Κεντρική προσωπικότητα της Αμερικανικής Εννοιολογικής Τέχνης και όχι μόνον, ο Ντένις Οπενχάιμ γεννήθηκε το 1938 στο Electric City της Ουάσιγκτον. Από το 1966 μέχρι το θάνατό του το 2011, έζησε και εργάστηκε στη Νέα Υόρκη περνώντας από την γραφή, την περφόρμανς, το βίντεο και την φωτογραφία, το σχέδιο, την γλυπτική και τις εγκαταστάσεις.
Η συναρπαστική διαδρομή του Oppenheim άρχισε από τα μέσα περίπου των ηρωικών sixties μέσα από την Body Art και την Land Art για να περάσει στη συνέχεια στα περίφημα «Machine pieces» και να καταλήξει στα πιο σαρκαστικά και υπονομευτικά σχόλια της σύγχρονης καθημερινότητας, στις δεκαετίες ΄80-΄90, με τη χρήση παιχνιδιών- συμβόλων της παιδικής αθωότητας και χρηστικών αντικειμένων που όμως στα χέρια του σημαίνουν διαφορετικά. Χτίζουν το δυσθεόρατο παλάτι μιας ανεπαίσθητης- και γι΄ αυτό τρομακτικής- απειλής, που υπονομεύει αποτελεσματικά τις αρθρώσεις και τον πυρήνα ενός κυρίαρχου συστημικού καταναλωτικού εφησυχασμού και ενός ναρκισσιστικού ατομικισμού που πουλάει ψευδαισθήσεις ασφάλειας, ευημερίας και ανέξοδης ηδονής.
Ο Οπενχάϊμ μεσολαβεί ανάμεσα στα έργα και το βλέμμα του θεατή κρατώντας για τον εαυτό του τον ρόλο του σαμάνου στην εποχή της τεχνολογίας και δημιουργεί ένα κόσμο μαγικό σαν παιδικό δωμάτιο γεμάτο παιχνίδια. Τα γλυπτά και οι κατασκευές του είναι στο ύψος και τα μέτρα του ανθρώπου/θεατή, εκλύουν την αίσθηση της οικειότητας και τον προκαλούν να διαδράσει μαζί τους. Κρύβουν καλά τα μυστικά τους για να τα αποκαλύψουν σε όσους μπορούν και θέλουν να ξύσουν κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων. Εκεί ακριβώς που αν το κάνουν θα συναντηθούν με τους εφιάλτες τους. Μόνο που η συνάντηση τότε θα είναι γόνιμα διεγερτική και παραγωγική αφού φέρνει τα δώρα της γνώσης και της κριτικής.
Ο Γουίλιαμ Μπάροουζ είχε πει κάποτε με τον πηγαίο σαρκασμό του ότι «κανείς δεν μπορεί να κάνει δική του τη ζωή, αλλά κάποιος που κρατάει ένα τηγάνι μπορεί να σκοτώσει» και ο Όπενχαϊμ παίρνει αθώα σημεία της καθημερινής ζωής και τα μεταλλάσει σε σημασίες θανάτου, αρρώστιας, τρόμου ή απλά βασανιστικής αμφιβολίας. Η διαλεκτική σχέση μορφής και περιεχομένου δημιουργεί έναν νέο διάλογο. Μια άλλη νοηματοδότηση.
Στο συγκλονιστικό Virus του 1989 για παράδειγμα, μικρά γλυπτά- ομοιώματα του Μίκυ Μάους στηριγμένα σε ένα αλουμινένιο πλέγμα, δεν σηματοδοτούν την είσοδο στην διάσημη παιχνιδούπολη ή τη μελωδία της ευτυχίας αλλά συγκροτούν τη κυτταρική δομή ενός απειλητικού ιού- πόσο προφητικός αλήθεια! Τα δίπολα αλήθεια- ψέμα, πραγματικότητα- ψευδαίσθηση, ασφάλεια και βεβαιότητα- επικινδυνότητα και ασάφεια, σταθερότητα-ρευστότητα, εμφιλοχωρούν σαν ιοί στους αρμούς που συγκροτούν και συγκρατούν τις «προαιώνιες» δομές και διαρρηγνύουν τις κάθε είδους σχέσεις που θεραπεύουν άτομα και πληθυσμούς. Ο Οπενχάϊμ ζει και σχολιάζει το εδώ και τώρα που είναι το εκεί και αύριο και δείχνει τα περίκλειστα τοπία που μας χαρίζονται φαινομενικά προσιτά, φιλόξενα, παιγνιώδη για να θέλγουν αλλά και να αποκρύπτουν ευκολότερα τα παράσιτα που φέρουν κάτω από την αθώα μορφή- επιδερμίδα τους.
Τα επιτοίχια έργα του Όπενχαϊμ που εκτίθενται στην γκαλερί Roma, με την έγκριση του ιδρύματος Όπενχαϊμ, προοιωνίζονται τη νέα, ριζοσπαστική, αιχμηρή γλυπτική και τις συναρπαστικές κατασκευές του σπουδαίου δημιουργού αλλά διαθέτουν μια δική τους σφριγηλή αυτονομία. Είναι αυτόφωτα, αυθύπαρκτα έργα που ορίζονται από τη σχεδιαστική τους δύναμη, την στιγματισμένη επιφάνεια από ηθελημένες χρωματικές κηλίδες του εργαστηρίου και την περιπετειώδη σκέψη που αποτυπώνουν στις επιφάνειες τους.
* Ο Δημήτρης Τρίκας είναι μουσειολόγος, δημοσιογράφος
