Ο Μπάρδουρ και το παιδί ξεκινούν από το Χωριό, «από την αρχή και το τέλος τους, το κέντρο του κόσμου, ασήμαντο και συνάμα περήφανο», για να προλάβουν το σκοτάδι ή το σούρουπο και να φτάσουν πρώτοι στις παράγκες των ψαράδων. Η κυρίαρχη φύση, κυρίαρχη και αδάμαστη σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους, είναι αυτή που καθορίζει τα νεανικά βήματά τους. «Από τη μια η θάλασσα, από την άλλη βουνά ιλιγγιώδη όπως ο ουρανός: αυτή είναι στην πραγματικότητα ολόκληρη η ιστορία μας». Το «Παράδεισος και κόλαση» του Γιον Κάλμαν Στέφανσον πρωτοεκδόθηκε το 2007, και είναι το πρώτο μέρος της άτυπης Τριλογίας του παιδιού. Παρακολουθούμε τις μικρές προσωπικές ιστορίες μιας παρέας ψαράδων στην Ισλανδία των αρχών του 20ού αιώνα, καθώς αυτοί παλεύουν κάθε που έρχεται η άνοιξη όχι μόνο με τα κύματα της θάλασσας που απειλεί να τους παρασύρει στα άγρια και ανεξερεύνητα βάθη της αλλά, θαρρείς, και με τα πιο σκοτεινά κομμάτια της ύπαρξής τους, σ’ έναν αγώνα, όμως, που μοιάζει άνισος και που φαίνεται να φτάνει στα άκρα τα όρια και τις αντοχές τους. Όταν δεν ψαρεύουν περιμένουν, πίνοντας ή παίζοντας χαρτιά, ασήμαντοι, αντλώντας λες τη δύναμή τους από την πάλη τους με το αήττητο. Η διήγηση δίνεται σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο και στην πορεία καταλαβαίνουμε πως την αφηγείται ο ανώνυμος νεκρός ψαράς -«τα λόγια μας είναι λόχοι από ναυαγοσώστες» λέει-, προσπαθώντας να γλιτώσει από τη λήθη, να φέρει ξανά στην επιφάνεια «ζωές και θύμησες που έσβησαν κάτω απ’ τον άτεγκτο νόμο του χρόνου».
Τα λόγια σώζουν, οι «λέξεις σαν διασώστες» είναι οι μόνες που μπορούν να γλιτώσουν από τη φθορά και τον θάνατο, αλλά και να οδηγήσουν σε αυτόν, όπως στην περίπτωση του Μπάρδουρ που βυθισμένος στην ποίηση του τυφλού ποιητή, αγκαλιά με άλλα λόγια με τον «Απολεσθέντα Παράδεισο» του Μίλτον, χάνοντας την αίσθηση της πραγματικότητας που δεν συγχωρεί τις αβλεψίες, ξεκινά για τα βάθη του ωκεανού, ξεχνώντας τη νιτσεράδα του, κίνηση που θα αποβεί μοιραία για την ίδια του τη ζωή. Γιατί πόσο μπορούν να σε προφυλάξουν οι λέξεις όταν η παγωνιά σού σαρώνει την ύπαρξη; Ο Μπάρδουρ «πέθανε από το κρύο γιατί διάβασε ένα ποίημα». Το παιδί, τσακισμένο από την απώλεια, θέλει να ακολουθήσει τα βήματά του, είναι αποφασισμένο να πεθάνει, κι αυτό γιατί «χωρίς εσένα τίποτα δεν έχει νοστιμάδα», η ζωή όμως είναι πιο δυνατή από τη θέλησή του και τον παρασύρει εν τέλει στο μυστηριώδες ταξίδι της.
Με τη δύναμη της απλότητας και της ακρίβειας, με μια αργή, υποβλητική αφήγηση που δεν επιθυμεί τον εντυπωσιασμό, ο Στέφανσον πλάθει συγκλονιστικές εικόνες που γοητεύουν με την εξώκοσμη ομορφιά και την αψάδα τους. Άνθρωποι τόσο μικροί μέσα στο σύμπαν τους οποίους καταφέρνει, ζουμάροντας με υποδόρια ένταση και ευαισθησία πάνω τους, να τους αναδείξει σε οντότητες μοναδικές και ξεχωριστές, τοποθετώντας μας μέσα στην ψυχή τους, κάνοντάς μας κοινωνούς των κόπων τους, καθώς βρίσκονται συνεχώς αντιμέτωποι με το ανέφικτο. Γράφοντας για ανθρώπους σκληροτράχηλους που παλεύουν για την επιβίωση και ζουν αγκαλιά με το εφήμερο και τον θάνατο, καταφέρνει να πλάσει έναν συγκλονιστικό ύμνο στη ζωή, όπου «άλλες λέξεις είναι σαν σφαίρες και άλλες σαν νότες βιολιού», μιλάει για έναν κόσμο όπου, έχοντας ίσως στο μυαλό του τον μεγάλο Αργεντινό, η «κόλαση είναι μια βιβλιοθήκη κι εσύ ένας τυφλός εντός της».
Ο Στέφανσον πιστεύει απολύτως στη δύναμη των λέξεων κι όσο και αν είναι «θανατερά επικίνδυνο να διαβάζεις ποιήματα», οι λέξεις τον δικαιώνουν.
Γιον Κάλμαν Στέφανσον, «Παράδεισος και κόλαση»
Εκδ. Καστανιώτη
Μετάφραση: Ρίτα Κοαλίτη
224 σελ. Τιμή: 15,90 ευρώ
