Μπροστά σε ένα μεγάλο στοίχημα με τον εαυτό της βρίσκεται η Αθήνα. Αδιαμφισβήτητη μητρόπολη της χώρας, σε μερικές ημέρες αναδεικνύεται πλέον και Παγκόσμια Πρωτεύουσα του Βιβλίου για έναν ολόκληρο χρόνο, από τις 23 του φετινού Απριλίου ώς τις 22 Απριλίου του 2019, διάστημα κατά το οποίο καλείται να φέρει το βιβλίο στο κατώφλι κάθε αθηναϊκού σπιτιού, ανεξαρτήτως χρώματος, ιθαγένειας και προέλευσης των ενοίκων του, και συνάμα να καταστήσει ευδιάκριτο το ελληνικό βιβλίο στο διεθνές προσκήνιο.
Στην καρδιά της άνοιξης, η καρδιά της πόλης μας θα αρχίσει να χτυπάει σε τυπωμένες σελίδες, εξώφυλλα και εικόνες, να αιματοδοτείται και να αιματοδοτεί πολιτιστικούς και πνευματικούς φορείς προκειμένου να στηθεί ένα γαϊτανάκι δράσεων και εκδηλώσεων με συγγραφείς, μεταφραστές, εικονογράφους, εκδότες, ακαδημαϊκούς, επαγγελματίες του βιβλίου, πολίτες, καλλιτέχνες να έχουν τον δικό τους χώρο και ρόλο και τη φιλαναγνωσία να τοποθετείται σταθερά στο κεντρικό πλάνο.
Όσο μεγάλη ήταν η έκπληξη της ανάθεσης της διοργάνωσης από την UNESCO στην Αθήνα, τόσο μεγαλώνουν οι προσμονές για την ανταπόκριση σε αυτό τον μεγάλο, είναι η αλήθεια, στόχο. Θα μπορέσει η πόλη μας να καταστεί βιβλιοκεντρικός πόλος στο διεθνές ακροατήριο; Θα κατορθώσει να σκιαγραφήσει ευκρινώς το σύγχρονο πορτρέτο της, το πορτρέτο μιας πόλης δηλαδή, όπου το τοπόσημό της, η Ακρόπολη, συνομιλεί με τη σύγχρονη δημιουργία που εκτυλίσσεται σε κάθε γωνιά και γειτονιά της; Θα μπορέσει, σήμερα, που το ψηφιακό τοπίο επεκτείνεται ραγδαία, να αποκαλύψει κυρίως στους νεώτερους πολίτες της την αξία της γνώσης και της ανάγνωσης; Θα τους κάνει να ξεφοβηθούν το βιβλίο και να επεκτείνουν τις αναγνωστικές τους συνήθειες πέρα από τη συνθηματολογία και τα περιορισμένα σε έκταση, λέξεις και νοήματα κείμενα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης;
Η Αθήνα όντως βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα μεγάλο στοίχημα. Ωστόσο, με πρόσφατη την εμπειρία της διοργάνωσης της Documenta 14 και εν όψει ακόμα δύο μεγάλων γεγονότων για το παιδικό βιβλίο και τις βιβλιοθήκες, τη διοργάνωση από το Ελληνικό Τμήμα της IBBY (International Board on Books for Young People) του διεθνούς συνεδρίου της ΙΒΒΥ με θέμα "Όταν η Ανατολή συναντά τη Δύση στα βιβλία για παιδιά και στα παραμύθια" (30.8 – 1.9) που εντάσσεται στις δράσεις της Αθήνας Παγκόσμιας Πρωτεύουσας Βιβλίου, και τη φιλοξενία του 85ου Παγκόσμιου Συνεδρίου Βιβλιοθηκών (WLIC) της IFLA, τον Αύγουστο του 2019, η διοργάνωση πραγματοποιείται σε μια ευνοϊκή περίοδο.
Χωροταξικά, τα ζητήματα των δράσεων που θα διατρέξουν τη διοργάνωση μάλλον είναι λυμένα, δεδομένου ότι και η λειτουργία του βιβλίου στη χώρα μας είναι αθηνοκεντρική. Εδώ εδρεύουν οι μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι, τα ερευνητικά κέντρα και οι σημαντικότερες βιβλιοθήκες της χώρας, στην πρωτεύουσα ενεργοποιούνται οι περισσότερες παραγωγικές και όποιες αναπτυξιακές διαδικασίες αναπτύσσονται γύρω από το βιβλίο. Ως εκ τούτου, διευκολύνονται οι δράσεις και οι πρωτοβουλίες που θα αναπτυχθούν στη διάρκεια της διοργάνωσης.
Είκοσι τρεις ημέρες πριν από την έναρξη της Αθήνας Παγκόσμιας Πρωτεύουσας του Βιβλίου, και εκτός από το ημερολόγιο που από την ιστοσελίδα της μετρά ανάποδα τις ημέρες μέχρι την 23η Απριλίου, και ορισμένες πρόδρομες δράσεις, όπως η επίσκεψη της νομπελίστας συγγραφέα Χέρτα Μίλερ, ή η μεγάλη έκθεση του Αλέξη Ακριθάκη στη Δημοτική Πινακοθήκη, λεπτομέρειες για όσα θα διαδραματιστούν στην πόλη δεν έχουν ανακοινωθεί.
Μακ Γιούαν, Μαγκρίς, Κόνολι
Το πρόγραμμα ωστόσο είναι έτοιμο, έχει ήδη εγκριθεί από την UNESCO και επιφυλάσσει αρκετές εκπλήξεις. Και σημαντικές αφίξεις επίσης, καθώς στις 25 Απριλίου θα φτάσει στην Αθήνα ο βραβευμένος με Μπούκερ Βρετανός συγγραφέας Ίαν Μακ Γιούαν, στις αρχές Μαΐου ο σπουδαίος Ιταλός συγγραφέας του "Δούναβη" Κλαούντιο Μαγκρίς και στις 4 Ιουλίου ο Ιρλανδός, στιλίστας του νουάρ Τζον Κόνολι.
Πρόκειται για ένα "πλούσιο πολυσυλλεκτικό πρόγραμμα, με εκατοντάδες εκδηλώσεις, που θα απευθύνονται στους Αθηναίους αλλά και τους επισκέπτες της πόλης" διαβεβαιώνει η Εριφύλη Μαρωνίτη, σύμβουλος του δημάρχου για τον πολιτισμό, συντονίστρια του Athens Culture Net και του προγράμματος για την Αθήνα 2018 Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου. Παρότι παραπέμπει στην κεντρική παρουσίασή του, στις 16 του μηνός, στο δημαρχιακό μέγαρο της Κοτζιά από τον δήμαρχο Γιώργο Καμίνη και τον συντονιστή της διοργάνωσης Γιάννη Τροχόπουλο και τα βασικά στελέχη, τους συντελεστές και τους φορείς που συνεργάζονται, διευκρινίζει ότι το πρόγραμμα στοιχειοθετείται σε 12 θεματικές ενότητες με ποικίλες δράσεις από όλα τα πεδία των τεχνών. Πολλές απ' αυτές γίνονται σε συνεργασία με τα μέλη του Δικτύου Πολιτισμού, όπως η μεγάλη έκθεση του Νίκου Χατζηκυριάκου Γκίκα, με έργα του σπουδαίου ζωγράφου, εμπνευσμένα από το βιβλίο και την ανάγνωση καθώς και με εικονογραφήσεις βιβλίων, που εγκαινιάζεται στις 19 Απριλίου στην Πινακοθήκη Γκίκα του Μουσείου Μπενάκη.
Η Εριφύλη Μαρωνίτη μιλάει για μια "σπουδαία γιορτή του βιβλίου". Και δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη συνεργασία με τους μεγάλους πολιτιστικούς οργανισμούς της χώρας αλλά και με μικρές ομάδες "ώστε το αποτύπωμα να είναι διακριτό σε όλη την πόλη και να υπάρχει διάχυση στις γειτονιές".
Τη ρωτάμε πώς εντάσσονται συγκεκριμένα και υπηρετούνται από τη διοργάνωση έννοιες όπως φιλαναγνωσία, βιβλίο και σχολείο, βιβλίο και νέες τεχνολογίες, βιβλίο και δημόσιος χώρος, βιβλίο και πόλη αλλά και το κομβικό στοιχείο των βιβλιοθηκών. "Να δανειστούμε παραφράζοντας τον στίχο του Γ. Σεφέρη, 'Είναι πολλών ανθρώπων παιδιά τα λόγια μας'. Το πρόγραμμα είναι πράγματι πολυσυλλεκτικό. Καρπός πολλών, δημιουργικών συνεργασιών και συνεργειών. Δεκάδες μεγάλοι πολιτιστικοί οργανισμοί και φορείς, όπως το Εθνικό Θέατρο ή η Εθνική Λυρική Σκηνή και το Μουσείο Μπενάκη, αλλά και μικρότερες δημιουργικές ομάδες, ξένα Ινστιτούτα και πρεσβείες, τα προγράμματα και οι οργανισμοί του Δήμου Αθηναίων -ΟΠΑΝΔΑ, Τεχνόπολη, Δίκτυο Πολιτισμού, Ανοιχτά Σχολεία, συν Αθηνά- και βεβαίως η Εθνική μας Βιβλιοθήκη αλλά και η Γεννάδειος και οι πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες και οι βιβλιοθήκες του Δήμου Αθηναίων, τα πανεπιστήμια, με πρωταγωνιστές τους εκδότες και τους συγγραφείς, τους θεσμικούς φορείς του βιβλίου, καθώς και όλους τους επαγγελματίες του βιβλίου, -όλοι αυτοί δούλεψαν και δουλεύουν εντατικά και με πνεύμα συνεργασίας για ένα πρόγραμμα που η επιδίωξη είναι να απευθύνεται στους κατοίκους αλλά και στους επισκέπτες της Αθήνας και να παρουσιάζεται τόσο στους χώρους των μεγάλων οργανισμών όσο και στις γειτονιές και τις τοπικές κοινωνίες της πόλης. Είναι μια γιορτή για την πόλη, μια γιορτή πολιτισμού, μια ευκαιρία ανάδειξης της Αθήνας αλλά και απόδειξης ότι όταν συνεργαζόμαστε είμαστε ικανοί για τα καλύτερα!". Παράλληλα, επισημαίνει τις συνεργασίες με τα ινστιτούτα και τις περισσότερες πρεσβείες των ξένων χωρών στην Αθήνα.
Η κουβέντα περιστρέφεται στη Documenta 14, καθώς η ίδια υπήρξε εντεταλμένη σύμβουλος του Δήμου Αθηναίων. Τη ρωτάμε για την κληρονομιά που άφησε στην Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου αυτή η κορυφαία για τη σύγχρονη τέχνη διοργάνωση. "Μια τέτοια κληρονομιά είναι η καλύτερη αφετηρία για την Αθήνα - Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου 2018" λέει. "Με τη συνφιλοξενία της Dοcumenta, η Αθήνα έδειξε ότι μπορεί να διεξαγάγει επιτυχημένα μεγάλες διοργανώσεις, αυξάνοντας το διεθνές της κύρος, και φέρνοντας παράλληλα τον πολιτισμό σε γειτονιές και τοπικές κοινωνίες. Κατέδειξε με τον πιο ωφέλιμο τρόπο τη σημασία των συνεργειών και της δικτύωσης των πολιτιστικών οργανισμών και φορέων της Αθήνας, συνεργαζόμενη με δεκάδες τέτοιους φορείς- το Δίκτυο Πολιτισμού του Δήμου Αθηναίων εντάσσεται σε αυτή την κληρονομιά. Πάνω απ' όλα, όμως, έβαλε τη σημερινή Αθήνα, τη σύγχρονη και γεμάτη αντιφάσεις μητροπολιτική Αθήνα, στο επίκεντρο του διεθνούς πολιτιστικού ενδιαφέροντος, ανοίγοντας τον δρόμο στη σύζευξη της μοναδικής αρχαίας κληρονομιάς της πόλης με τη σημερινή δυναμική και δημιουργική έκφραση".
Ανοιχτές συλλογές
Η Εριφύλη Μαρωνίτη δεν κρύβει τον ενθουσιασμό της όταν μιλάει για τις "Ανοιχτές συλλογές", μια "καινοτόμα δράση", όπως τη χαρακτηρίζει, όπου τριάντα φορείς και πολιτιστικοί οργανισμοί, καθ' όλη τη διάρκεια της χρονιάς, ανοίγουν τα αρχεία τους και αποκαλύπτουν κρυμμένους θησαυρούς στο κοινό με ελεύθερη είσοδο. "Είναι μια πρωτοφανής σκυταλοδρομία κατά την οποία καταδυόμαστε στο παρελθόν και σε άγνωστα ώς τώρα τεκμήρια" λέει. "Αυτή επιδιώκουμε να είναι μια κληρονομιά για την πόλη, γιατί θεωρούμε ότι, γνωρίζοντας καλύτερα το παρελθόν μας, μπορούμε να κατανοήσουμε το παρόν και να σχεδιάσουμε δημιουργικά το μέλλον".
Παίρνοντας πρώτο τη σκυτάλη, το Ινστιτούτο Γκαίτε, υπό τον τίτλο "Το σινεμά διαβάζει", ανασύρει από την ταινιοθήκη του και προβάλλει ταινίες εμπνευσμένες από βιβλία, συγγραφείς ή εκδότες (23.4 - 5.5).
Το Ωδείο Αθηνών, υπό τον τίτλο "Το Ωδείο και οι μαθητές του", παρουσιάζει αρχειακό υλικό από το 1871, με τεκμήρια για την ανάδειξη της κοινωνικής αναγκαιότητας για την ίδρυση και τη λειτουργία του αλλά και για τους επιφανείς μαθητές του Σπύρο Σαμάρα, Ευρ. Γκίζα, Δημήτρη Μητρόπουλο, Νίκο Σκαλκώτα, Τζίνα Μπαχάουερ, Μαρία Κάλλας, Μίκη Θεοδωράκη κ.ά. (27.4 - 12.5).
Η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη ανοίγει τα αρχεία της από τις 10 ώς τις 25 Μαΐου και μέσα από τις συλλογές της παρουσιάζει τεκμήρια για την "Ιστορία της ελληνικής τυπογραφίας (15ος - 20ός αιώνας)".
