Η αποστασία του 1965, που είναι, ίσως, η μεγαλύτερη πολιτική κρίση στη σύγχρονη Ιστορία της Ελλάδας, εκδηλώθηκε σαν σύγκρουση ανάμεσα στην κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου και στο Παλάτι. Επίδικο της σύγκρουσης αυτής ήταν ο έλεγχος του Στρατού. Η κλιμάκωση της αντιπαράθεσης αυτής έφερε στο προσκήνιο ένα παλλαϊκό κίνημα, που πλημμύρισε τους δρόμους με αίτημα την εδραίωση και τη θωράκιση της δημοκρατίας στην Ελλάδα.
Η υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ
Τον Μάιο του 1965 ο Τύπος της Δεξιάς προκάλεσε τεράστιο θόρυβο με την αποκάλυψη ότι κάποιοι αξιωματικοί του Στρατού συνωμοτούσαν με στόχο τη διάβρωσή του και την εκτροπή του από τον εθνικό του ρόλο. Ως αρχηγός της συνωμοσίας υποδείχθηκε ο Ανδρέας Παπανδρέου. Η όλη υπόθεση ήταν αστεία. Ο Στρατός ήταν προπύργιο της σκληρής μετεμφυλιακής Δεξιάς και μια δεκάδα αξιωματικών δεν θα μπορούσε να κινείται με τέτοια ανατρεπτική πρόθεση. Αλλά η Δεξιά ξεσήκωσε θύελλα ηθικού πανικού: ετοιμαζόταν κομμουνιστικό πραξικόπημα, ο Γεώργιος Παπανδρέου και η κυβέρνησή του ήταν υπόλογοι, φώναζαν.
Η σκευωρία αυτή είχε δύο στόχους. Πρώτον, να πληγεί πολιτικά ο Α. Παπανδρέου, ο οποίος αναδυόταν ως διάδοχος του σχεδόν 80χρονου πατέρα του και θεωρείτο από το παλάτι και τον διεθνή παράγοντα ανεξέλεγκτος. Δεύτερον, να εκκαθαριστεί πλήρως το στράτευμα από δημοκρατικούς αξιωματικούς. Αποδείχτηκε ότι στο στήσιμο της υπόθεσης είχε πάρει μέρος ο αρχηγός του ΓΕΣ στρατηγός Ι. Γεννηματάς και ο υπουργός Άμυνας Π. Γαρουφαλιάς, τους οποίους ο Γ. Παπανδρέου είχε τοποθετήσει στις θέσεις τους κατ’ απαίτηση του παλατιού. Ο Γ. Παπανδρέου αποφάσισε να απομακρύνει τον Γαρουφαλιά και να αναλάβει ο ίδιος το υπουργείο Άμυνας, κάτι στο οποίο ο νεαρός βασιλιάς Κωνσταντίνος αντιτάχθηκε κάθετα.
Η κρίση της αποστασίας
Η σύγκρουση ανάμεσα στον ηλικιωμένο πρωθυπουργό και τον νεαρό βασιλιά κλιμακώθηκε αστραπιαία. Έπειτα από ανταλλαγή φορτισμένων επιστολών και μπροστά στο αδιέξοδο που είχε δημιουργηθεί, ο Γ. Παπανδρέου υπέβαλε την παραίτησή του με στόχο να προκαλέσει εκλογές. Ο φόβος μιας πανηγυρικής εκλογικής ήττας της Δεξιάς οδήγησε το παλάτι στην οργάνωση της αποστασίας. Καταπατώντας τις συνταγματικές προβλέψεις, ο Κωνσταντίνος ανέθεσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον πολιτικά αδιάφορο πρόεδρο της Βουλής Γ. Αθανασιάδη-Νόβα. Ο Νόβας με έναν πρώτο πυρήνα αποστατών και με τη στήριξη της ΕΡΕ επιχείρησε να πάρει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή, αλλά δεν τα κατάφερε.
Ακολούθησε εντολή στον Ηλία Τσιριμώκο -κάποτε ηγετικό στέλεχος του ΕΑΜ-, ο οποίος έως εκείνη τη στιγμή κατακεραύνωνε τους αποστάτες και δήλωνε πίστη στον αρχηγό του. Η προσπάθεια επιβολής του Τσιριμώκου συνοδεύτηκε από ένα δεύτερο κύμα αποστασίας βουλευτών της Ένωσης Κέντρου. Όποιος προσχωρούσε στην αποστασία αναλάμβανε κατευθείαν υπουργείο, ενώ όλη η Ελλάδα βοούσε για την τεράστια επιχείρηση εξαγοράς συνειδήσεων που βρισκόταν σε εξέλιξη. Η ΕΡΕ στήριξε και πάλι, παρά τις οργισμένες αντιδράσεις των βουλευτών της που θεωρούσαν τον Τσιριμώκο «ΕΑΜικό σφαγέα». Αλλά και αυτή η απόπειρα κατέρρευσε. Επιτυχής ήταν μόνο η τρίτη προσπάθεια, με τον Στ. Στεφανόπουλο, ο οποίος, ενισχυμένος από ένα ακόμα κύμα αποστατών και πάντα με τη βοήθεια της Δεξιάς, κατάφερε να πάρει ψήφο εμπιστοσύνης. Ενορχηστρωτής και ιθύνων νους της αποστασίας ήταν ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης -φυσικός διάδοχος του Γ. Παπανδρέου μέχρι την εμφάνιση του Ανδρέα-, που πίστευε ότι η πολιτική κυριαρχία του Κέντρου προϋπέθετε συμβιβασμό με το παλάτι.
Ο κόσμος στους δρόμους
Η ηγεσία του Κέντρου δεν έπαψε μέχρι τέλους να αναζητά διαύλους συνεννόησης. Άλλωστε, τόσο στο Κέντρο όσο και στην Αριστερά υπήρχε ο φόβος μιας αντιδημοκρατικής εκτροπής από τον Στρατό. Οι δημοκρατικές μάζες όμως βγήκαν μπροστά από τις εξελίξεις. Ένα τεράστιο κύμα διαδηλώσεων και κινητοποιήσεων πλημμύρισε τους δρόμους επί 70 ημέρες. Τα συνθήματά του απαιτούσαν σεβασμό στη λαϊκή κυριαρχία και αποφασιστικό εκδημοκρατισμό της χώρας, γελοιοποιούσαν τους αποστάτες, ενώ έβαλλαν ευθέως και κατά του θεσμού της βασιλείας, κάτι που οι κομματικές ηγεσίες είχαν αποφύγει να κάνουν. Έπειτα από δεκαετίες μετεμφυλιακής τρομοκρατίας, η Δεξιά, ταυτισμένη με τον διχασμό και το κυνηγητό των πολιτικών της αντιπάλων, είχε απομακρυνθεί από την κυβέρνηση και ο κόσμος ήταν αποφασισμένος αυτή την αλλαγή να την προστατεύσει. Οι διαδηλώσεις ήταν καθημερινές, με τη συμμετοχή εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, και αψήφησαν τη σκληρή καταστολή που βρήκαν απέναντί τους. Αποτέλεσμα της καταστολής αυτής ήταν εκατοντάδες τραυματίες και ένας νεκρός: ο Σωτήρης Πέτρουλας, φοιτητής της Ανωτάτης Εμπορικής Σχολής, σκοτώθηκε στις 21 Ιουλίου 1965 όταν ένα δακρυγόνο εξερράγη στο πρόσωπό του. Το δημοκρατικό παλλαϊκό ξέσπασμα του 1965 θα ήταν πάντα φόβητρο για τους σκοτεινούς μηχανισμούς της ανωμαλίας.
Η κληρονομιά της αποστασίας
Μολονότι οι αποστάτες διακήρυξαν ότι θα κυβερνούσαν με την πολιτική του Κέντρου, γρήγορα φάνηκε ότι ήταν απλά ενεργούμενα. Από τις πρώτες ενέργειες της κυβέρνησης Στεφανόπουλου ήταν η τοποθέτηση στην ηγεσία του Στρατού του στρατηγού Γρ. Σπαντιδάκη, υποχείριου της ομάδας Παπαδόπουλου. Ο Σπαντιδάκης έφερε στην Αθήνα και τοποθέτησε σε νευραλγικές θέσεις όλα τα μέλη της ομάδας Παπαδόπουλου. Η κυβέρνηση των αποστατών έπεσε τον Δεκέμβριο του 1966, αλλά η Χούντα στον Στρατό ήταν ισχυρότερη από ποτέ.
Έτσι η αποστασία άνοιξε τον δρόμο στο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967. Το πραξικόπημα αυτό έγινε μία εβδομάδα πριν από τις προγραμματισμένες εκλογές με το πρόσχημα κάποιου υποτιθέμενου κομμουνιστικού πραξικοπήματος που βρισκόταν στα σκαριά. Στην πραγματικότητα, στόχος του ήταν να αποτραπεί μια νέα πολιτική ήττα της Δεξιάς, όπως είχε συμβεί στις δύο τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις, το 1963 και το 1964.
Η αποκατάσταση της δημοκρατίας στη χώρα έγινε δυνατή μέσα από δύο μεγάλα ορόσημα και πάρα πολλές αντιφάσεις και πισωγυρίσματα. Τα ορόσημα αυτά ήταν η Μεταπολίτευση του 1974 και οι εκλογές του 1981. Αλλά μέχρι σήμερα οι σκληροί ιδεολογικοί μηχανισμοί που επιβιώνουν στη Δεξιά αναρωτιούνται τι διάολο συνέβη σ’ αυτή τη χώρα και έχουν χάσει το ηθικό πλεονέκτημα…
