Ένα αίνιγμα της σύγχρονης ζωής αφορά το γιατί τόσοι πολλοί από εμάς αισθάνονται ότι δεν διαθέτουν αρκετό χρόνο ακόμη και αν εργαζόμαστε λιγότερο από τους προγόνους μας.
Τον 19ο αιώνα τα συνδικάτα ζητούσαν “οκτώ ώρες δουλειά, οκτώ ώρες ανάπαυση και οκτώ ώρες να κάνουμε ό,τι θέλουμε”. Στον 20ό αιώνα πέτυχαν τον στόχο τους για μείωση των ωρών εργασίας. Τι συνέβη όμως στον ελεύθερο χρόνο που κερδίσαμε για να “κάνουμε ό,τι θέλουμε”;
Δεν είναι πρόβλημα αντίληψης: πραγματικά πιεζόμαστε χρονικά. Τα στοιχεία του ΟΟΣΑ δείχνουν ότι ο μέσος χρόνος που ξοδεύουν οι άνθρωποι για αναψυχή μειώθηκε από τη δεκαετία του 1980. Τη δεκαετία του 2010 ο μέσος χρόνος αναψυχής συρρικνώθηκε σε 8 από τις 13 χώρες όπου υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία. Έπεσε κατά 14% στην Κορέα, 11% στην Ισπανία, 6% στην Ολλανδία, 5% στην Ουγγαρία και 1% στις ΗΠΑ.
Ο αριθμός των ανθρώπων με “χρονική φτώχεια” (που ο ΟΟΣΑ προσδιορίζει ως εκείνους που διαθέτουν 60% λιγότερο ελεύθερο χρόνο από τον μέσο όρο) έχει αυξηθεί από το 2000 σε 10 χώρες για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία.
Ένας παράγοντας είναι ότι η μείωση των εβδομαδιαίων ωρών εργασίας έχει ισορροπήσει. Ο μέσος όρος έχει καθηλωθεί στις περίπου 40 για τους πλήρους απασχολούμενους στις χώρες του ΟΟΣΑ από τη δεκαετία του 1990. Όμως αυτό από μόνο του δεν μπορεί να εξηγήσει τη μείωση του ελεύθερου χρόνου.
Έρευνα του Resolution Foundation συνέκρινε ερωτηματολόγια που απάντησαν κάτοικοι της Βρετανίας τη δεκαετία του 1970 και του 2010. Τα στοιχεία δείχνουν την ίδια πίεση στον ελεύθερο χρόνο με άλλες χώρες. Τη δεκαετία του 1970 οι εργαζόμενοι και οι εργαζόμενες είχαν περίπου 6 ώρες αναψυχής την ημέρα, ενώ σήμερα οι άνδρες έχουν 5 ώρες και 23 λεπτά και οι γυναίκες 4 ώρες και 47 λεπτά.
Οι γυναίκες απασχολούνται περισσότερο σε θέσεις έμμισθης εργασίας απ’ ό,τι τη δεκαετία του 1970 και οι άνδρες κάνουν περισσότερες δουλειές στο σπίτι. Η μεγαλύτερη διαφορά βρίσκεται όμως στο πόσο χρόνο ξοδεύουν οι δύο ομάδες στη φροντίδα των παιδιών (η οποία δεν κατατάσσεται ως χρόνος αναψυχής στην έρευνα).
Οι γυναίκες ξοδεύουν πια διπλάσιο χρόνο γι’ αυτό απ’ ό,τι τη δεκαετία του 1970, ακόμη και όταν ξοδεύουν ακόμη περισσότερο χρόνο στις δουλειές τους. Αλλά και οι άνδρες ξοδεύουν απείρως περισσότερο χρόνο στη φροντίδα των παιδιών. Οπότε προκύπτει το ερώτημα: Ποιος πρόσεχε τα παιδιά τη δεκαετία του 1970;
Όταν έθεσα το ερώτημα στο Twitter, κατακλύστηκα από απαντήσεις ατόμων που έλεγαν ότι έπαιζαν έξω χωρίς επίβλεψη ενηλίκων και ότι επέστρεφαν στα σπίτια μόνο για φαγητό και ύπνο.
Οι αλλαγές αντιλήψεων των γονέων όσον αφορά τους κινδύνους ίσως επομένως να είναι ένας παράγοντας. Είναι επίσης πιθανό ότι σκεπτόμαστε πλέον διαφορετικά για τη “φροντίδα των παιδιών”.
Ίσως τη δεκαετία του 1970 η φροντίδα των παιδιών ήταν κάτι που συνέβαινε όσο κάποιος έκανε δουλειές του σπιτιού ή συναντούσε άλλους ανθρώπους. Σήμερα μοιάζει με ανεξάρτητη δραστηριότητα. Σαν εργαζόμενη μητέρα νομίζω ότι είναι επίσης πιθανό οι γονείς να πεθυμούν τα παιδιά και να θέλουν να επικεντρωθούν επάνω τους όταν έχουν την ευκαιρία.
Υπάρχει όμως και μια περισσότερο θεμελιακή αλλαγή. Παρότι πάντοτε διασπούσαμε τον χρόνο μας σε πολλές δραστηριότητες ταυτόχρονα, η τεχνολογία καθιστά σήμερα δυσκολότερη τη διάκριση μεταξύ εργασίας και ελεύθερου χρόνου.
Όπως γράφει ο Ντέρεκ Τόμσον στο Atlantic, “ο χρόνος αναψυχής σήμερα έχει διαρροές”. Αν βλέπω τηλεόραση ενώ κοιτάζω την ηλεκτρονική αλληλογραφία μου, είναι αυτό αναψυχή ή δουλειά; Τι γίνεται όταν παρακολουθώ ένα αστείο βίντεο όσο κάθομαι στο γραφείο μου; Και όσο τα όρια διαλύονται η δουλειά γίνεται πιο ευχάριστη ή η αναψυχή γίνεται δυσάρεστη;
Για τους υπαλλήλους γραφείου η πανδημία θόλωσε τα όρια περισσότερο παρά ποτέ. Η εργασία όμως από το σπίτι επέτρεψε επίσης στους ανθρώπους να ανακτήσουν τον χρόνο που θα ξόδευαν σε μετακινήσεις προς και από τον τόπο εργασίας τους: πολύτιμες νησίδες χρόνου που οι άνθρωποι είναι σήμερα απρόθυμοι να αποχωριστούν. Τα συνδικάτα σε ορισμένες χώρες αναθερμαίνουν τώρα τις διεκδικήσεις τους για λιγότερες ώρες εργασίας.
Στη Βρετανία η Γενική Συνομοσπονδία Εργατικών Ενώσεων ζήτησε τετραήμερη εβδομάδα εργασίας, ενώ στη Γερμανία και την Αυστρία καινοτόμες συλλογικές συμβάσεις επιτρέπουν στους εργαζόμενους να επιλέγουν ανάμεσα σε λιγότερες ώρες ή αυξημένους μισθούς. Παρ’ όλα αυτά, το δίδαγμα των τελευταίων δεκαετιών είναι ότι, ακόμη και αν δουλεύουμε λιγότερο, δυσκολευόμαστε να ξεκουραστούμε.
Οι άνθρωποι θυμούνται συχνά με θλίψη ότι ο Τζον Μέιναρντ Κέυνς έκανε λάθος τη δεκαετία του 1930 όταν προέβλεψε τη μετάβαση σε μια 15ωρη εβδομάδα εργασίας. Όμως, ο οικονομολόγος γνώριζε ότι κάτι τέτοιο δεν θα ήταν εύκολο. “Δεν υπάρχει χώρα ή λαός, νομίζω, που μπορεί να ατενίσει αυτή την εποχή αναψυχής χωρίς τρόμο” έγραφε. “Γιατί εκπαιδευτήκαμε για πολύ καιρό να μοχθούμε και όχι να απολαμβάνουμε”.
