Το τελευταίο διάστημα κυριάρχησε στην ελληνική δημόσια συζήτηση το θέμα του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού καθώς η κυβέρνηση προσπάθησε να αλλάξει την ατζέντα και να πλασάρει ως περίπου… εθνική επιτυχία την καθυστερημένη συμμόρφωσή της στις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα θαλάσσια πάρκα. Η εμφάνιση των χαρτών με τα απώτατα δυνητικά όρια της υφαλοκρηπίδας της από την Ελλάδα όμως πέρασε στα ψιλά του ευρωπαϊκού Τύπου. Και αντιμετωπίστηκε ως ένα τεχνικό θέμα, το οποίο θα έχει νόημα μόνο αν επιδράσει καθοριστικά στην εξέλιξη των ελληνοτουρκικών διαφορών. Αντιθέτως, εν μέσω πασχαλινής ραστώνης, παρέμειναν στην ευρωπαϊκή επικαιρότητα η συνεχιζόμενη κράτηση του δημάρχου Κωνσταντινούπολης και ηγέτη της τουρκικής αντιπολίτευσης Εκρέμ Ιμάμογλου καθώς και η συμμετοχή της νατοϊκής Τουρκίας στην ευρωπαϊκή άμυνα. Ειδικότερα στη Γερμανία έκανε μεγάλη εντύπωση το μήνυμα του Ιμάμογλου μέσα από τις φυλακές της Σηλυβρίας, με το οποίο καλούσε το Βερολίνο να άρει τις αντιρρήσεις του στην πώληση 40 μαχητικών αεροσκαφών Eurofighter στην Τουρκία. Σημειώνεται ότι ο απερχόμενος καγκελάριος Όλαφ Σολτς αντιδρά σε μια τέτοια πώληση ακριβώς λόγω της σύλληψης του Ιμάμογλου από το καθεστώς Ερντογάν. Σημειώνεται επίσης ότι χωρίς το πράσινο φως από τη γερμανική κυβέρνηση (και τη Βρετανία, την Ιταλία και την Ισπανία, που παράγουν μαζί τα αεροσκάφη) η πώληση δεν μπορεί να γίνει.
Πάντως, δεν έχουν πολλοί τις δημοκρατικές… ευαισθησίες του Σολτς στην Ευρώπη. Ενδέχεται ο επόμενος καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς -από την πολιτική οικογένεια της Ευρωδεξιάς, στην οποία ανήκει και ο Κυριάκος Μητσοτάκης- να άρει τις αντιρρήσεις για τα Eurofighter. Άλλωστε, παρά τις ενστάσεις της Ελλάδας και της Κύπρου, οι οποίες ενίοτε θεωρούνται… γραφικές στις Βρυξέλλες, το κλίμα στην Ε.Ε. είναι να έχει την Τουρκία από κοντά. Η Ε.Ε. τη θεωρεί πολύτιμη σύμμαχο για το Μεταναστευτικό (επακριβώς, ανάχωμα στις προσπάθειες που κάνουν της γης οι κολασμένοι να φτάσουν στη γη της επαγγελίας), σημαντικό εμπορικό εταίρο και βεβαίως κρίσιμη για την ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο και όχι μόνο. Και παρακολουθεί με πολλή προσοχή τις εσωτερικές εξελίξεις στην Τουρκία. Σύμφωνα με τον Γιασάρ Αϊντίν, συνεργάτη του Κέντρου Τουρκικών Σπουδών του Ιδρύματος SWP, το οποίο χρηματοδοτείται μεταξύ άλλων από το γερμανικό υπουργείο Εξωτερικών, τρία είναι αυτή τη στιγμή τα σενάρια που μελετούν οι Ευρωπαίοι ώστε να χαράξουν την πολιτική τους έναντι της Τουρκίας.
Η εδραίωση του απολυταρχικού καθεστώτος
Το πρώτο σενάριο είναι η περαιτέρω ενίσχυση του αυταρχικού καθεστώτος του Ερντογάν. Αν ατονήσουν οι διαδηλώσεις, αν η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες συνεχίσουν να μην ασκούν ουσιαστική κριτική, αν ο Ιμάμογλου καταδικαστεί για διαφθορά και στήριξη της τρομοκρατίας και βγει από το πολιτικό παιχνίδι, ο Ερντογάν θα συνεχίσει απερίσπαστος την καταστολή των δημοκρατικών δικαιωμάτων στην Τουρκία. Θα διαλύσει τη Βουλή τη στιγμή που θα τον βολέψει και θα προκηρύξει πρόωρες εκλογές. Ο Ερντογάν και η Λαϊκή Συμμαχία του θα αναδειχθούν νικητές και θα εδραιώσουν το απολυταρχικό καθεστώς. Για την τουρκική οικονομία η εξέλιξη αυτή θα είναι προβληματική, καθώς η Τουρκία έχει απόλυτη ανάγκη τις ξένες επενδύσεις. Ωστόσο, ένα πολιτικό κλίμα στο οποίο ένας εκλεγμένος δήμαρχος φυλακίζεται με σαθρές κατηγορίες και γνωστές προσωπικότητες συλλαμβάνονται σχεδόν καθημερινά δημιουργεί ένα δυσμενές επενδυτικό περιβάλλον. Η επακόλουθη στασιμότητα της οικονομίας έχει αρνητικό αντίκτυπο στις ευρωπαϊκές εξαγωγές προς την Τουρκία και προκαλεί περαιτέρω μετανάστευση από την Τουρκία προς την Ε.Ε.
Το ενδεχόμενο της σύγκρουσης Ερντογάν-Μπαχτσελί
Το δεύτερο σενάριο είναι η διάσπαση της κυβερνητικής συμμαχίας. Αν συνεχιστούν οι εσωτερικές εντάσεις εντός του ΑΚΡ και της Λαϊκής Συμμαχίας, αν ενταθούν η διεθνής κριτική -κυρίως από μέρους της Ε.Ε.- και βεβαίως η συνεχιζόμενη δυσαρέσκεια του λαού αλλά και της επιχειρηματικής κοινότητας για την οικονομική κατάσταση στη χώρα, το εθνικιστικό κόμμα του Μπαχτσελί (MHP) μπορεί να αποσύρει την υποστήριξή του από τον Ερντογάν και το ΑΚΡ του. Στη συνέχεια οι κεμαλιστές του CHP, το MHP, το νυν κουρδικό κόμμα DEM και άλλες δυνάμεις της αντιπολίτευσης θα ενώσουν τις δυνάμεις τους στο Κοινοβούλιο επιτυγχάνοντας πλειοψηφία δύο τρίτων και διαλύοντας τη Βουλή. Έτσι θα ανοίξει ο δρόμος για βουλευτικές και προεδρικές εκλογές. Ο όποιος κοινός υποψήφιος της αντιπολίτευσης για Πρόεδρος κερδίζει τον Ερντογάν. Μια τέτοια συμμαχία είναι εξαιρετικά προβληματική πάντως και δύσκολα θα καταφέρει να δρομολογήσει ομαλά τη μετά Ερντογάν εποχή. Αντιθέτως, θα μπορούσε να εγκαινιάσει μια εποχή αστάθειας.
Πρόωρες κάλπες με συναίνεση
Το τρίτο σενάριο είναι να υπάρξει συναίνεση για προσφυγή σε πρόωρες κάλπες. Για να γίνει κάτι τέτοιο, θα πρέπει ο Ερντογάν, φοβούμενος τις οικονομικές συνέπειες μιας περαιτέρω κλιμάκωσης, να υποχωρήσει στις πιέσεις των διαδηλωτών, στην αντίσταση της αντιπολίτευσης και στην κριτική της Ε.Ε. και να αφήσει ελεύθερο τον Ιμάμογλου. Σε αντάλλαγμα, το CHP θα συμφωνήσει να διαλυθεί το Κοινοβούλιο και να προκηρυχθούν εκλογές. Από αυτές θα προκύψουν ένας νέος Πρόεδρος και μια συμμαχία υπό την ηγεσία του CHP χωρίς να αμφισβητηθούν από το ΑΚΡ. Θα γίνει ομαλή μετάβαση της εξουσίας, συνοδευόμενη από οικονομική και πολιτική σταθερότητα. Σ’ αυτή την περίπτωση η Ε.Ε. θα έχει την ευκαιρία να αναδιαμορφώσει τις σχέσεις της με την Τουρκία με στόχο και την ενίσχυση της γεωπολιτικής θέσης της Ε.Ε.
Προς το συμφέρον της Ευρώπης
Σύμφωνα με τον Γιασάρ Αϊντίν, και τα τρία σενάρια είναι πιθανά. Το αν και ποιο από αυτά θα υλοποιηθεί εξαρτάται από την εσωτερική πολιτική δυναμική στην Τουρκία και τις διεθνείς αντιδράσεις και εξελίξεις. Καθοριστικό ρόλο θα παίξουν το αν οι διαδηλώσεις στους δρόμους θα συνεχιστούν -με πειθαρχημένο τρόπο- και το αν το CHP θα καταφέρει να αυξήσει την πίεση στην κυβέρνηση Ερντογάν, να διατηρήσει μια ευρεία αντιπολιτευτική συμμαχία και να κερδίσει την Κοινωνία των Πολιτών, τα συνδικάτα και τις επιχειρηματικές οργανώσεις. Το κατά πόσο η Ε.Ε. θα παρουσιάσει ή όχι ένα ενιαίο μέτωπο παίζει είναι επίσης καθοριστικό. Η αλληλεπίδραση της εγχώριας και της διεθνούς πίεσης θα μπορούσε να αναγκάσει την τουρκική κυβέρνηση να επανεξετάσει την αυταρχική της πορεία.
Ο Αϊντίν θεωρεί πως μόνο το τρίτο σενάριο συμφέρει την Ευρώπη, καθώς θα προσέφερε μια ευκαιρία για την πολιτική σταθεροποίηση της Τουρκίας και την αναπροσαρμογή των σχέσεων με την Ε.Ε. Το τρίτο σενάριο είναι πρώτα απ’ όλα καλό για τη Δημοκρατία στην Τουρκία - και μ’ αυτή την έννοια θα έπρεπε να αρέσει και στην Ελλάδα. Πλην όμως, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι μια πιο δημοκρατική τουρκική κυβέρνηση θα είχε διαφορετική πολιτική έναντι της Ελλάδας στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο και περισσότερη διάθεση από τον Ερντογάν να αναζητήσει στη Χάγη έναν έντιμο συμβιβασμό.
