Κίνημα Ανθρώπων που Ακούνε Φωνές*
Από τις αρχές του 18ου αιώνα, όταν η ψυχιατρική άρχισε να θεσμοθετείται ως ιδιαίτερος κλάδος της κοινωνικής προστασίας απέναντι σε όλους τους κινδύνους που μπορεί να προκύψουν για την κοινωνία από τη «φρενοβλάβεια», αρκετοί εκπρόσωποί της διατηρούν την εξουσία του ορισμού και της διατύπωσης κατηγορικών προτάσεων για ό,τι παρατηρούν. Συνάμα αδιαφορούν για το περιεχόμενο των εμπειριών των λεγομένων «ασθενών», εμμένοντας κυρίως στην καταγραφή συμπτωμάτων.
Για παράδειγμα η εμπειρία του να ακούει κανείς φωνές, που περιγράφεται από την ψυχιατρική ως ακουστική ψευδαίσθηση, θεωρείται συχνά πρωτεύον σύμπτωμα ψυχωσικής διαταραχής και συνήθως επιφέρει διαγνώσεις όπως σχιζοφρένεια (περίπου 50%), διπολική διαταραχή (περίπου 25%), αποσυνδετική διαταραχή κ.α. Ωστόσο, το να ακούει κανείς φωνές δεν είναι από μόνο του σύμπτωμα κάποιας ασθένειας, αλλά παρατηρείται σε ένα 2-4% του γενικού πληθυσμού (ορισμένες έρευνες δίνουν μεγαλύτερα ποσοστά), ενώ ακόμα περισσότεροι άνθρωποι (γύρω στο 8%) εμφανίζουν τις λεγόμενες «αλλόκοτες προσωπικές πεποιθήσεις», που ονομάζονται και «παραληρηματικές ιδέες». και αυτό χωρίς να είναι «άρρωστοι». Επίσης, είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι στην κοινωνία μας υπάρχουν περισσότεροι άνθρωποι που ακούν φωνές και δεν νοσούν από ότι άνθρωποι που ακούνε φωνές και γίνονται ψυχιατρικοί ασθενείς.
Στην καθημερινότητα των ανθρώπων που ακούνε φωνές αποτελεί κοινό τόπο η ανάγκη να μοιραστεί κανείς τις εμπειρίες αυτές σε ένα πλαίσιο ασφάλειας και αποδοχής, ανάγκη η οποία αποτέλεσε και το έδαφος όπου ρίζωσε και αναπτύχθηκε το διεθνές Κίνημα των Ανθρώπων που Ακούν Φωνές (Hearing Voices Movement), ένα δίκτυο ανθρώπων από και για ανθρώπους που ακούνε φωνές. Οι ριζοσπαστικές προσωπικότητες του Ολλανδού ψυχιάτρου Marius Romme και της συνεργάτιδάς του στις έρευνές του Sandra Escher άνοιξαν το δρόμο για μια νέα προσέγγιση των φωνών που δίνει έμφαση στην αποδοχή και την κατανόησή τους. Αυτό το εναλλακτικό παράδειγμα αναπτύχθηκε σε στενή συνεργασία με άτομα που ακούνε φωνές και βασίστηκε στα εξής:
α) το να ακούς φωνές είναι μια φυσιολογική ανθρώπινη εμπειρία που συναντάται ευρέως στο γενικό πληθυσμό,
β) έχει ένα προσωπικό νόημα σε σχέση με την προσωπική ιστορία, της οποίας το μήνυμα ή ο σκοπός μπορεί να αποκωδικοποιηθεί, και
γ) γίνεται καλύτερα αντιληπτή ως μια αποσυνδετική εμπειρία και όχι ως ένα ψυχωτικό σύμπτωμα.
Ο Η J. Dillon, πρώην πρόεδρος του διεθνούς δικτύου, σχολιάζει:
«... Ήξερα πως αυτό που είχα πάθει ως παιδί ήταν η γενεσιουργός αιτία της αναστάτωσής μου. Προς έκπληξή μου, οι ψυχίατροι στους οποίους προσπάθησα να μιλήσω είτε αμφισβήτησαν αυτά που είχα βιώσει είτε μου είπαν πως δεν θα συνέλθω ποτέ από αυτό που είχε συμβεί. Μου είπαν πως είχα μια αρρώστια και ήμουν ψυχικά ασθενής. Περίμεναν να γίνω ο παθητικός λήπτης της θεραπείας της διαταραχής που είχα, ότι η φαρμακευτική αγωγή ήταν η μόνη επιλογή που υπήρχε για μένα και ότι ουσιαστικά, ούτως ή άλλως, δεν θα γινόμουν ποτέ πραγματικά καλά. Κανένας ποτέ δεν με ρώτησε τι πίστευα ότι θα βοηθούσε. Το γεγονός ότι άκουγα τις φωνές μου ήταν απόδειξη της ασθένειάς μου».
Εδώ και μια δεκαετία μια ομάδα ανθρώπων που ακούνε φωνές, συγγενών και επαγγελματιών, έχουμε αναπτύξει το ελληνικό τμήμα του δικτύου.
Το Δίκτυο διεκδικεί να αναδείξει το νόημα των φωνών, καθώς και την ανάγκη συσχέτισής τους με τα γεγονότα της ζωής των ανθρώπων που τις ακούν. Το να ακούει κανείς φωνές αποτελεί μια πολύ προσωπική εμπειρία που διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο σε σχέση τόσο με το τι λένε οι φωνές όσο και σε σχέση με τα γεγονότα της ζωής που τις προκάλεσαν. Επιπλέον, αν αναλυθεί κατάλληλα η σχέση ανάμεσα στις φωνές και την προσωπική ιστορία μπορεί να αναδειχθούν νοήματα σε σχέση με τις συνθήκες που τις προκάλεσαν. Οι φωνές εμπεριέχουν λέξεις, ήχους, έχουν ένταση, χροιά, συχνότητα, είναι πιθανότατα φορείς εννοιών, ίσως σημαίνουν ή αναπαριστούν κάτι, αποτελούν μεταφορές νοημάτων ή συναισθημάτων. Όσο φορτικές και ανυπόφορες κι αν είναι, όσο κι αν βιώνονται ως κουραστικές και αποδιοργανωτικές, το σημαντικό δεν είναι ο εξοβελισμός τους.
Αντίθετα ως ανάρρωση νοείται το να μπορεί το άτομο που τις ακούει να είναι δημιουργικό και ανεξάρτητο μέσα σε συνθήκες που το ίδιο έχει επιλέξει για τη ζωή του. Ανάρρωση σημαίνει αναζήτηση και εύρεση νοήματος στη ζωή - μια προσωπική και κοινωνική ανάρρωση - και όχι εξουδετέρωση των φωνών, όπως επιδιώκει το μοντέλο της κλινικής ανάρρωσης που στοχεύει στην εξουδετέρωση της συμπτωματολογίας. Εξάλλου πολλοί άνθρωποι που ακούν φωνές τις θεωρούν βοηθητικές ή καλοπροαίρετες. Η ανάρρωση αποτελεί βέβαια μια δύσκολη και κοπιαστική διαδρομή που συχνά εμπεριέχει πόνο και αγώνα.
Στο πλαίσιο του Δικτύου συγκροτούνται ομάδες αυτοβοήθειας οι οποίες δίνουν τη δυνατότητα σε άτομα που μοιράζονται αυτή την εμπειρία να συναντηθούν, να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, να λάβουν υποστήριξη, να ανταλλάξουν στρατηγικές αντιμετώπισης των φωνών και να αντιμετωπίσουν τις συνθήκες κοινωνικού αποκλεισμού και απομόνωσης που βιώνουν. Οι ομάδες αυτοβοήθειας είναι κοινωνικές ομάδες όπου κάποιος μπορεί να αναζητήσει ενθάρρυνση, επιβεβαίωση, υποστήριξη και «ένα αυτί να τον ακούσει». Στην Αθήνα η ομάδα μας απαρτίζεται και συντονίζεται αποκλειστικά από άτομα με σχετικές εμπειρίες και προσφέρει έναν ασφαλή χώρο όπου όλοι μπορούν να μιλήσουν για αυτές και να δώσουν δύναμη ο ένας στον άλλο, δίχως το φόβο της κριτικής ή απαξίωσης από τρίτους. Πολλοί από τους ανθρώπους που συμμετέχουν στην ομάδα νιώθουν αβοήθητοι και συχνά λένε πως οι ζωές τους έχουν κυριευτεί από τις φωνές. Οι περισσότεροι δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να μιλήσουν για αυτές, για το τι τους λένε, για τη σχέση που έχουν αναπτύξει μαζί τους, για το νόημα που βρίσκουν ή επιχειρούν να βρουν. Συνήθως η εμπειρία τους έχει παθολογικοποιηθεί και έχει αντιμετωπιστεί ως σύμπτωμα που χρήζει θεραπείας. Με αυτήν την αναγωγή όμως το βίωμα δε βρίσκει έδαφος να ακουστεί.
Σχέση με άλλους, προσωπική δουλειά και ανάληψη ευθύνης, προσωπικές επιλογές και ανάκτηση του ελέγχου - να ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά ενός Δικτύου που θέλει να δημιουργεί κοινότητες φωνών και να διαμορφώνει κοινότητες ανάρρωσης. Η ανάρρωση ως μια συνεχής διεργασία σχετίζεται με το να παίρνει κανείς τη ζωή στα χέρια του, να ζει κανείς τη ζωή του και όχι τη ζωή των φωνών.
Σε μια εποχή που ο νεοφιλελευθερισμός επιδιώκει να ισοπεδώσει την ποικιλομορφία, σε μια κοινωνία φοβισμένη που σε σημαντικό βαθμό συναινεί ή σιωπά απέναντι στον εγκλεισμό και την καταστολή και με μια κυρίαρχη ψυχιατρική πρακτική που εγκλείει και καταστέλλει, επιθυμούμε να ανοίξουμε τη συζήτηση για εναλλακτικές αντιμετώπισης της ψυχικής δυσφορίας και για την αναζήτηση νοήματος σε αυτή. Ίσως, όπως έλεγε ο Αλμπέρτ Καμύ, παράλογος να είναι τελικά ο κόσμος που ζούμε και ο μόνος αληθινός ρόλος του ανθρώπου είναι να συνειδητοποιεί τη ζωή του, την εξέγερση και την ελευθερία του.
* http://hearingvoices.gr/
