ΤΗΣ Πόλυς Χατζημανωλάκη
α. Το ποίημα της Ελίζαμπεθ Μπίσοπ, οδηγός ανάγνωσης του βιβλίου της Αλίς Ζενιτέρ
Δεν ισχυρίζομαι ότι έχω εντρυφήσει στη μοντέρνα ποίηση ή ότι «αγαπώ πολύ» την Ελίζαμπεθ Μπίσοπ. Έχω διαβάσει μόνο το «Μια τέχνη» (Geography III, 1977). Πρόκειται ωστόσο για μια συγκλονιστική σπουδή στην «τέχνη της απώλειας» όπου καλούμαστε να ασκηθούμε. Η απώλεια, προϋπόθεση για την κίνηση, την εξέλιξη, την ωρίμανση. Από το να χάνεις τα κλειδιά, το ρολόι της μητέρας μέχρι το να χάσεις το σπίτι σου ή να συμβιβαστείς ότι ένα ταξίδι δεν θα γίνει ή να χάσεις μια πατρίδα... Η ζωή είναι μια πορεία από απώλεια σε απώλεια, μια Οδύσσεια όπου χάνεις τους συντρόφους έναν προς έναν. Ταξίδι είναι τα κομμάτια σου που αφήνεις στη διαδρομή. Εξανθρωπίζεσαι, αποκτάς σχήμα χάνοντας μέρη από το σώμα σου, σμιλεύεσαι όπως ο κορμός του μαρμάρου από τον γλύπτη.
Έτσι διαβάζεται και η ιστορία του Αλί, που το 1962 εγκαταλείπει την Αλγερία επειδή υπήρξε «αρκί», βετεράνος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου με το μέρος των Γάλλων, των αποικιοκρατών. Προδότης για τους δικούς του -και παρά τα παράσημα- δεν του αναγνωρίζεται, ως όφειλαν, ο ηρωισμός από τους Γάλλους.
Ξεριζωμός, προσφυγιά, ζωή σε κλειστούς καταυλισμούς στη Γαλλία ανθρώπων που κινδυνεύουν από αντίποινα του απελευθερωτικού μετώπου στη χώρα τους. Ο Αλί χάνει το κοινωνικό του στάτους, από γαιοκτήμονας γίνεται εργάτης. Χάνει την ελευθερία του, το σπίτι του, την πατρίδα του, κάθε προοπτική επιστροφής. Η ζωή του βαδίζει πάνω στους στίχους του ποιήματος της Ελίζαμπεθ Μπίσοπ - ο τίτλος του βιβλίου της Αλίς Ζενιτέρ.
β. Η άγνωστη Καμπυλία και η μυστική γραφή των γυναικών
Η σύζυγος του Αλί, η Γεμά, μιλά μόνο τη γλώσσα της Καμπυλίας. Όπως οι γυναίκες στην Ιαπωνία είχαν απλοποιήσει τα ιδεογράμματα επινοώντας μια δική τους γραφή, έτσι και στην Καμπυλία -τη μη αραβική χώρα των Βερβέρων στο εσωτερικό της Αλγερίας- είχαν επινοήσει μια δική τους γλώσσα και γραφή με σύμβολα στα κεραμικά και τα υφαντά τους [πρβλ. «Ένα τραγούδι των τοίχων, η άγνωστη Καμπυλία και η μυστική γραφή των γυναικών» στις Πινακίδες (μου) από κερί, 30.8.2011]. Επιρροές πριν από την εποχή της Καρχηδόνας, τόσο κοντά στην κυπριακή γραφή. Όπως στον μύθο της Πρόκνης και της Αηδόνας, η γυναίκα περνά το φοβερό μήνυμα στα μοτίβα του υφαντού - κρυφές ετερότητες και ομοιότητες στη λεκάνη της Μεσογείου.
γ. Τα διακυβεύματα
Η ηρωίδα της Αλίς Ζενιτέρ, μισή Γαλλίδα, μισή Αλγερινή -Καμπύλια για την ακρίβεια- αποτελεί τον Δούρειο Ίππο για να εισχωρήσει σε όσο βάθος της επιτρέπουν η έρευνα και οι σιωπές στην ουσία της ανθρώπινης ταυτότητας. Η ιστορία τριών γενεών της οικογένειας σαν το ταξίδι του Οδυσσέα, αλλά και του Αινεία, που με τον πατέρα του στην πλάτη εγκαθίσταται μετά την πτώση της Τροίας στα ξένα χώματα της Ρώμης. Το ρεύμα της μεγάλης ιστορίας, τα πάθη και οι καημοί ενός κόσμου που παρασύρεται, όλα τα διακυβεύματα και οι μυθολογίες της εποχής μας. Μέσα από τη σιωπή και τη μοναξιά των ανιόντων και την προσπάθεια των παιδιών για ένταξη ανατέμνεται η ζωή των προαστίων στο Παρίσι, ο ρόλος της τηλεόρασης, το Ίντερνετ, ο μοντερνισμός, η παράδοση, ο Μάης του '68, η αποικιοκρατία, ο ISIS. Από τα κενά των αναμνήσεων ή την ηθελημένη σιωπή των ηρώων υφαίνεται μια αριστουργηματική αφήγηση. Τρυφερότητα και απόσταση. Μεταμορφώσεις της ταυτότητας και της γλώσσας. Η ιστορία που γράφουν οι νικητές, η πικρία της ανθρώπινης ασημαντότητας, οι αδυναμίες, η ανθρωπιά, η παράδοση, η Ανατολή, η Δύση, η αντιφατική σχέση δυσπιστίας και ενσωμάτωσης στη μητρόπολη. Από τον παππού Αλί που συμπληρώνει τα γαλλικά με παντομίμα, στη γιαγιά Γεμά που διδάσκει στις εγγονές το θριαμβικό γιούγιου, στον πατέρα Χαμίντ που παντρεύτηκε Γαλλίδα και ξεχνά τα αραβικά. Στο τέλος η Ναϊμά, alter ego της συγγραφέως. Γι' αυτήν η Αλγερία υπάρχει στο χρώμα του προσώπου και στα μαλλιά της.
Ένα αριστουργηματικό μυθιστόρημα, δικαίως έχει αποσπάσει τόσα βραβεία.
Η τέχνη της απώλειας
Alice Zeniter
μετάφραση: Έφη Κορομηλά
Πόλις, 2019
652 σελ.
Τιμή: 17,70 ευρώ
