενη εβδομάδα με βοήθησε να διαμορφώσω απαντήσεις με τη μορφή δώδεκα προτάσεων.
Πρώτη πρόταση: Ο κόσμος κινδυνεύει «από το ξίφος, τον λιμό και τον λοιμό», όπως προειδοποιούσε ο Ιεζεκιήλ. Πρώτα η Covid, μετά ο πόλεμος στην Ουκρανία και έπειτα ο λιμός, καθώς οι εξαγωγές σε τρόφιμα, λιπάσματα και ενέργεια έχουν διαταραχθεί. Αυτό μας θυμίζει πόσο ευάλωτοι παραμένουμε απέναντι σε απρόβλεπτα σοκ.
Δεύτερη πρόταση: «Είναι η πολιτική, ανόητε». Ο Τζέημς Κάρβιλ, σύμβουλος του Μπιλ Κλίντον, είχε διατυπώσει την περιβόητη φράση «Είναι η οικονομία, ανόητε». H προτεραιότητα της οικονομίας δεν μπορεί πλέον να θεωρείται αυτονόητη. Είναι μια εποχή πολιτισμικών πολέμων, πολιτικής της ταυτότητας, εθνικισμού και γεωπολιτικών ανταγωνισμών. Είναι επίσης, ως αποτέλεσμα, μια εποχή διαιρέσεων ανάμεσα στις χώρες αλλά και εντός τους.
Τρίτη πρόταση: Η τεχνολογία συνεχίζει τη μεταμορφωτική προέλασή της. Το σοκ της Covid έφερε μαζί του δύο ευπρόσδεκτα αποτελέσματα: τη δυνατότητα να συνεχίζουμε ένα τόσο μεγάλο μέρος από τις καθημερινές ζωές μας μέσω Διαδικτύου και την ικανότητα να παράγουμε αποτελεσματικά εμβόλια με απίστευτη ταχύτητα, αποτυγχάνοντας παρ' όλα αυτά να τα διανείμουμε με ισότητα. Ο κόσμος παραμένει διαιρεμένος και με αυτό τον τρόπο.
Τέταρτη πρόταση: Οι πολιτικές διαιρέσεις ανάμεσα στις χώρες υψηλού εισοδήματος, από τη μία, και την Κίνα και τη Ρωσία, από την άλλη, είναι σήμερα βαθιές. Πριν από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η επιβίωση της έννοιας ενός «ενιαίου κόσμου» έμοιαζε πιθανή παρά τις όποιες δυσκολίες. Οι πόλεμοι όμως έχουν καταλυτικά αποτελέσματα.
H προσφορά της Κίνας για μια συνεργασία «δίχως όρια» με τη Ρωσία ίσως να έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην απόφαση του Πούτιν να διακινδυνεύσει την εισβολή. O πόλεμός του αποτελεί επίθεση στον πυρήνα των δυτικών συμφερόντων και αξιών. Ένωσε για μια στιγμή τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Και θα αποδειχτεί καθοριστικός για τη στάση της Ευρώπης απέναντι στην Κίνα: μια δύναμη που υποστηρίζει μια τέτοια επίθεση δεν μπορεί να αποτελεί αξιόπιστο εταίρο. Η πορεία προς τον ολοκληρωτισμό και στις δύο αυτές απολυταρχίες θα αυξήσει ακόμη περισσότερο το παγκόσμιο χάσμα.
Πέμπτη πρόταση: Παρά την άνοδο της Κίνας, η Δύση, δηλαδή οι δημοκρατίες υψηλού εισοδήματος, είναι εξαιρετικά ισχυρή. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, οι χώρες αυτές αποτελούν ακόμη το 42% του παγκόσμιου ΑΕΠ. H ικανότητα των ΗΠΑ και των συμμάχων τους να παγώσουν μεγάλο μέρος των συναλλαγματικών αποθεμάτων της Ρωσίας δείχνει τι σημαίνει αυτή η δύναμη. Ωστόσο, η ισχύς της Δύσης δεν είναι μόνο οικονομική. Είναι και στρατιωτική. Πώς θα τα πήγαινε ο περίφημος ρωσικός στρατός ενάντια σε εκείνον του ΝΑΤΟ;
Έκτη πρόταση: H Δύση παραμένει όμως βαθιά διαιρεμένη και η ίδια. Αρκετοί από τους πολιτικούς της αποτελούν ένθερμους υποστηρικτές του Πούτιν. Στην Ευρώπη, ο Βίκτορ Όρμπαν αποτελεί τον πιο προβεβλημένου ανάμεσά τους. Η επίθεση του Ντόναλντ Τραμπ στον πυρήνα της δημοκρατίας -τη μεταβίβαση της εξουσίας μέσω ελεύθερων εκλογών- αποτελεί επίσης ένα δείγμα. Πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους θεωρούν τον απολυταρχικό εθνικισμό του Πούτιν ως πρότυπο. Αν εκλεγούν στην εξουσία, η δυτική ενότητα θα μπορούσε να καταρρεύσει.
Έβδομη πρόταση: Μακροπρόθεσμα, η Ασία θα γίνει η κυρίαρχη οικονομική ζώνη του πλανήτη. Οι αναπτυσσόμενες χώρες στην Ανατολή, νοτιοανατολικά και στη Νότια Ασία φιλοξενούν τον μισό πληθυσμό της Γης. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε αυτές τις χώρες θα εκτιναχθεί από το 9% των χωρών υψηλού εισοδήματος το 2000 στο 23% το 2022 και όχι μόνο εξαιτίας της Κίνας. Η άνοδος αυτή αναμένεται να συνεχιστεί.
Όγδοη πρόταση: Οι δημοκρατίες υψηλού εισοδήματος θα πρέπει να εντείνουν τις πολιτικές προσπάθειές τους προκειμένου να πείσουν τις αναπτυσσόμενες χώρες να συμπαραταχθούν μαζί τους εναντίον της Κίνας και της Ρωσίας. Ελάχιστες χώρες συμπαθούν αυτές τις απολυταρχίες. Όμως η Δύση έχασε σημαντική υποστήριξη με τους αποτυχημένους πολέμους της και την ανεπαρκή βοηθεια που παρείχε στη διάρκεια της πανδημίας. Οι περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες θα προσπαθήσουν να διατηρήσουν καλές σχέσεις και με τις δύο πλευρές.
Ενατη πρόταση: Η παγκόσμια συνεργασία παραμένει ζωτικής σημασίας. Οσο βαθιά και αν είναι τα χάσματα, μοιραζόμαστε τον ίδιο πλανήτη. Πρέπει να αποφεύγουμε τους καταστροφικούς πολέμους, την οικονομική κατάρρευση και, πάνω απ' όλα, την καταστροφή του περιβάλλοντος. Τίποτε από όλα αυτά δεν θα είναι εφικτό χωρίς ένα ελάχιστο επίπεδο συνεργασίας. Είναι όμως κάτι τέτοιο πιθανό; Οχι.
Δέκατη πρόταση: Οι φήμες για τον θάνατο της παγκοσμιοποίησης αποτελούν υπερβολές. Οι περισσότερες χώρες γνωρίζουν ότι το εκτεταμένο εμπόριο δεν αποτελεί πολυτέλεια αλλά αναγκαιότητα. Η πιο πιθανή προοπτική είναι ότι το εμπόριο θα γίνει λιγότερο αμερικανικό, λιγότερο δυτικό και λιγότερο κυριαρχούμενο από τους κατασκευαστές. Το εμπόριο των υπηρεσιών είναι πιθανό να εκτιναχθεί καθοδηγούμενο από τη διεθνή διαδικτυακή αλληλεπίδραση και την τεχνητή νοημοσύνη.
Ενδέκατη πρόταση: Με δεδομένες τις τεράστιες πολιτικές και οργανωτικές προκλήσεις, οι πιθανότητες η ανθρωπότητα να αποτρέψει την επιβλαβή αλλαγή του κλίματος είναι αμυδρές. Οι εκπομπές αερίων υποχώρησαν το 2020 εξαιτίας της Cοvid. Από τότε η πορεία τους είναι ανοδική.
Δωδέκατη πρόταση: Ο πληθωρισμός αυξάνεται με τρόπο που δεν έχουν δει εδώ και τέσσερις δεκαετίες. Παραμένει αβέβαιο αν οι κεντρικές τράπεζες θα διατηρήσουν την αξιοπιστία τους. Ο υψηλός πληθωρισμός και το μειωμένο εισόδημα είναι ένας πολιτικά επιβλαβής συνδυασμός. Αναταραχή θα επακολουθήσει.
Εμείς στη Δύση θα πρέπει να διαχειριστούμε βαθιές αλλαγές και φονικές συγκρούσεις σε μια περίοδο διαίρεσης και απογοητεύσεων. Οι ηγέτες μας θα πρέπει να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων. Θα το κάνουν; Μπορούμε μόνο να ελπίζουμε.