Τον Μάιο του 2017 η Λουίζα Μιζάν, έξι χρόνια μετά τον θάνατο του πατέρα της Σαμουήλ Μιζάν, αναζητώντας κάποια χαρτιά στα συρτάρια του πατρικού της σπιτιού, ανακάλυψε έναν κρυμμένο θησαυρό: ένα τετράδιο ντυμένο με δέρμα, με 99 σελίδες, όπου ο πατέρας της εξιστορούσε τα τρία χρόνια της συμμετοχής του στην Αντίσταση, μέσα από τις γραμμές του ΕΛΑΣ, στη Θεσσαλία. Είχε γράψει τις αναμνήσεις του με σεμνότητα αλλά και περηφάνια, έχοντας πλήρη επίγνωση για την αξία εκείνης της συλλογικής εμπειρίας:
"Κάθε άνθρωπος θυμάται τα περασμένα και αναπολεί με ευτυχία τις ευχάριστες στιγμές και σμικραίνει τις άσχημες. Κι εγώ έτσι κάνω. Έχω όμως ένα πλεονέκτημα έναντι των άλλων. Έχω το αντάρτικο. Αυτό το ζω όπως τότε. Σαν να είμαι 20 χρονώ παιδί, (...) μυρίζω το πατημένο χορτάρι, κρυώνω τον χειμώνα και κουράζω τα πόδια μου στις πορείες που κάναμε. Κι όταν φύγω από αυτόν τον κόσμο, θα λέω πόσο νέος πεθαίνω...".
Ο Σαμουήλ Μιζάν ήταν ένας από τους τουλάχιστον 650 (στην πραγματικότητα ήταν περισσότεροι), άντρες και γυναίκες, Έλληνες Εβραίους που συμμετείχαν ενεργά στην Αντίσταση, μακριά από τον μύθο της "παθητικής στάσης". Οι αναμνήσεις του Σαμουήλ Μιζάν πρόσφατα τυπώθηκαν σε βιβλίο με τον τίτλο "Ήταν πιο πολύ το ξύπνημα του ανθρώπου" από τις εκδόσεις "Διεθνές Βήμα" εμπλουτίζοντας την ισχνή βιβλιογραφία.
Η επίσημη παρουσίαση της έκδοσης αναμένεται να γίνει μέσα στον Σεπτέμβριο. Η "Αυγή" δημοσιεύει σήμερα ορισμένα χαρακτηριστικά αποσπάσματα.
Κώστας Τερζής
Ο Σαμουήλ Μιζάν (πρώτος αριστερά) μετά τον πόλεμο με φιλικά του πρόσωπα
"...Κάποια μέρα ο πατέρας μου ο μπάρμπα Λάζαρος μας είπε πως πρέπει να φύγουμε από τη Λάρισα. Έπρεπε πρώτα απ' όλα να επιβιώσουμε. Έδωσε λοιπόν το μπακάλικο με όλα τα υπάρχοντα, χωρίς κάποια αμοιβή, στους γειτόνους αδελφούς Τσολάκη. Το σπίτι μας το αφήσαμε στη φροντίδα στους αδελφούς Τζιτζούλη, που έτσι κι αλλιώς ζούσανε μαζί μας.
Έτσι αναπάντεχα βρεθήκαμε στους δρόμους. Και λόγω πολέμου και θρησκείας νιώσαμε απροστάτευτοι. Δόξα τω θεώ, η Λάρισα, την εποχή εκείνη, ήταν γιομάτη δυστυχίες. Απίθανη δυστυχία, απίθανη ποικιλία. Σεισμοί, βομβαρδισμοί, επιστρατεύσεις και ένας ίσως από τους πιο κακούς χειμώνες. Και πείνα.
Μαζέψαμε λοιπόν όλη αυτή τη δυστυχία και πήραμε βουνά και λαγκάδια για τη σωτηρία της ζωής μας. Πρώτα το τρένο Λάρισα - Βόλος και μετά το τρενάκι Βόλος - Μηλιές Πηλίου και μετά μουλάρια για Βυζίτσα. Αυτό θα ήταν το τέλος του ταξιδιού μας. Η Βυζίτσα είναι ένα πολύ όμορφο πηλιορείτικο χωριό, κτισμένο στην πλαγιά που έβλεπε την πεδιάδα. Καλά Νερά, διαδρομή μέχρι εκεί μέσα στις ελιές και στα μήλα (τα σκούπια). Όμορφο χωριό με πολύ αφιλόξενο κόσμο. Δεν σου δίνανε ούτε τις αμαρτίες τους". (...)
"Η Εθνική Αντίσταση ήταν μια ανάγκη... Ήταν πιο πολύ το ξύπνημα του ανθρώπου. Η Βυζίτσα ένα χωριό που οι άνδρες και οι γυναίκες δεν ζούσαν, απλά δουλεύανε για να ζήσουν. Ξαφνικά η Αντίσταση τους μεταμόρφωσε, τους ξύπνησε, τους ξαναζωντάνεψε. Το κυρίαρχο σώμα ήταν η οργάνωση. Έβαλε καινούργιους κανόνες στη ζωή μας. Πειθαρχία, τιμιότητα, αλληλεγγύη, εργατικότητα, αφοσίωση. Σεβασμός στον άνθρωπο. Σεβασμός στον αντάρτικο νόμο.
Ο ΕΛΑΣίτης ήταν ο σεβάσμιος, υπεράνω όλων των οργανώσεων ΕΑΜ - ΕΠΟΝ κ.λπ. Το ΕΑΜ ήταν ο εντολέας. Ο ΕΛΑΣ ήταν ο εκτελεστής και πίσω από κάθε εντολή και εκτέλεση ήταν ο αγώνας. Ο αγώνας που μας ένωσε σ' ένα δέσιμο διαφορετικών αντιλήψεων από διαφορετικούς ανθρώπους, που είχαν όμως έναν μοναδικόν σκοπόν. Τον αγώνα για την ελευθερία.
Υπήρχε τότε κάτι άλλο αξιοπρόσεκτο. Η ισότητα των φύλων. Πριν από 50 και κάτι χρόνια δεν υπήρχαν αγόρια και κορίτσια. Μόνο αγωνιστές. Κορίτσια ήταν στον ΕΛΑΣ με το όπλο, δίπλα - δίπλα στον άνδρα, με τις ίδιες ακριβώς αποστολές. Ήταν και οι σχέσεις των δύο φύλων διαφορετικές. Καταργήθηκαν τα ταμπού στις σχέσεις αυτές, αρκεί να ήταν επιθυμία και των δύο. Αλίμονο για το αντίθετο. Η τιμωρία ήταν αυστηρότατη.
Πριν από τον πόλεμο υπήρχε ο πλατωνικός έρωτας. Στην περίοδο του αντάρτικου αυτό άλλαξε. Όπως όλα τα άλλα. Είναι περίεργο από μια στιγμή στην άλλη, έγινε μια άλλη κοινωνία. Μια κοινωνία που είχε ημερομηνία ενάρξεως και, δυστυχώς, ημερομηνία λήξεως. Μετά πέσαμε στα ίδια, στα προηγούμενα. Μια οπισθοδρόμηση στην πρόοδο. Τι περίεργο! Έφυγε το αντάρτικο και φύγανε τα πάντα".
Αντάρτες του 54ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ που είχε έδρα την Άνω Κερασιά Πηλίου. Ο Σαμουήλ Μιζάν εντάχθηκε σε αυτό, σε μάχιμο τμήμα του, σε ηλικία 17 ετών
Τον Οκτώβριο του 1944 οι Γερμανοί φεύγουν από τον Βόλο και η μονάδα του Σαμουήλ Μιζάν κατεβαίνει στην πόλη:
"...Μας μίλησε ο ταγματάρχης μας. 'Κατεβαίνουμε στον Βόλο, ο κόσμος μας περιμένει και θα ήθελα υποδειγματική συμπεριφορά, όπως αρμόζει σε ελευθερωτές'. Αυτά και άλλα τέτοια μας είπε ο ταγματάρχης. Και έδωσε την εντολή να ξεκινήσουμε. Μετά από μισή ώρα, ίσως και λίγο περισσότερο, εκείνο που έγινε δεν μπορεί κανείς να το γράψει, ούτε να το φανταστεί. Εγώ το έζησα και ξέρω τι έζησα.
Μόλις μπήκαμε στην πόλη, μας περίμενε χιλιάδες λαός, μας άρπαζαν στην αγκαλιά τους, μας φιλούσαν, μας σήκωναν ψηλά στον ώμο τους, μας διέλυσαν. Εμείς μείναμε. Ποτέ δεν περιμέναμε αυτό το πράμα. Εγώ βρέθηκα ούτε ξέρω πώς και πού. Από μια αγκαλιά στην άλλη, από έναν ώμο στον άλλο, όλοι ήθελαν να μ' ακουμπήσουν. Ο μπερές μου χάθηκε, από το χιτώνιό μου ξηλώθηκαν τα διακριτικά του αξιωματικού και η κονκάρδα του Λόχου Εφόδου, έσωσα τον εαυτό μου και το όπλο μου. Αλλά δεν ήξερα πού βρισκόμουν.
Ύψωσαν εκατοντάδες ελληνικές σημαίες, τραγουδούσαν αντάρτικα τραγούδια, μας φιλούσαν και 'κλαιγαν συνέχεια και αυτά όλα και άλλα, πού βρέθηκαν όλα αυτά τα γιορτινά, κράτησαν μέχρι αργά τη νύκτα. Η πόλη του Βόλου ήταν ένα πανηγύρι. Ο κόσμος γλεντούσε τη λευτεριά του. Εμείς ταλαιπωρημένοι, κάπου τις πρωινές ώρες ησυχάσαμε...".
