Ο Μάικ Βαν Γκράαν είναι μια σεβαστή φυσιογνωμία στη χώρα του. Παιδί του αγώνα εναντίον του απαρτχάιντ, δημιουργός με διαρκή κοινωνική και πολιτική παρέμβαση, συνιστά μια αξιοπρόσεκτη φωνή διεθνώς που έρχεται από τη μακρινή Νότια Αφρική. Συγγραφέας και ακτιβιστής, θα παρακολουθήσει μαζί με το κοινό την πρώτη παρουσίαση στη χώρα μας του έργου του "Πράσινα Φανάρια", σε σκηνοθεσία Μάνιας Παπαδημητρίου, την επόμενη Κυριακή 23 του μηνός (9μ.μ.), στο Θέατρο Τέχνης, στο πλαίσιο του Analogio Festival της Σίσσυς Παπαθανασίου, που επικεντρώνεται στην «Ποιητική και πολιτική στο σύγχρονο θέατρο».
Πολιτικό θρίλερ, τα "Πράσινα Φανάρια" ιχνογραφούν το ψηφιδωτό της πολιτικής ζωής της Νότιας Αφρικής στη μετά απαρτχάιντ εποχή. Στο έργο του περιγράφει λίγο - πολύ αυτό που συμβαίνει στη χώρα του. "Η διαφθορά και η κατάχρηση δημοσίου χρήματος έχει εκτροχιάσει το σχέδιο για την ανοικοδόμηση μιας ισότιμης κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς" λέει για τη χώρα του και μας μεταφέρει όσα διαδραματίζονται σήμερα στις ζωές των ανθρώπων, την πολιτική και τον πολιτισμό. Μας δίνει μια άλλη εικόνα απ' αυτή που έχουμε για την Ευρώπη, αλλά και τον απόηχο της σημερινής Ελλάδας στη Ν. Αφρική.
* Τι αναδεικνύετε στο έργο σας "Πράσινα φανάρια" που θα δούμε για πρώτη φορά στην Ελλάδα;
Τα θέματα που με απασχολούν στα "Πράσινα Φανάρια" είναι οι συγκρούσεις ανάμεσα στο "μέγιστο πολιτικό αγαθό" όπως το ορίζουν οι κυβερνώντες και τα ατομικά δικαιώματα. Ανάμεσα στο μίκρο και το μάκρο, και την πανδημία της βίας - βία συναισθηματική, βία ψυχολογική, βία σωματική, που ασκείται εναντίον των γυναικών στις πατριαρχικές κοινωνίες, έτσι όπως εκφράζεται μέσα από το κίνημα, την καμπάνια me too.
* Πώς είναι η Νότια Αφρική, στη σημερινή μετά απαρτχάιντ εποχή;
Η κατάσταση στη μετά το απαρτχάιντ Νότια Αφρική είναι περίπλοκη καθώς τα αντιρατσιστικά ιδεώδη του αγώνα κατά του απαρτχάιντ έχουν καταντήσει πια κενά περιεχομένου γιατί μεγεθύνεται διαρκώς το χάσμα ανάμεσα σε λευκούς και μαύρους και αυξάνεται η μεταξύ τους πόλωση, πολλώ δε μάλλον που αν και την πολιτική εξουσία την ασκούν οι μαύροι, η ανισότητα μεγαλώνει και οι αποκλίσεις στην κατανομή του πλούτου και τις συνθήκες ζωής ανάμεσα σε μαύρους και λευκούς εξακολουθούν να είναι τεράστιες. Το κυβερνών κόμμα δεν διευκόλυνε την κατάσταση και αντί να αντιμετωπίσει τις μεγάλες προκλήσεις της χώρας, τη φτώχεια, την ανισότητα και τη ανεργία, εξαντλείται στο να πλουτίζουν όσοι κατέχουν την πολιτική εξουσία και όσοι βρίσκονται δίπλα της. Ο πολιτικός λόγος της Νότιας Αφρικής μετά το απαρτχάιντ είναι ένας συνδυασμός διαφθοράς και κατάχρησης δημόσιου χρήματος γεγονός που έχει εκτροχιάσει το σχέδιο για την ανοικοδόμηση μιας ισότιμης κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς.
* Το απαρτχάιντ πώς επέδρασε στις ζωές των ανθρώπων και στον πολιτισμό της χώρας σας;
Το απαρτχάιντ δίχασε τον λαό. Θεωρούσε τους μαύρους, τη συντριπτική πλειοψηφία του νοτιοαφρικανικού πληθυσμού, κατώτερα όντα στην υπηρεσία των οικονομικών αναγκών της λευκής μειονότητας. Οι δημόσιοι κρατικοί φορείς για τις τέχνες και τον πολιτισμό ήταν αποκλειστικά για τους λευκούς. Οι μαύροι έμεναν σε κοιτώνες και δεν είχαν πρόσβαση σε πολιτιστικά και ψυχαγωγικά αγαθά. Ο πολιτισμός, οι αξίες, η γλώσσα, οι πεποιθήσεις, χρησιμοποιήθηκαν επίσης από την κυβέρνηση του απαρτχάιντ ως μέρος της λογικής της για να κρατά τον λαό χωρισμένο. Δήλωναν ότι επειδή ο λαός είχε διαφορετικές αξίες και πεποιθήσεις, ήταν καλύτερο να είναι χωρισμένος ώστε να μην υπάρχει θέμα μεταξύ τους σύγκρουσης και διαμάχης λόγω διαφορετικών πολιτισμικών καταβολών και αναφορών.
Η πολιτιστική κληρονομιά του απαρτχάιντ έγκειται στο ότι ο λαός μας δεν γνωρίζει ο ένας τον άλλο, δεν καταλαβαίνει ο ένας τον άλλον. Τώρα τελευταία οι μαύροι άρχισαν να επιχορηγούνται από κρατικούς φορείς για προγράμματα καλλιτεχνικά και σχέδια που εκφράζουν τις καλλιτεχνικές ανησυχίες και προσδοκίες τους.
Παλιότερα, το μεγάλο μέρος της τέχνης που παρήγαγε η λευκή μειοψηφία ήταν τέχνη σε αναφορά με την Ευρώπη, ενώ η μαύρη μουσική, το θέατρο, ο χορός, η λογοτεχνία, τα εικαστικά, ο κινηματογράφος, χρηματοδοτούνταν κυρίως από διεθνείς χορηγίες και αντανακλούσαν τον αγώνα κατά του απαρτχάιντ.
* Τι συμβαίνει σήμερα στη χώρα σας, ποια είναι τα στοιχεία που κυριαρχούν στην πολιτική, στην κοινωνία και το πολιτιστικό τοπίο;
Αυτή τη στιγμή, τα κύρια θέματα είναι: Η διαφθορά, πώς ο πρώην Πρόεδρος και οι σύμμαχοί του "κατέλαβαν" τους φορείς του στενού και του ευρύτερου δημόσιου τομέα για να πλουτίσουν και για να μην μπουν φυλακή. Η μεγάλη εγκληματικότητα, αφού καθημερινά στη χώρα δολοφονούνται 57 άνθρωποι και βιάζονται πάνω από τέσσερις γυναίκες κατά μέσο όρο. Και, επίσης, το ζήτημα της γης, τόσο στην κυριολεξία όσο και μεταφορικά, ποιος κατέχει τον πλούτο της χώρας.
* Εσείς πώς βιώσατε εκείνη την περίοδο και πώς παρεμβαίνετε στα σημερινά δρώμενα;
Μεγάλο μέρος της δημιουργικής μου δουλειάς κατά τη διάρκεια του αγώνα κατά του απαρτχάιντ είχε θέμα τον αγώνα. Σήμερα συνεχίζω να ασχολούμαι με το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο. Μέσα από το θέατρο και την ποίησή μου, συνεχίζω να σχολιάζω και να διερευνώ τις αντιφάσεις, τις ειρωνείες και την πολυπλοκότητα της ζωής στη Νότια Αφρική μετά το απαρτχάιντ, μέσα από το δράμα και τη σάτιρα. Έχω επίσης συμβάλει στην ίδρυση και έχω συμμετάσχει στη διοίκηση οργανώσεων καλλιτεχνών για την προώθηση και υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους και για τη διαμόρφωση και παρακολούθηση των δημόσιων πολιτιστικών πολιτικών ώστε να επιτευχθεί η διασφάλιση συστημικών αλλαγών.
* Ο πολιτισμός μπορεί να λειτουργήσει ως ανάχωμα στις πολιτικές αυθαιρεσίες και τις κοινωνικές ανισότητες;
Η κουλτούρα με την ανθρωπολογική της έννοια -αξίες, κοσμοθεωρίες, συστήματα πεποιθήσεων, παραδόσεις κ.λπ.- είναι μια σημαντική συνιστώσα της ταυτότητας του ατόμου και των κοινωνικών ομάδων και εξομαλύνει συγκρούσεις που έχουν τις ρίζες τους σε ανισότητες και πολιτικές πρακτικές. Οι τέχνες, θέατρο, λογοτεχνία,κινηματογράφος κ.λπ, αποτελούν σημαντικό μέσο για τη θεώρηση και διερεύνηση των σύγχρονων κοινωνικών και πολιτικών δομών με στόχο τις εναλλακτικές ιδέες και πρακτικές και, ενίοτε, για την υποστήριξη δράσεων στην κατεύθυνση της αλλαγής της κατάστασης πραγμάτων. Αυτό, βέβαια, συμβαίνει σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό ανάλογα με τον βαθμό εμπλοκής του καλλιτέχνη στον κοινωνικό ακτιβισμό, αλλά ναι, οι τέχνες μπορούν, και πρέπει, να ανταποκρίνονται στις πολιτικές και κοινωνικές προκλήσεις της εποχής μας.
* Η Αφρικανική Ήπειρος, η Νότια Αφρική και ο αφρικανικός Νότος πώς εισπράττουν την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στη σημερινή Ευρώπη που προσπαθεί να βρει τη φυσιογνωμία της ανάμεσα σε μεγάλα προβλήματα όπως το μεταναστευτικό, η οικονομική ανισότητα, η ξενοφοβία, το φάντασμα του ναζισμού που επανέρχεται;
Δεν μπορώ να μιλήσω για την αφρικανική ήπειρο και για όλη τη Νότιο Αφρική, αλλά η δική μου εντύπωση, από την επαφή και τη συνεργασία που έχω με συναδέλφους σε ολόκληρη την ήπειρο, είναι ότι υπάρχει η αίσθηση πως “τα ήθελαν και τα έπαθαν”. Υπάρχει ένα στοιχείο δυσαρέσκειας και θυμού από τότε, όχι και πολύ καιρό πριν, που οι Αφρικανοί αρπάζονταν βίαια από την ήπειρο για να δουλέψουν ως δούλοι και να αυξήσουν τον πλούτο της Ευρώπης και των αποικιακών δορυφόρων της και τώρα που οι Αφρικανοί θέλουν να πουλήσουν ελεύθερα το εργατικό τους δυναμικό στη διεθνή αγορά σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, εμποδίζονται να το κάνουν.
Η ξενοφοβία, ο λαϊκισμός και ο ανερχόμενος ναζισμός στην Ευρώπη σχετίζονται με την υποστήριξη που έδωσε η Ευρώπη στα δικτατορικά καθεστώτα της Αφρικής και των αραβικών χωρών, την περίοδο που αυτά εξυπηρετούσαν τα οικονομικά και γεωπολιτικά συμφέροντα της Ευρώπης. Τώρα που οι άνθρωποι καταφεύγουν στην Ευρώπη προσπαθώντας να σωθούν από τους πολέμους και τις συγκρούσεις σε πολλές από αυτές τις χώρες όπου χρησιμοποιούνται ευρωπαϊκά όπλα οι Ευρωπαίοι αντιδρούν και αντιστέκονται στην είσοδό τους. Υπάρχει η αίσθηση ότι επικρατεί σήμερα ο ίδιος ρατσιστικός παλμός που προηγήθηκε της δουλείας και ότι, παρά την παγκόσμια Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που γιορτάζουμε εφέτος την 70ή επέτειο από την υπογραφή της, η πραγματικότητα είναι ότι ΔΕΝ γεννιούνται όλοι ίσοι.
Η Ευρώπη δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που την ταλαιπωρούν μόνη της. Πρέπει να συνεργαστεί για την εξεύρεση παγκόσμιων, ολιστικών λύσεων για τα αίτια και τις αιτίες της μετανάστευσης
* Η εικόνα της σημερινής Ελλάδας πώς φτάνει στην πατρίδα σας. Εσείς τι γνωρίζετε για τη χώρα μας;
Γνωρίζουμε για τη λιτότητα στην Ελλάδα και ότι επηρεάζει δυσμενώς τους απλούς Έλληνες, ότι το χρέος θα βαρύνει και τις επόμενες γενιές. Και όμως, ο ελληνικός λαός είναι ανθεκτικός και συνεχίζει να ζει. Αυτή είναι πάνω - κάτω και η κατάσταση και στην αφρικανική ήπειρο, η πραγματικότητά μας εδώ και αιώνες είναι η λιτότητα, η έλλειψη πόρων και παρ' όλα αυτά οι άνθρωποι συνεχίζουν να ζουν και να αγωνίζονται για καλύτερη ζωή για τους ίδιους και τους δικούς τους. Γνωρίζουμε, φυσικά, για τις πρόσφατες καταστροφικές σας πυρκαγιές, για το ότι βρίσκεστε στα χαρακώματα των προσφύγων και των μεταναστών που αναζητούν μια καλύτερη και με ασφάλεια ζωή. Υπάρχει βέβαια και το "Mama Mia" κι όλα τα σχετικά που γίνονται τουριστικά φυλλάδια.
