Κάθε φορά που ξεσπούσαν συγκρούσεις ανάμεσα σε Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν για τα διαφιλονικούμενα εδάφη που αμφότερες οι γειτονικές χώρες διεκδικούν, οι αξιώσεις της Μόσχας ανάγκαζαν τελικά τα δύο μετασοβιετικά κράτη να προσέλθουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
Αυτή τη φορά, ωστόσο, οι εκκλήσεις της Ρωσίας για τον τερματισμό της κλιμακούμενης βίας στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ πέφτουν μέχρι στιγμής στο κενό εξαιτίας εν μέρει της ανάδυσης της Τουρκίας ως περιφερειακής δύναμης που μεταβάλλει τις λεπτές ισορροπίες στην ευαίσθητη περιοχή του Καυκάσου.
Η υποστήριξη της Αγκύρας στο γειτονικό της Αζερμπαϊτζάν και η πολεμοχαρής ρητορική όξυνε την πιο βίαιη ανάφλεξη των τελευταίων ετών, σε μια διένεξη που κρατά εδώ και δεκαετίες. Δημιούργησε επίσης σημαντικό πρόβλημα στον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν με το να αμφισβητήσει την ηγεμονία της Μόσχας στην περιοχή.
Η στάση της Μόσχας
Την ώρα που η Ρωσία επεδίωκε παραδοσιακά να παραμένει ουδέτερη σε αυτή την εδαφική διένεξη -η Μόσχα θεωρεί και τα δύο πρώην σοβιετικά κράτη ως συμμάχους-, διαθέτει στρατιωτική βάση στην Αρμενία και έχει υπογράψει με τη χώρα ένα αμυντικό σύμφωνο που προβλέπει ότι η μία χώρα θα πρέπει να βοηθήσει την άλλη στην περίπτωση που δεχτούν επίθεση από τρίτους.
Ταυτόχρονα, η ένθερμη υποστήριξη της Τουρκίας στο Αζερμπαϊτζάν ενθάρρυνε το Μπακού, επισημαίνουν αναλυτές, με αποτέλεσμα να απομακρυνθεί από την επιρροή της Μόσχας.
Αυτό πρόσθεσε ακόμη ένα μέτωπο στη λίστα των συγκρούσεων μεταξύ των δύο περιφερειακών δυνάμεων. Οι δύο χώρες και οι ισχυροί ηγέτες τους -που έχουν επιδιώξει να πετύχουν μια ασταθή συμμαχία γύρω από ενεργειακά θέματα, το εμπόριο και την αμοιβαία δυσπιστία τους προς τη Δύση- βρίσκονται αντιμέτωπες τόσο στη Συρία όσο και τη Λιβύη.
“Η αυξανόμενη εμπλοκή της Τουρκίας στην περιοχή του νότιου Καυκάσου μέσω του Αζερμπαϊτζάν είναι κάτι που η Ρωσία δεν καλοβλέπει. Τα ρωσικά και τα τουρκικά συμφέροντα συγκρούονται εδώ περισσότερο από οπουδήποτε αλλού” τονίζει ο Ντμίτρι Τρένιν, επικεφαλής του Κέντρου Κάρνεγκι της Μόσχας. Και προσθέτει: “Ο Πούτιν και ο Ερντογάν δεν ήταν ποτέ πραγματικοί σύμμαχοι και ποτέ δεν θα γίνουν”.
“Αυτό που κατόρθωσαν να κάνουν” προσθέτει “είναι να κεφαλαιοποιήσουν τα παράλληλα συμφέροντά τους υποβαθμίζοντας τις διαφορές και διαιρέσεις προκειμένου να μην οδηγήσουν σε απευθείας σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας”.
Η επιθετική πολιτική του Ερντογάν
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, Πρόεδρος της Τουρκίας, έχει υιοθετήσει μια ολοένα και πιο επιθετική εξωτερική πολιτική τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιώντας την ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων στο εξωτερικό αλλά και μια πομπώδη ρητορική με στόχο να αναθερμάνει τον εθνικισμό στη χώρα του.
“Είναι μια σημαντική μετατόπιση στην τουρκική πολιτική” σημειώνει ο Τόμας ντε Βάαλ, αναλυτής και συγγραφέας του βιβλίου “Μαύρος κήπος: η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν μέσα από τον πόλεμο και την ειρήνη”.
“Η Τουρκία προσέφερε πάντα πολιτική υποστήριξη στο Αζερμπαϊτζάν, όμως τόνιζε ότι η σύγκρουση πρέπει να επιλυθεί με ειρηνικά μέσα... Υπήρχε μια γεωπολιτική ισορροπία, όπου καμία πλευρά δεν υποστήριζε κάποιον. Τώρα ξαφνικά ένας σημαντικός περιφερειακός παράγοντας υποστηρίζει το Αζερμπαϊτζάν”.
Η Τουρκία θεωρεί το Αζερμπαϊτζάν “αδελφή χώρα”, με κοινές πολιτισμικές, γλωσσικές και φυλετικές ρίζες. Οι δύο χώρες έχουν επίσης στενούς δεσμούς, ιδίως στον ενεργειακό τομέα.
Το υπουργείο Εξωτερικών της Αρμενίας κατηγόρησε την Τουρκία για “άμεση εμπλοκή” στη σύγκρουση, συμπεριλαμβανομένης της αποστολής όπλων και μαχητικών αεροσκαφών. Τα τουρκικά μέσα διαφήμιζαν, την ίδια ώρα, τη χρήση στη σύγκρουση drones από την αμυντική βιομηχανία που διευθύνουν μέλη της οικογένειας Ερντογάν.
Ρωσικός διπλωματικός χειρισμός
Η επιθυμία της Ρωσίας να ικανοποιήσει αμφότερες τις πλευρές και η στάση που κρατά η Τουρκία στη σύγκρουση σημαίνει ότι η Μόσχα θα επιχειρήσει μάλλον να βασιστεί περισσότερο στη διπλωματία, σε σχέση με άλλες εδαφικές συγκρούσεις στη μετασοβιετική επικράτεια, σε περιοχές όπως η Ουκρανία και η Γεωργία.
Το Κρεμλίνο προσπάθησε να υποβαθμίσει οποιοδήποτε σενάριο εμπλοκής του στις συγκρούσεις. Το αμυντικό σύμφωνο με την Αρμενία δεν καλύπτει το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, κάτι που σημαίνει πως το Ερεβάν θα μπορούσε να ζητήσει την ανάπτυξη ρωσικών στρατευμάτων μόνο αν σημειωνόταν επίθεση σε μη διαφιλονικούμενα εδάφη της αρμενικής επικράτειας.
“Δεν υπάρχουν μεγάλες προσδοκίες για την αντοχή ή τη σταθερότητα του συμφώνου με τη Ρωσία” σημειώνει ο Ρίτσαρντ Γκιραγκοσιάν, διευθυντής του Κέντρου Περιφερειακών Σπουδών του Ερεβάν. “Θα δούμε πιθανότατα μια ασυνήθιστα λεπτεπίλεπτη διπλωματική αντίδραση από τη Μόσχα” προσθέτει.
Ο Σινάν Ουλγκέν, πρώην Τούρκος διπλωμάτης και σήμερα πρόεδρος του think-tank Edam στην Κωνσταντινούπολη, υποστηρίζει πως η Τουρκία και η Ρωσία θα αγωνιστούν να βρουν διέξοδο χωρίς να βλάψουν τη διμερή σχέση τους.
Προειδοποιεί όμως και για τους κινδύνους επέκτασης των εχθροπραξιών σε περιοχές όπως ο αυτόνομος θύλακας του Νακτσιβάν, που συνορεύει με την Αρμενία και η Άγκυρα δεσμεύεται να υπερασπιστεί με βάση συνθήκη του 1921.
“Αν δούμε η σύγκρουση να επεκτείνεται σε άλλες περιοχές, και ιδίως το Νακτσιβάν, αυτό θα ανοίξει ένα ακόμη πιο δύσκολο κεφάλαιο στις ρωσοτουρκικές σχέσεις, κάτι που θα προστεθεί στα σημερινά μέτωπα της Συρίας και της Λιβύης”.
