Κατ’ αρχάς, μια χρήσιμη διευκρίνιση για όσους πιθανώς δεν το έχουν καταλάβει ακόμα. Ο πίνακας του Βίνσεντ Βαν Γκογκ στη Ρώμη, που περιέλουσαν με σούπα τα μέλη της οργάνωσης Ultima Generazione-Last Generation, όπως και το έργο του Γκούσταβ Κλιμτ «Θάνατος και Ζωή» στο Μουσείο Λέοπολντ της Βιέννης, που βάφτηκε με μαύρο σαν το πετρέλαιο, ήταν προστατευμένα από γυαλί. Άρα, δεν καταστράφηκαν.
Η δράση που προσέλκυσε τη μεγαλύτερη προσοχή και κριτική πραγματοποιήθηκε τον περασμένο μήνα από ακτιβιστές του Just Stop Oil, οι οποίοι πέταξαν σούπα ντομάτας στα «Ηλιοτρόπια» του Βαν Γκογκ στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου. Η ουσία, όμως, της διαμαρτυρίας παραμένει. Τι να τα κάνει τα έργα τέχνης μια γενιά που θεωρεί τον εαυτό της ως «την τελευταία» πάνω στον πλανήτη, εξαιτίας μιας επερχόμενης ολικής κλιματικής καταστροφής; Είναι το ερώτημα που, έτσι κι αλλιώς, πρέπει να τεθεί, ανεξαρτήτως αν κάποιος συμφωνεί ή διαφωνεί με τέτοιες ενέργειες. Οι νέοι που αλυσοδένονται μπροστά σε πετρελαϊκές εγκαταστάσεις, μπλοκάρουν την κυκλοφορία στους δρόμους ή κολλάνε τα χέρια τους σε τοίχους μουσείων στέλνουν ένα μήνυμα που δεν είναι καθόλου δυσνόητο και ούτε μπορεί να αγνοηθεί.
Η πίστη ότι τίποτα δεν χαρίζεται
Στο εγχειρίδιο δράσης της η οργάνωση Extinction Rebellion θυμίζει μια φράση του Αφροαμερικανού πρώην σκλάβου και αγωνιστή Frederick Douglass: «Η εξουσία δεν χαρίζει τίποτα αν δεν το απαιτήσεις. Δεν το έκανε ποτέ και ούτε πρόκειται να το κάνει». Αυτή είναι η λογική ενός κινήματος που αυτές τις ημέρες είδε να ολοκληρώνεται στο Σαρμ Ελ Σέιχ της Αιγύπτου ακόμα μια συνάντηση για το κλίμα, χωρίς σημαντικές δεσμεύσεις και κυρίως χωρίς να υλοποιείται το βασικό αίτημα που έθετε ο παγκόσμιος Νότος για αποζημιώσεις μέσω ενός ταμείου, το οποίο πρέπει να συστηθεί τώρα για να πληρώσουν εκείνες οι χώρες που φέρουν το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης για την κλιματική καταστροφή.
H συζήτηση που έχει ανοίξει είναι έντονη και τα στρατόπεδα υπερασπίζονται τις θέσεις τους με πάθος. Δεν εννοούμε με αυτό τους εκπροσώπους του νεοφιλελεύθερου καθωσπρεπισμού, που, έτσι κι αλλιώς, καταδικάζουν τέτοιες ενέργειες. Αυτοί μέχρι πριν λίγα χρόνια ουσιαστικά αμφισβητούσαν το ίδιο το κλιματικό πρόβλημα και μιλούσαν για υπερβολές κάποιων ακραίων αντικαπιταλιστών. Ο διάλογος αφορά πρωτίστως εκείνους που αμφιβάλλουν αν τέτοιες πράξεις αφυπνίζουν τους πολίτες και ενισχύουν το οικολογικό κίνημα ή αν τελικά φοβίζουν και απομακρύνουν όσους δεν ταυτίζονται με ακραίες δράσεις.
Ο διχασμός των κοινωνιολόγων
Σε αυτό το θέμα διαφωνούν όχι μόνο αυτοί που παραδοσιακά συνηθίζουν να έχουν άποψη, αλλά και επιστήμονες, όπως οι κοινωνιολόγοι και οι ψυχολόγοι, που παρακολουθούν το φαινόμενο της ριζοσπαστικοποίησης του οικολογικού κινήματος. Πριν μερικές ημέρες ο βρετανικός Guardian κατέγραψε ακριβώς αυτές τις απόψεις. Για παράδειγμα, ο Γουίνφρεντ Λιούις από το Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ σημείωνε ότι οι ριζοσπαστικές ενέργειες ιστορικά ήταν αποτελεσματικές για δύο σκοπούς: την ευαισθητοποίηση για κάποιο ζήτημα, αλλά και την αποτροπή γεγονότων που δεν έχουν τελικά την έγκριση της κοινωνίας, όπως η κατεδάφιση ενός ιστορικού κτηρίου ή το κόψιμο κάποιων δέντρων.
Πολλοί ερευνητές κάνουν λόγο για ένα «ριζοσπαστικό πλευρικό αποτέλεσμα», στο οποίο η ριζοσπαστική παράταξη ενός κοινωνικού κινήματος μπορεί να αυξήσει τόσο την υποστήριξη όσο και την ταύτιση με πιο μετριοπαθείς ομάδες στο ίδιο κίνημα. Η επίδραση αυτή έχει αποδειχθεί σε σχέση με τα αμερικανικά πολιτικά δικαιώματα, τα δικαιώματα των ζώων και τα κινήματα για το κλίμα. Άλλες έρευνες, πάντως, προειδοποιούν ότι οι ακραίες τακτικές μπορεί να μειώσουν τη λαϊκή υποστήριξη στα κοινωνικά κινήματα. «Αυτό ονομάζουμε στην κοινωνική ψυχολογία το δίλημμα του ακτιβιστή» λέει η δρ Μοργκάνα Λίτσιο-Γουίλσον, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Flinders, επειδή πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι οι ριζοσπαστικές τακτικές είναι λιγότερο αποτελεσματικές. Κάποιοι, πάντως, αμφισβήτησαν τη συγκεκριμένη θεώρηση.
Η προσοχή, πάντως, κερδήθηκε
Σε ό,τι αφορά την προσέλκυση της προσοχής, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι «ο ακτιβισμός της σούπας» ήταν αποτελεσματικός. Πολλοί άνθρωποι σοκαρίστηκαν, μέχρι να συνειδητοποιήσουν ότι τα έργα τέχνης ήταν καλυμμένα και δεν έπαθαν ζημιά. Πάντως, επειδή αυτή η μορφή διαμαρτυρίας είναι σχετικά νεοφυής, οι συνέπειές της στη συνειδητοποίηση του προβλήματος και στην επιθυμία για προσωπική στράτευση και δράση δεν έχουν ακόμα μελετηθεί, όπως υπογραμμίζουν πολλοί επιστήμονες.
Ένας φόβος είναι ότι όσο ριζοσπαστικοποιούνται οι ακτιβιστές, τόσο πιο σκληρή θα γίνεται και η κατασταλτική τους αντιμετώπιση και τιμωρία από τις Αρχές. Αυτό είναι ήδη μια πραγματικότητα. Οι ακτιβιστές για το κλίμα σε πολλά μέρη αντιμετωπίζουν ολοένα και περισσότερο δρακόντειους νόμους κατά των διαμαρτυριών. Εκεί προφανώς θα αλλάξει ξανά το κέντρο βάρους της αξιολόγησης της όλης πρακτικής. Μένει, δηλαδή, να φανεί μεσοπρόθεσμα αν αυτός ο αγώνας δρόμου ανάμεσα σε μια αυξητικά αυταρχική εξουσία και σ’ ένα κίνημα που θα ριζοσπαστικοποιεί τις μεθόδους της ειρηνικής πολιτικής ανυπακοής θα έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, αν θα οδηγήσει, δηλαδή, σε μια μαζικοποίηση του κινήματος, που στα λόγια όλοι την επιθυμούν, και οι πολιτικά ορθοί και οι «εξεγερμένοι».
Με άλλα λόγια, το φαινόμενο είναι σχετικά νέο για να μπορέσει κανείς να το αποτιμήσει. Η ουσία είναι, ωστόσο, ότι, για παράδειγμα, η πράσινη υπουργός από τη Γερμανία Αναλένα Μπέρμποκ, που πήγε στην Αίγυπτο δύο φορές για να δείξει το ενδιαφέρον της για το περιβάλλον, δεν έχει πια καμιά σχέση με τα νέα παιδιά, που, αν συζητήσεις μαζί τους πριν οποιαδήποτε δράση, καταλαβαίνεις ότι είναι έτοιμα να μπουν στη φυλακή για να υποστηρίξουν και να γνωστοποιήσουν αυτό που πραγματικά πιστεύουν. Αυτό κάποτε ήταν έτοιμοι να κάνουν οι Πράσινοι. Πριν φορέσουν κοστούμια και πάρουν υπουργεία. Η μετάλλαξη, η δική τους και της Αριστεράς συνολικά, ο φόβος της απευθείας σύγκρουσης με την εξουσία εξηγούν γιατί πολύ μεγάλο κομμάτι της νεολαίας, που αισθάνεται ότι πνίγεται από την ασφυκτική αδιαφορία του πολιτικού συστήματος, το απορρίπτει συνολικά.
Η καταδίκη του ακτιβισμού δεν αρκεί για να αποδείξεις ότι υπάρχουν και άλλοι τρόποι. Πρέπει και να μπορείς να τους καταδείξεις. Ειδικά σε μια εποχή της ταχύτητας, όπου οι άνθρωποι έχουν μάθει να ζητούν αποτελέσματα γρήγορα. Μπορεί να ακούγεται ευχάριστο, για παράδειγμα, ότι η Βραζιλία «επέστρεψε» στην ομάδα της λογικής και ο μελλοντικός της Πρόεδρος Ινάσιο Λούλα θέλει να φιλοξενήσει την COP30 του 2025 στην Αμαζονία. Αλλά το ερώτημα που θέτουν οι νέοι είναι τι θα γίνει άμεσα με την κατακρεουργημένη περιοχή του Αμαζονίου. Ποιος θα αποζημιώσει τους πετσοκομμένους αυτόχθονες των περιοχών αυτών; Αυτοί δεν δίνουν δεκάρα για τα μεγάλα λόγια της εκάστοτε COP. Κι αυτό τους φέρνει σίγουρα πιο κοντά με τους «ρέμπελους» της σούπας και των μελανιών…
