Μόλυνση του εδάφους, κλιματική αλλαγή, καπιταλιστική κρίση φέρνουν τον κόσμο στα πρόθυρα μιας αλυσιδωτής κατάρρευσης “απελευθερώνοντας” με επιταχυνόμενο ρυθμό τις δυνάμεις που οδηγούν στις επόμενες μεγάλες παγκόσμιες κρίσεις: μαζικές προσφυγικές ροές λόγω ακραίων κλιματικών συνθηκών, πολεμικές συγκρούσεις για τους υδάτινους πόρους, διατροφική επισφάλεια.
Για την τελευταία, τα δεδομένα είναι ήδη ζοφερά. Τα στοιχεία του ΟΗΕ καταγράφουν μια σχεδόν ανεξέλεγκτη ανοδική πορεία των τιμών των τροφίμων τους πρόσφατους μήνες, που σπρώχνει στο αδιέξοδο όχι μόνο τις φτωχότερες και τις πιο ευάλωτες χώρες αλλά και τα φτωχότερα στρώματα των κοινωνιών στην κατά τα άλλα πλούσια Δύση. Οι τιμές των τροφίμων παγκοσμίως αυξήθηκαν σε ετήσια βάση τον Μάιο με τον ταχύτερο ρυθμό εδώ και μια δεκαετία, σχεδόν κατά 40%!
Αν σ’ αυτή την είδηση προστεθεί και το συμπέρασμα τελευταίας επιστημονικής μελέτης του Οργανισμού ότι τα εδάφη που παρέχουν το 95% όλων των παραγόμενων τροφίμων έχουν υποστεί ανεπανόρθωτη ζημιά από τη βιομηχανία, την εντατική καλλιέργεια, τις εξορυκτικές δραστηριότητες και την αστική μόλυνση, γίνεται φανερό ότι ο κόσμος κάθεται πάνω σε μια βραδυφλεγή κοινωνικοοικονομική βόμβα.
Ρύποι στους οποίους περιλαμβάνονται τοξικά μέταλλα, κυανιούχες ουσίες, DDT, φυτοφάρμακα και οργανικές χημικές ουσίες αργής αποδέσμευσης, όπως τα PCB, που απαγορεύτηκαν τη δεκαετία του '70 στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, καθιστούν τα τρόφιμα και το πόσιμο νερό ανασφαλή, μειώνοντας την παραγωγικότητα των χωραφιών και βλάπτοντας την άγρια ζωή. Ωστόσο, οι περισσότερες εκλύσεις ρύπων που καταλήγουν στο έδαφος δεν μπορούν να ποσοτικοποιηθούν εύκολα και επομένως το μέγεθος της πραγματικής ζημιάς παραμένει ουσιαστικά άγνωστο.
Είναι αυτονόητο ότι στο πλαίσιο ενός παγκόσμιου οικονομικού συστήματος που βασίζεται στη μετακύλιση του κόστους και τη μεγιστοποίηση του κέρδους η όλο και περιορισμένη πρόσβαση σε τροφή την ώρα που ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξάνεται μπορεί να οδηγήσει σε στερήσεις και πείνα. Η πανδημία έχει επίσης επιδεινώσει την κατάσταση επιβαρύνοντας το κύκλωμα της παραγωγής με μειώσεις ή διακοπές, αυξάνοντας τα εργατικά κόστη και εκείνα των μεταφορών.
Ο δείκτης τιμών του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO) παρακολουθεί τις τιμές σε όλο τον κόσμο μιας σειράς τροφίμων, συμπεριλαμβανομένων των δημητριακών, των ελαιούχων, των γαλακτοκομικών, του κρέατος και της ζάχαρης. Σε ετήσια βάση οι τιμές των τροφίμων αυτών αυξήθηκαν κατά 39,7% τον Μάιο, στη μεγαλύτερη αύξηση που έχει καταγραφεί ποτέ από τον Οκτώβριο του 2010. Οι τιμές και των πέντε κατηγοριών σημείωσαν αύξηση, με τη σημαντικότερη να καταγράφεται στα ελαιούχα, τα δημητριακά και στη ζάχαρη.
Φυσικά, η κατάσταση εγείρει σοβαρές ανησυχίες μεταξύ οικονομολόγων και υπεύθυνων χάραξης πολιτικής για το πώς οι δραματικές αυξήσεις στους λογαριασμούς του σούπερ μάρκετ ή του παντοπωλείου θα επηρεάσουν το ύψος του πληθωρισμού την ώρα που οι κυβερνήσεις έχουν εναποθέσει όλες τις ελπίδες τους για ανάκαμψη στην περίοδο μετά την πανδημία.
Σύμφωνα με το BBC, οι αυξήσεις αυτές είναι αποτέλεσμα της αυξανόμενης ζήτησης από ορισμένες χώρες σε συνδυασμό με τη χαμηλή παραγωγή (το σχετικό ρεπορτάζ του βρετανικού δικτύου είναι μάλιστα αφιερωμένο στην Ελλάδα). Προφανώς, η μεγαλύτερη ζήτηση από χώρες υψηλού εισοδήματος έχει αρνητικές επιπτώσεις στις φτωχές χώρες, που επιβαρύνονται υπερβολικά δυσανάλογα από τις υψηλότερες τιμές.
Η διατάραξη των αγορών και των εφοδιαστικών αλυσίδων λόγω των περιορισμών που επιβλήθηκαν με τα lockdown έχουν δημιουργήσει επίσης τοπικές ελλείψεις με αποτέλεσμα υψηλότερες τιμές. Οι ειδικοί έχουν προειδοποιήσει ότι η υψηλή ζήτηση και η χαμηλή παραγωγή θα οδηγήσουν σε αύξηση του πληθωρισμού καθώς αποκαθίσταται σταδιακά η οικονομική δραστηριότητα. Πάντως, οι προβλέψεις του FAO κάνουν λόγο για παγκόσμια παραγωγή - ρεκορ φέτος για τα δημητριακά, κάτι που θα μπορούσε σαφώς να οδηγήσει σε μείωση τιμών.
