Του Ιλάν Σολομόν
Την πρώτη φορά έβρεχε πολύ. Στο Rodeo της Χέυδεν, μπροστά στους μετρημένους στα δάχτυλα ακροατές, ο Τζόνι έπαιζε το μακρύ κλάμα της κιθάρας του στον «Μπάλο». Ο Διονύσης όρθιος, ξέφρενος, αεικίνητος, ξαναμμένος, με το ντέφι στο χέρι. Μυσταγωγία.
Και ο Βαγγέλης Γερμανός ήταν εκεί με το μακρύ ξανθό μαλλί, ντουέτο με τον άλλο «Διόσκουρο» Βασίλη Ζαρούλια. Και ο γαλήνιος Βασίλης Ντάλας στα «Μπουρμπούλια» με το μπάσο εκεί χαμηλά -τον τσίγκλιζε ο Νιόνιος για την πόζα αυτή- με ένα τσιγάρο αναμμένο στερεωμένο στα τάστα των χορδών του. Και ο Νικόλας ο Τσιλογιάννης ήταν εκεί. Έπαιζε στα τύμπανα την «Ελαφίνα» συνοδεύοντας μια ξανθιά Σαντορινιά που έμοιαζε πολύ στη γαλανομάτα Μαρίνα Βλαντύ που μεσουρανούσε εκείνη την εποχή. H Μαρίζα είχε μόλις γυρίσει από τη δίχρονη αυτοεξορία της στο Λονδίνο φορτισμένη από ηλεκτρισμένο ήχο και τολμούσε, ξεφεύγοντας από τα γρανάζια της χουντικής λογοκρισίας, να βάλει γκάζια στη δημοτική μας παράδοση.
Μαρία Δημητριάδη και Μαρίζα. Δον Κιχώτες, 1972
Δον Κιχώτες
Τον επόμενο χειμώνα τη γνώρισα από κοντά. Έπαιζε με τον Θάνο Μικρούτσικο και τη Μαρία Δημητριάδη στους Δον Κιχώτες της πλατείας Φιλομούσου στην Πλάκα, το μαγαζί που είχε κάνει γνωστό την προηγούμενη χρονιά ο Μάνος Χατζιδάκις. Ήταν τότε που ο Βασίλης Ρακόπουλος μαζί με τον Αχιλλέα Περσίδη, φίλοι κολλητοί από παλιά, είχαν φτιάξει το ντουέτο (α+β) και άνοιγαν το πρόγραμμα παίζοντας παλιά country και blues κομμάτια. Εκείνη την εποχή ο Αχιλλέας είχε μπλέξει με την ιστορία ενός δήθεν βιασμού ενός ανήλικου «ουρί του παραδείσου» που γύρω του ήταν στημένη μια μηχανή εκβιασμών και εξώδικων συμβιβασμών. Ξαφνικά βρέθηκε να χρωστάει ένα αστρονομικό ποσό. Πού να το βρει ένας απλός φοιτητής; Έτσι άρχισε να δουλεύει με τον Ρακόπουλο, δύο κιθάρες, φυσαρμόνικα, φωνή. Για να δω αυτούς τους δύο πήγα στη Μαρίζα. Στο σχήμα που είχε στήσει και διεύθυνε ο Θάνος Μικρούτσικος, έπαιζε τύμπανα ο Τρανταλίδης που μόλις είχε φύγει από τους Socrates, μπάσο ο Γιάννης Μπαράκος που ζει από τότε στην Αμερική, ο καλός τρομπετίστας Γεράσιμος Ραϋμόνδης που χάθηκε νωρίς και ο τεχνίτης στο σαντούρι μπάρμπα-Κώστας Παλαιολόγος.
Η επιστροφή από το Λονδίνο, 1969
Η περιοδεία
Ένα βράδυ στο καμαρίνι τη ρωτάω αν είχε ποτέ πάει στην επαρχία, αν την ήξερε ο κόσμος έξω από την Αθήνα. Της πρότεινα περιοδεία. Οι πρόβες θα γίνονταν στο Rodeo και μαζί μας θα ερχόταν με το Hammond B-3 του ο οργανίστας των Πελόμα Μποκιού Γιώργος Στεφανάκης, που κόντεψε να τα τινάξει όλα στον αέρα καθώς αναγκάστηκε να μείνει για μια studio ηχογράφηση στην Αθήνα. Τον αντικατέστησε την τελευταία στιγμή ο φίλος και συμφοιτητής οργανίστας της Machine Band που άφησε στη μέση τις εξετάσεις του για το πτυχίο και ήρθε την επόμενη κιόλας μέρα στην περιοδεία. Είχε καλό αυτί και γνώση της αρμονίας, έκανε και μια ολονύχτια πρόβα με τη Μαρίζα και, μετά πολλών εμποδίων, ξεκινήσαμε. Μαζί μας ήταν τα Ανάκαρα του Νίκου Ζιώγαλα και των αδελφών Νάγιας και Κώστα Γεωργίου από τη Βέροια, το ακουστικό ντουέτο (α+β) και οι ροκ Ρέμπελοι του αδερφού μου Τζο, που ήρθαν μόνο για το σαββατοκύριακο. Τη Δευτέρα τα παιδιά είχαν... σχολείο!
Στη Λαμία, στον Βόλο και στη Λάρισα όλα πήγανε καλά όπως και στη Βέροια, πατρίδα του Ζιώγαλα, όπου έγινε ένας χαμός. Στην Καβάλα θα παίζαμε μια βδομάδα μετά ένα πρωτοσέλιδο «σκάνδαλο» που είχε αναστατώσει την τοπική κοινωνία και στο οποίο ο τραγουδιστής των τότε πολύ δημοφιλών στη νεολαία Νοστράδαμος είχε, λέει, αποπλανήσει την κόρη γνωστού φαρμακοποιού. Επίμονος φρουρός της νομιμότητας, ο ντόπιος επιθεωρητής Μέσης Εκπαίδευσης είχε απαγορεύσει να πάνε οι μαθητές στη δική μας συναυλία που θα γινόταν πρωί της Κυριακής με ακροατές κυρίως γυμνασιόπαιδα. Πληρώσαμε εμείς δηλαδή "τη νύφη" και τελικά κόψαμε ελάχιστα εισιτήρια, με συνέπεια να μπούμε μέσα κάποια διόλου ευκαταφρόνητα 40 χιλιάρικα. Ευτυχώς, οι δύο παραστάσεις μας την επομένη στη Θεσσαλονίκη ήταν sold out κι έτσι ρεφάραμε τη ζημιά. Ίσα βάρκα, ίσα νερά.
Eurovision, Κύπρος, Μάνος
Δυο-τρία χρόνια μετά, η Μαρίζα βρέθηκε να εκπροσωπεί την Ελλάδα στο Φεστιβάλ της Eurovision. Της το ζήτησε ο Μάνος Χατζιδάκις, που είχε πρόσφατα αναλάβει τα καθήκοντα του διευθυντή του Τρίτου. «Ετοιμάσου, φεύγεις για τη Eurovision. Θέλω μέχρι αύριο το βράδυ να γράψεις ένα τραγούδι για την τραγωδία της Κύπρου. Θα πας και θα το τραγουδήσεις με τη συνοδεία μόνο ενός λαούτου». Η Μαρίζα ανταποκρίθηκε αμέσως. Ήθελε η συμμετοχή της εκεί να γίνει ένα διεθνές βήμα διαμαρτυρίας για την αδιαφορία των Ευρωπαίων στο θέμα της τουρκικής εισβολής και της κατοχής της μισής Κύπρου.
Στη Χάγη, από την παραμονή κυκλοφορούσαν φήμες ότι ένας ελεύθερος σκοπευτής θα τη στόχευε την ώρα της εμφάνισης. Οι διοργανωτές θέλησαν να την αποτρέψουν να τραγουδήσει και αν το έκανε θα έπρεπε να υπογράψει ότι έχει η ίδια όλη την ευθύνη. Η Μαρίζα δεν φοβήθηκε. Με τα λόγια του Μάνου στον νου και τη μοναδική ευκαιρία να μάθει ολόκληρη η Ευρώπη για τα γεγονότα στην Κύπρο, βγήκε στη σκηνή της Eurovision βλοσυρή και μαυροφορεμένη. Την ίδια ώρα, η τουρκική τηλεόραση διέκοπτε τη μετάδοση κι έπαιζε χορό της κοιλιάς.
Πολιτική πράξη
Το τραγούδι έφτασε μόλις στη 13η θέση. Οι ευρωπαϊκές χώρες με την άρνηση της ψήφου τους έδειξαν το πραγματικό τους πρόσωπο απέναντι στην κατοχή του μεγάλου νησιού. Όμως, τόσο η Μαρίζα όσο και ο Μάνος Χατζιδάκις είχαν κάνει μια σοβαρή και μάλλον υποτιμημένη σήμερα πολιτική πράξη. «Λάβαμε μέρος διότι έπρεπε να δηλώσουμε παρουσία. Διαλέξαμε ένα τραγούδι που μας ταιριάζει και δεν θα μας έκανε εκ των υστέρων να ντραπούμε. Αν πετυχαίναμε, ίσως να ντρεπόμουν, μια κι εγώ προσωπικά, σαν υπεύθυνος, πρώτη φορά συνειδητοποίησα το επίπεδο του θορυβώδους αυτού διαγωνισμού» θα δήλωνε την επομένη ο Μάνος.
Μαρίζα, το ξανθό κορίτσι της Σαντορίνης (εκδ. Μεταίχμιο, 2018)
Σαν μυθιστόρημα
Ήρθε στη ζωή στις 14 Μαρτίου του 1944, στο τέλος του τελευταίου μεγάλου πολέμου. Ήταν «παιδί της αγάπης», καρπός του έρωτα ενός Γερμανού αξιωματικού και μιας όμορφης Σαντορινιάς. Τελευταίο μήνυμα που πήρε η μάνα της από τον πατέρα της ήταν από τα κρατητήρια του Πειραματικού Γυμνασίου στο Κολωνάκι, όπου οι Ες-Ες φυλάκιζαν όσους Γερμανούς στρατιώτες είχαν κάνει οικογένεια με Ελληνίδες.
Κατά την οπισθοχώρηση, όταν οι Γερμανοί άδειαζαν το κτήριο και εγκατέλειπαν την Αθήνα, νέοι ΕΠΟΝίτες είχαν ανέβει στο καμπαναριό του Αγίου Διονύση του Αρεοπαγίτη και πυροβολούσαν. Μεταξύ τους και ο μετέπειτα καλός της φίλος, ο σκηνοθέτης Νίκος Κούνδουρος, ο οποίος, πολλά χρόνια μετά, στη συναυλία της Μεταπολίτευσης, της αφηγήθηκε πως στα κρατητήρια βρήκαν τα πτώματα πολλών Γερμανών αξιωματικών που οι δικοί τους άφησαν πίσω αποχωρώντας ηττημένοι.
«Ένα παιδί του πολέμου, που καλείται να μεγαλώσει σε μία κατασπαραγμένη χώρα, όπου όλοι γύρω πενθούν, δυστυχούν από φτώχεια, με όλους τους θεσμούς να υπολειτουργούν και τους αξιακούς κώδικες να έχουν σχεδόν καταρρεύσει, αν καταφέρει και σταθεί στα πόδια του, είναι γιατί, μάλλον, έχει άγιο. Μεγάλωσα με τον ψυχισμό του πρόσφυγα, ταυτίστηκα με το περιβάλλον των προσφύγων της Μικράς Ασίας ζώντας στενά μαζί τους, αγωνίστηκα σε όλη μου τη ζωή να διεκδικώ ως πατρίδα την πατρίδα μου.
Είμαι ευτυχισμένη και σίγουρη ότι το κατάφερα με βοηθό το θείο δώρο της φωνής μου. Στα είκοσί μου χρόνια ζήτησα και πήρα με δικαστική απόφαση το επίθετο του πατέρα μου για να τον τιμήσω ως δημοκράτη Γερμανό μέσα στη δίνη του πολέμου. Γνωρίζω πιο καλά από τον καθένα ότι τα πιο τραγικά θύματα του πολέμου είναι τα παιδιά που αφήνει πίσω του. Γι' αυτά τα ασυνόδευτα παιδιά ενός άλλου πολέμου που απελπισμένα ψάχνουν καταφύγιο στην Ελλάδα έγραψα το βιβλίο μου» μου είπε τέλος η Μαρίζα.
