Λίγες μέρες αφότου έφτασαν, τα ρωσικά στρατεύματα εμφανίζονται έτοιμα να αποχωρήσουν από το Καζακστάν, καθώς ο Πρόεδρος Κασίμ Τζομάρτ Τοκάγιεφ διακήρυξε πως η “απόπειρα πραξικοπήματος” αποτράπηκε.
Οι ρωσικές στρατιωτικές αποχωρήσεις δεν είναι πάντοτε αυτό που δείχνουν: στα σύνορα με την Ουκρανία, Ρώσοι στρατιώτες άφησαν σημαντικό εξοπλισμό, παρά την υποτιθέμενη επιστροφή στις βάσεις τους την περασμένη άνοιξη. Σε κάθε περίπτωση, η βίαιη αναταραχή των τελευταίων ημερών στο Καζακστάν, κατά την οποία τουλάχιστον 164 άνθρωποι εκτιμάται ότι σκοτώθηκαν και σχεδόν 8.000 συνελήφθησαν, σηματοδοτεί σημαντικές αλλαγές στη δημοκρατία της κεντρικής Ασίας και στον ευρύτερο πρώην σοβιετικό χώρο.
Πιο σημαντικά είναι τα σημάδια μιας περισσότερο συντονισμένης αντίδρασης της Μόσχας σε αντικυβερνητικές εξεγέρσεις. Στη Γεωργία το 2003 και στην Ουκρανία το 2004 και το 2014 αυτές οδήγησαν στο να καταλάβουν την εξουσία δημοκρατικές κυβερνήσεις φιλικές προς τη Δύση. Στη Λευκορωσία το 2020 και τώρα στο Καζακστάν, ωστόσο, το Κρεμλίνο βοήθησε αυταρχικούς ηγέτες που βρέθηκαν αντιμέτωποι με εξεγέρσεις, υποστηρίζοντας τη βάναυση καταστολή τους. Παρέχοντας ηθική και οικονομική υποστήριξη στην πρώτη περίπτωση και στρατιωτική στη δεύτερη.
Ο Πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν αυτή την εβδομάδα χάραξε μια γραμμή δίνοντας την υπόσχεση ότι η συμμαχία ασφαλείας που έχει συγκροτήσει η Μόσχα θα προστατεύσει τους συμμάχους της από “χρωματιστές επαναστάσεις”, για τις οποίες κατηγόρησε, όπως πάντα, τις παρεμβάσεις της Δύσης.
Η ανάδυση ενός Οργανισμού Συλλογικής Ασφάλειας -μια ομάδα έξι πρώην σοβιετικών δημοκρατιών- ως ο βραχίονας επιβολής αυτής της πολιτικής αποτελεί την εξέλιξη-κλειδί από την αναταραχή στο Καζακστάν. Είναι η πρώτη φορά που η ομάδα αυτή παίζει ανάλογο ρόλο μετά τη δημιουργία της τη δεκαετία του 1990. Προηγουμένως είχε απορρίψει αιτήματα για παροχή στρατιωτικής βοήθειας από την Κυργιζία και την Αρμενία υποστηρίζοντας ότι τα προβλήματά τους ήταν εσωτερικές υποθέσεις.
Η εξάρτηση του Λευκορώσου δικτάτορα Αλεξάντερ Λουκασένκο και του Τοκάγιεφ στο Καζακστάν από τη ρωσική υποστήριξη προκειμένου να αγκιστρωθούν στην εξουσία διαλύει την ανεξαρτησία και των δύο χωρών. Από την άλλη, ενισχύει τον βασικό στόχο του Πούτιν να ξαναχτίσει τη ρωσική σφαίρα επιρροής. Ενέχει όμως και κινδύνους τόσο για τις χώρες αυτές όσο και για τη Μόσχα.
Η χρήση βίας και μαζικών συλλήψεων ενδέχεται να αποτρέψει μελλοντικές διαδηλώσεις, αφήνοντας τους διοργανωτές τους στη φυλακή. Ωστόσο, τα προβλήματα που απέτυχαν να αντιμετωπιστούν και προκάλεσαν την αναταραχή -στην περίπτωση του Καζακστάν είναι οι χαοτικές κοινωνικοοικονομικές ανισότητες που δημιουργήθηκαν παρά τη γενικότερη μετασιοβετική άνοδο του επιπέδου ζωής- απλώς κρύβονται κάτω απ’ το χαλί. Από εκεί μπορεί να βγουν ξανά στην επιφάνεια, ίσως με μεγαλύτερη σφοδρότητα στο μέλλον. Όσο πιο σκληρά γίνονται τα καθεστώτα τόσο πιο ευάλωτα είναι.
Το Καζακστάν δίνει όμως επίσης και το μάθημα ότι οι “χειραγωγούμενες διαδοχές” ενέχουν κινδύνους. Ο Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ, ο 81χρονος απαράτσικ που κυβέρνησε για τρεις δεκαετίες, όρισε τον Τοκάγιεφ ως διάδοχό του το 2019, αλλά παρέμεινε επικεφαλής του Συμβουλίου Ασφαλείας και διατήρησε τον τίτλο του “ελμπάσι”, του “ηγέτη του έθνους”.
Παραμένει ασαφές αν, όπως ορισμένοι υποστηρίζουν, πίσω από τις διαδηλώσεις βρισκόταν μια εσωτερική διαπάλη ανάμεσα στην ελίτ. Όταν όμως οι κινητοποιήσεις κλιμακώθηκαν, ο Τοκάγιεφ πήρε γρήγορα αποστάσεις από τον Ναζαρμπάγιεφ. Απομάκρυνε τον πρώην Πρόεδρο από το συμβούλιο ασφαλείας και συνέλαβε έναν βασικό σύμμαχό του, τον αρχηγό της μυστικής αστυνομίας Καρίμ Μασίμοφ, κατηγορώντας τον για προδοσία. Παραμένει άγνωστο πού βρίσκεται ο Ναζαρμπάγιεφ αν και εκπρόσωπός του δήλωσε ότι παραμένει στην πρωτεύουσα.
Ομως και ο ίδιος ο Πούτιν έδειχνε να εξετάζει έναν ελιγμό τύπου Ναζαρμπάγιεφ προτού αλλάξει το σύνταγμα της Ρωσίας προκειμένου να παραμείνει Πρόεδρος μέχρι το 2036. Ακόμη κι έτσι, ωστόσο, θα πρέπει μια μέρα να αναζητήσει τρόπο εξόδου. Αν οι αυταρχικοί ομόλογοί του βασίζονται μόνο στις συλλήψεις, τον εκφοβισμό και τη στρατιωτική βοήθεια για να διατηρήσουν τα καθεστώτα τους, τότε οι ελπίδες του Κρεμλίνου για μια ειρηνική συνέχιση του συστήματος Πούτιν μετά την αποχώρηση του δημιουργού του φαίνονται ακόμη περισσότερο περιορισμένες.
* Το κείμενο είναι από το εντιτόριαλ της εφημερίδας
