Η αλλαγή συνόρων στα δυτικά Βαλκάνια θεωρείται συχνά ως μία από τις πιο επικίνδυνες ιδέες στη σύγχρονη ευρωπαϊκή πολιτική. Επομένως, γιατί να κυκλοφορήσει αυτό τον μήνα στις Βρυξέλλες ένα μυστηριώδες έγγραφο που προτείνει σαρωτικές αλλαγές στα σύνορα που δημιουργήθηκαν έπειτα από τους πολέμους της Γιουγκοσλαβίας και τον απόηχο τους;
Ο βασικός λόγος είναι ότι τα δυτικά Βαλκάνια -μια περιοχή που περιλαμβάνει την Αλβανία, τη Βοσνία και την Ερζεγοβίνη, το Κόσοβο, το Μαυροβούνιο, τη Βόρεια Μακεδονία και τη Σερβίαέχει εγκλωβιστεί σε στρατηγικό αδιέξοδο για ένα τέταρτο του αιώνα. Ένας τρόπος να ηρεμήσεις τις εντάσεις της περιοχής θα ήταν να δεχτείς και τις έξι χώρες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το σχέδιο αυτό όμως, φαινομενικά μια σταθερή προοπτική για το μπλοκ των 27 κρατών, προχωρεί τόσο αργά, ώστε να δείχνει όλο και πιο ακατάλληλο ως απάντηση στα δεινά της περιοχής. Το αποτέλεσμα είναι να αποδεικνύεται αδύνατο να αποδυναμώσεις τα επεκτατικά όνειρα τοπικών εθνικιστών οι οποίοι θα ήθελαν να δημιουργήσουν, παραδείγματος χάριν, μια Μεγάλη Σερβία ή μια Μεγάλη Κροατία ή μια Μεγάλη Αλβανία.
Η αβεβαιότητα για το μέλλον των δυτικών Βαλκανίων επιδεινώνει τους περιφερειακούς ανταγωνισμούς και διευρύνει το πεδίο δράσης άλλων δυνάμεων, κυρίως της Κίνας, της Ρωσίας, της Τουρκίας και των κρατών του Κόλπου, τα οποία επιδιώκουν να επεκτείνουν την επιρροή τους στην πίσω αυλή της Ε.Ε. Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει σοβαρός κίνδυνος ενός βίαιου ξεσπάσματος στην κλίμακα των πολέμων της δεκαετίας του 1990. Η συνεχής όμως αστάθεια στα δυτικά Βαλκάνια έχει ακόμα τη δυνατότητα να παρασύρει στην περιοχή εξωτερικές δυνάμεις οξύνοντας έτσι τις διεθνείς εντάσεις, όπως συνέβη τον 19ο και τον 20ό αιώνα.
Θα πρέπει να ειπωθεί ότι το ανώνυμο έγγραφο που κυκλοφόρησε στις Βρυξέλλες δεν αντανακλά την επίσημη γραμμή καμίας κυβέρνησης της Ε.Ε. ή της ίδιας της περιοχής. Το έγγραφο υπό τον τίτλο «Δυτικά Βαλκάνια: Ένα βήμα προς τα εμπρός» βγήκε αρχικά στην επιφάνεια σε έναν ενημερωτικό ιστότοπο της Σλοβενίας, κάτι που δημιούργησε εικασίες ότι συντάχθηκε από κύκλους προσκείμενους στον πρωθυπουργό της χώρας Γιάνες Γιάνσα. Ο Γιάνσα απέρριψε εμφατικά οποιαδήποτε ανάμειξη, όπως έκαναν και άλλοι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι στη Λιουμπλιάνα, οι οποίοι είναι απασχολημένοι αυτό τον καιρό να προετοιμάζουν την ανάληψη της εναλλασσόμενης ευρωπαϊκής προεδρίας από τη Σλοβενία τον Ιούλιο.
Στην πραγματικότητα κανείς δεν ανέλαβε την ευθύνη για το έγγραφο. Με πολλούς τρόπους, όμως, αυτό δεν έχει και τόση σημασία. Επειδή πολλά από τα επιχειρήματα υπέρ της αλλαγής συνόρων είναι αυτά που κυκλοφορούν ανάμεσα στους εθνικιστές των δυτικών Βαλκανίων έπειτα από την κατάρρευση της κομμουνιστικής Γιουγκοσλαβικής Ομοσπονδίας. Ας πάρουμε για παράδειγμα την πρόταση για τη συγχώνευση του μέρους της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης που ελέγχεται από το Βελιγράδι με τη Σερβία.
Αυτός ήταν ο διακηρυγμένος στόχος των Σερβοβόσνιων τη δεκαετία του 1990, ένας στόχος που επιβεβαιώθηκε ξανά τον προηγούμενο μήνα από το σερβοβοσνιακό Κοινοβούλιο. Το Κοινοβούλιο υιοθέτησε ψήφισμα που ζητάει «συνομιλίες με στόχο την ειρηνική διάλυση» της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης εφόσον η διεθνής κοινότητα αρνηθεί να καταργήσει το γραφείο του Υψηλού Εκπροσώπου στο Σαράγεβο. Ο ένοικος αυτού του γραφείου, σταθερά μια προσωπικότητα από την Ε.Ε., παρακολουθεί την εφαρμογή της ειρηνευτικής συμφωνίας του Ντέιτον που τερμάτισε τον πόλεμο της Βοσνίας του 1992-1995.
Έπειτα υπάρχει η πρόταση να ενωθούν οι περιοχές της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης που κατοικούνται από Κροάτες με την Κροατία ή τουλάχιστον να τους αποδοθεί ειδικό καθεστώς. Αυτό ταιριάζει στους μακροχρόνιους στόχους των Κροατών εθνικιστών. Τέλος, υπάρχει η ιδέα ένωσης της Αλβανίας με το Κόσοβο, του οποίου ο πληθυσμός είναι κυρίως αλβανικός και η απόδοση ειδικού καθεστώτος στην περιοχή του βόρειου Κοσόβου όπου κατοικούν Σέρβοι. Προβεβλημένοι πολιτικοί στην Αλβανία και στο Κόσοβο μιλούν ανοιχτά για την ελπίδα τους πως η Μεγάλη Αλβανία θα γίνει κάποια μέρα πραγματικότητα. Από αυτή τη σχεδόν τέλεια συνταγή για σύγκρουση ή ακόμη και ανοιχτό πόλεμο στα Βαλκάνια ο μεγαλύτερος χαμένος θα ήταν οι μουσουλμάνοι Βόσνιοι της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης. Θα απέμεναν με ένα κουτσουρεμένο, ευάλωτο μίνι - κράτος, όπως ακριβώς επιδίωκαν οι Βόσνιοι Κροάτες και Σέρβοι εθνικιστές τη δεκαετία του 1990. Αυτό μας δίνει κάποιες ενδείξεις για την προέλευση του εγγράφου.
Μετά από προσεκτική εξέταση προκύπτει ότι το έγγραφο δεν αναφέρει το παραμικρό για τη ρωσική ή την κινεζική επιρροή στα δυτικά Βαλκάνια τη στιγμή που κάνει τρεις σκοτεινές αναφορές στην Τουρκία - της οποίας η παρουσία βρίσκεται αναμφίβολα σε άνοδο. Διαμαρτύρεται επίσης για το υποτιθέμενο «ριζοσπαστικό Ισλάμ» στη Βοσνία - Ερζεγοβίνη. Με άλλα λόγια, όποιος συνέταξε το έγγραφο αγγίζει θέματα ιδιαίτερα ευαίσθητα για τους ακροδεξιούς, λαϊκιστικούς κύκλους σε όλη την Ευρώπη.
Προς τιμήν τους, οι Ευρωπαίοι και Αμερικανοί διπλωμάτες απέρριψαν τις προτάσεις του εγγράφου. Το να υπερασπιστείς όμως ως απαραβίαστα τα σύνορα των κρατών στα δυτικά Βαλκάνια είναι μόνο η μισή δουλειά. Η περιοχή χρειάζεται απεγνωσμένα μια πιο ρωμαλέα εμπλοκή από την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ. Όσο περισσότερο οι δυτικές κυβερνήσεις συνεχίζουν να παραμελούν την περιοχή τόσο αυξάνεται το κόστος που τελικά θα υποχρεωθούν να πληρώσουν.
