Live τώρα    
17°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
14.5°C18.7°C
2 BF 61%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
12.4°C18.0°C
1 BF 66%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
13.7°C16.0°C
2 BF 65%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
14.3°C18.0°C
0 BF 57%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
15.7°C15.7°C
1 BF 69%
ΠΑΛΑΙΟΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ: / Η μνήμη του βιβλίου, οι κιβωτοί της ιστορίας του
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

ΠΑΛΑΙΟΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ: / Η μνήμη του βιβλίου, οι κιβωτοί της ιστορίας του

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ

Πώς ήταν τα βιβλία όταν ακόμα τυπώνονταν σχεδόν στο χέρι ή με τα βαριά στοιχεία από μολύβι; Ποιοι συγγραφείς του 18ου ή του 19ου αιώνα, από αυτούς που ποτέ δεν έγιναν best seller, μπορεί να ανακαλύψει κανείς ξανά σήμερα; Ποιες λέξεις χρησιμοποιούσαν; Ποιες νέες ιδέες και προσεγγίσεις έφεραν; Όλα αυτά τα ερωτήματα και πολλά ακόμη απαντώνται στα ράφια των παλαιοβιβλιοπωλείων. Των θησαυροφυλακίων της γνώσης, όπου έχεις την ευκαιρία να έρθεις σε επαφή με μια άλλη εποχή και αισθητική.

Παρότι η κρίση επηρέασε σημαντικά τον χώρο του βιβλίου, τα μαγαζάκια αυτά άντεξαν. Το μεράκι να διατηρηθεί ζωντανή η μνήμη διατηρεί σταθερά κοντά τους ένα σημαντικό αριθμό επισκεπτών. Από πολύ νέους που ψάχνουν το τεύχος του κόμικς που δεν κυκλοφορεί πια, μέχρι πολύ μεγάλους. Από φοιτητές μέχρι πανεπιστημιακούς κι επιστήμονες που θέλουν να συμπληρώσουν στο ιστορικό μωσαϊκό μία ακόμη ψηφίδα. Από ερευνητές μέχρι συλλέκτες και νοσταλγούς που θέλουν να βρουν το πρώτο τους αναγνωστικό.

Η παράδοση του παλιού βιβλίου μένει ζωντανή κυρίως στο κέντρο της Αθήνας. Εκεί δηλαδή όπου ξεκίνησε. Τους κουβαλητές της παράδοσης τους βλέπουμε ανά εποχή με διαφορετικό τρόπο. Κάποτε υπήρχαν τα κιόσκια των παλαιοβιβλιοπωλών στη Σίνα, σήμερα υπάρχουν τα μεγάλα καρότσια γεμάτα βιβλία στην Ερμού και στη Βικτώρια. Και πάντα στο Μοναστηράκι και τα Εξάρχεια φωλιάζουν τα παλαιοβιβλιοπωλεία.

Για την ιστορία και τη διαδρομή δύο παλαιοβιβλιοπωλείων που μετρούν αρκετά χρόνια παρουσίας, του “Ίστωρ” στην οδό Ιπποκράτους 157 και του “Παλαιοβιβλιοπωλείου” στην οδό Χαριλάου Τρικούπη 63, μιλήσαμε με τους συγγραφείς και ιδιοκτήτες τους Ιωάννη Πανουτσόπουλο και Νίκο Χρυσό αντίστοιχα.

«Μέσα στις σελίδες υπάρχει η ανάσα των ανθρώπων»

Ο Ιωάννης Πανουτσόπουλος έχει γράψει πέντε βιβλία. Τελευταίο ήταν ο "Επαγγελματικός προσανατολισμός" (εκδόσεις Τόπος), ποιητική συλλογή που κυκλοφόρησε το 2018.

Στίχους του έχουν μελοποιήσει και ερμηνεύσει οι Κώστας Βασιλιάγκος, Φωτεινή Βελεσιώτου, Τάσος Γκρους, Νότης Μαυρουδής, Παναγιώτης Μάργαρης, Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, Αντώνης Μιτζέλος, Τάκης Μπίνης, Δημήτρης Παπαδημητρίου, Ορφέας Περίδης, Θεοδοσία Στίγκα, η χορωδία του Δημήτρη Τυπάλδου κ.ά.

Ποιήματα και δοκίμιά του έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες και περιοδικά.

Από το 1996 διατηρεί επί της οδού Ιπποκράτους το παλαιοβιβλιοπωλείο “Ίστωρ” "και παιδιόθεν την έγνοια και το πάθος για ό,τι αναιρεί ο χρόνος και ό,τι ανασταίνει η αγάπη μας".

* Πότε ανοίξατε;

Πριν από 23 χρόνια, πηγαίνοντας σε ένα παλαιοβιβλιοπωλείο να πάρω κάποια βιβλία, είδα ένα «πωλείται» απέξω και, αντί να πάρω κάποια βιβλία, πήρα το βιβλιοπωλείο! Το βιβλιοπωλείο αυτό το είχε ένας παππούς, ο οποίος δεν είχε σχέση με τα βιβλία, αλλά είχε τη μόρφωση των ανθρώπων του παλιού καιρού και ευγένεια που δεν συναντάει κανείς εύκολα. Ήταν ο μπαρμπα-Νίκος και τον μνημονεύω ακόμα.

Εγώ βέβαια ασχολιόμουν πάρα πολλά χρόνια με τα βιβλία, από παιδί, και απλώς εκείνη την ημέρα αγόρασα μια ευκαιρία να κάνω αυτό που πραγματικά αγαπούσα.

Ήμουν 100 μέτρα πιο πάνω στο απέναντι πεζοδρόμιο, στο 156. Μου πήρε 14 χρόνια για να πάω από το 156 στο 157. Πήρα προαγωγή! Ξεκίνησα από ένα ημιυπόγειο, ένας μικρός χώρος, τον οποίο βέβαια τον αγαπώ γιατί ήταν ένας χώρος ευλογημένος και έφυγα όταν τα πράγματα εκεί πέρα έγιναν δύσκολα, γιατί είχα προβλήματα με τους ιδιοκτήτες και με την υγρασία. Η υγρασία είχε διαβρώσει και τους ιδιοκτήτες."

* Τι διαχωρίζει ένα παλαιοβιβλιοπωλείο από ένα βιβλιοπωλείο;

Η μνήμη. Τα βιβλιοπωλεία που έχουν καινούργια βιβλία έχουν αμνησία. Σε αντίθεση με τα παλαιοβιβλιοπωλεία, που έχουν μια άλλη θέαση στο μέλλον, γιατί καταρχήν βλέπουν σε ένα μεγαλύτερο βάθος το παρελθόν.

Σε ένα παλαιοβιβλιοπωλείο μπορείς να βρεις αυτό που δεν μπορείς να βρεις πουθενά αλλού. Τίτλους που είναι εξαντλημένοι, βιβλία που είναι χαμένα, μία γνώση που κινδυνεύει να χαθεί αν δεν διασωθεί από κάποιον που τη γνωρίζει, για να το προμηθευτεί κάποιος, ο οποίος αναζητά αυτή την πληροφορία για να την αξιοποιήσει, να τη μεταδώσει, να την αποθησαυρίσει.

* Πόσο παλιά βιβλία έχετε;

Έχω πολύ παλιά βιβλία. Ακόμη και του 17ου αιώνα. Δεν τα διαχωρίζω όμως χρονολογικά. Τα διαχωρίζω με βάση την αξία που έχουν, με βάση τις πληροφορίες που μας παρέχουν και με βάση το πόσο μπορούν να μας ανοίξουν ένα παράθυρο στη γνώση και στην πληροφορία. Βέβαια αγαπάω πολλές φορές το βιβλίο το ίδιο ως αντικείμενο, με την έννοια ότι ένα παλιό βιβλίο, κάποιες φορές, έχει και κάτι άλλο... Έχει κάτι από την ανάσα των ανθρώπων και το βλέμμα εκείνων που το άγγιξαν, που το είχαν, που το μεταχειρίστηκαν και το διάβασαν. Κρατάει κάτι που είναι πολύτιμο.

* Παρά τις δυσκολίες, ο κόσμος συνεχίζει να αγοράζει;

Αυτό είναι ένα μεγάλο θέμα. Πρώτα απ' όλα χτυπήθηκε η μεσαία τάξη. Κυρίως οι άνθρωποι οι οποίοι φτιάχνουν βιβλιοθήκες, που ανήκουν είτε ψυχολογικά είτε και ως θέση στη μεσαία τάξη. Άνθρωποι οι οποίοι καταρχήν έχουν ένα σπίτι για να βάλουν τα βιβλία τους, έχουν ελεύθερο χώρο, έχουν και κάποια χρήματα τα οποία μπορούν να διαθέσουν στα βιβλία. Αυτοί στερήθηκαν το εισόδημά τους, κάποιοι κινδύνεψαν να χάσουν και το σπίτι τους. Οπότε δυσκόλεψαν πάρα πολύ τα πράγματα και για το παλαιοβιβλιοπωλείο.

Υπάρχει όμως κι ένας πιο σοβαρός λόγος που η κατάσταση επιδεινώθηκε. Βλέπουμε όλο και πιο λίγα νέα παιδιά να μπαίνουν στο βιβλιοπωλείο. Δυστυχώς υπάρχει ένα εκπαιδευτικό σύστημα αυτή τη στιγμή που αποτρέπει τα παιδιά από την ανάγνωση. Και την ανάγνωση του βιβλίου ιδιαίτερα. Όσοι έχουν κυβερνήσει τα τελευταία χρόνια έχουν τεράστια ευθύνη, γιατί έρχεται μία γενιά, για πρώτη φορά, που αμφισβητεί τον Γουτεμβέργιο. Δεν τον αναγνωρίζει καν. Δεν ξέρει αν πέρασε από τον κόσμο αυτόν.

Όλες οι προηγούμενες γενιές, θέλοντας και μη, γνωρίζανε την ύπαρξη του Γουτεμβέργιου. Ακόμη όμως κι αν δεν ξέρανε την ύπαρξή του, ξέρανε το αποτέλεσμά της ύπαρξής του, ξέρανε το βιβλίο. Σήμερα έρχεται μια γενιά που δεν αναγνωρίζει την ύπαρξη του βιβλίου. Πολιτισμός όμως δεν υπάρχει χωρίς βιβλίο.

Πρέπει να γκρεμίσουμε την αυταπάτη που λέει ότι τα πάντα υπάρχουν στο Διαδίκτυο. Ως συγγραφέας, είμαι σε θέση να γνωρίζω ότι δεν υπάρχουν τα πάντα στο Διαδίκτυο, ξέρω ότι υπάρχουν πράγματα που δεν θα μπορούσα να τα γράψω αν δεν έβρισκα τις πληροφορίες που θέλω μες στα βιβλία.

Δημιουργούμε αυτή τη στιγμή μία γενιά που δεν ξέρει αυτό το βασικό. Πώς αυτά τα παιδιά αύριο θα ανατρέξουν και θα γράψουν; Θα μπαίνουν στη Wikipedia, θα βρίσκουν μια πληροφορία και θα αναμασούν όλοι το ίδιο, θα κλέβει ο ένας τον άλλο.

* Μία ανάμνηση από τα παλιά;

Ξεκίνησα να δουλεύω σε βιβλιοπωλείο πολύ μικρός. Το δεύτερο που δούλεψα ήταν της Εστίας. εκεί γνώρισα όλη την ελληνική λογοτεχνία, έλεγα κάθε μέρα καλημέρα στη Λιλή Ζωγράφου, στον Τερζάκη, στον Νίκο Καρούζο, στον Αντρέα Καραντώνη, στον Ξύδη. Γνώρισα ανθρώπους που είναι η μυθολογία των γραμμάτων μας.

 

«Βρίσκεις εκείνο που δεν υπάρχει πουθενά αλλού»

Ο Νίκος Χρυσός γεννήθηκε το 1972. Φοίτησε στο Βιολογικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών και στο Τμήμα Σκηνοθεσίας της Σχολής Κινηματογράφου Λυκούργου Σταυράκου. Το μυθιστόρημα "Το μυστικό της τελευταίας σελίδας" (Καστανιώτης, 2009) ήταν το πρώτο του βιβλίο. Για το βιβλίο του "Καινούργια μέρα" τιμήθηκε με το Βραβείο Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (European Union Prize for Literature) 2019. Διηγήματά του έχουν συμπεριληφθεί σε συλλογικούς τόμους.

* Γιατί να πάρει κάποιος ένα μεταχειρισμένο βιβλίο;

Ο πρώτος λόγος είναι οικονομικός. Το second hand σε κάθε είδος είναι φθηνότερο από το πρώτο χέρι. Ο δεύτερος λόγος όμως, που νομίζω είναι και ο σημαντικότερος, αυτός που καθιστά ένα παλαιοβιβλιοπωλείο μία κιβωτό της βιβλιολογικής ιστορίας, είναι ότι τα βιβλία εξαντλούνται.

Στο πέρασμα των χρόνων αρκετά σημαντικά βιβλία δεν βρίσκονται πουθενά αλλού παρά μόνο σε παλαιοβιβλιοπωλεία και σε βιβλιοθήκες. Μάλιστα υπάρχει πιθανότητα είτε κάποιο να μη βρίσκεται στη βιβλιοθήκη είτε να μην είναι προσβάσιμο. Οπότε υπάρχει καταρχάς η λειτουργία του βιβλιοπωλείου με αυτή την έννοια, ενός θησαυροφυλακίου της ανθρώπινης γνώσης, στο οποίο κάποιος μπορεί να ανατρέξει για να βρει έναν τίτλο που έχει εξαντληθεί από χρόνια.

Από την άλλη υπάρχουν και παλιότερες εκδόσεις, που, ενώ μπορεί να κυκλοφορούν σε νεότερες, μπορεί να αναζητά κάποιος την παλαιότερη είτε για να διαπιστώσει τις αλλαγές που έχουν γίνει από έκδοση σε έκδοση είτε γιατί τον ενδιαφέρει το βιβλίο ως αντικείμενο και τα στοιχεία που έχει η πρώτη έκδοση. Για παράδειγμα μπορεί να έχει μία εικονογράφηση ή μια πληροφορία που δεν υπάρχει στις επόμενες εκδόσεις.

Άρα λοιπόν υπάρχουν οι αναγνώστες που θα ανατρέξουν σε φθηνότερα βιβλία ή βιβλία μιας άλλης εποχής που δεν μπορούν να τα βρουν αλλού. Υπάρχουν οι ερευνητές, μελετητές και επιστήμονες, οι οποίοι θα αναζητήσουν τη συνέχεια στην εκδοτική ιστορία ή πληροφορίες που δεν μπορούν να βρουν στα βιβλιοπωλεία σύγχρονων βιβλίων και βέβαια υπάρχουν συλλέκτες, οι οποίοι εκτός όλων των άλλων έχουν ειδικά ενδιαφέροντα και προσπαθούν να εμπλουτίζουν τις συλλογές τους σε σχέση με αυτά τα ειδικά τους ενδιαφέροντα. Για παράδειγμα, σε σχέση με το έργο ενός δημιουργού ή το έργο ενός εικαστικού, ο οποίος εικονογράφησε βιβλία και τους αφορούν τα εξώφυλλα των βιβλίων ή οι γκραβούρες που μπορεί να περιέχουν. Υπάρχουν ακόμη συλλέκτες -ερευνητές- το ενδιαφέρον των οποίων είναι διττό για μια περίοδο ιστορική ή έναν τόπο.

Μέσα σε όλους αυτούς υπάρχουν βέβαια και συλλέκτες αναμνήσεων. Είναι αυτοί δηλαδή που μεγαλώνουν κι αρχίζουν κι αναζητούν βιβλία ή μεμοραμπίλια. Αναμνηστικά στοιχεία, τα οποία είναι τυπωμένα και αφορούν τη δική τους ιστορία. Για παράδειγμα ένα κόμικς που είχες όταν ήσουν παιδί. Το σχολικό βιβλίο, το πρώτο αναγνωστικό σου όταν πήγες στο σχολείο, το παραμύθι που σου χάρισε η γιαγιά σου και κάπως χάθηκε.

* Νέοι άνθρωποι μπαίνουν;

Πολλοί, ναι. Μπαίνουν από παιδιά μικρά. Ένα μικρό παιδί μπορεί να ψάχνει ένα παραμύθι που άκουσε ή -το πολύ συνηθισμένο που συμβαίνει- να αναζητά προηγούμενα τεύχη των κόμικ που διαβάζει, τα οποία δεν κυκλοφορούν.

* Το "παλιό" κεντρίζει το ενδιαφέρον των παιδιών;

Ναι, νομίζω ότι υπάρχει ένα κοινό -και πάντα θα υπάρχει- που αναζητά την ιστορία των πραγμάτων που αγαπά. Αυτό το κοινό από μικρή ηλικία αποκτά εύκολα το σαράκι του συλλέκτη.

* Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε;

Μου άρεσαν τα βιβλία. Κάποια στιγμή, παρορμητικά, αποφάσισα ότι θα ήταν μια ωραία δουλειά και ότι θα περνούσα ωραία ανάμεσα στα βιβλία. Αυτός ήταν ένας τρόπος που μου φάνηκε ελκυστικός και ενδιαφέρων.

* Τα περισσότερα -αν όχι όλα- παλαιοβιβλιοπωλεία βρίσκονται στο κέντρο. Πώς εξηγείται;

Το κέντρο της Αθήνας απέχει εξίσου από κάθε προάστιο. Είναι και ένα σημείο όπου δυνητικά εύκολα κατεβαίνει κάποιος. Για τις περισσότερες γειτονιές δεν υπάρχουν μεταξύ τους συνδέσεις, εκτός αν είναι σε γραμμές μετρό, αλλά λεωφορειακά δεν υπάρχουν. Δεν μπορεί για παράδειγμα κάποιος να φύγει από το Αιγάλεω και να πάει στη Γλυφάδα με το λεωφορείο, ούτε στο Χαλάνδρι. Αλλά μπορεί εύκολα κανείς απ’ όποια από αυτές τις περιοχές να κατέβει με ένα λεωφορείο στο κέντρο. Επομένως ο λόγος που νομίζω ότι τα περισσότερα είναι στο κέντρο της Αθήνας είναι ακριβώς αυτός. Έχεις τη δυνατότητα εδώ, να απευθυνθείς σε περισσότερο κόσμο.

Από εκεί κι έπειτα η Νεάπολη είναι μία περιοχή που γενικά έχει μια μακρά πνευματική παράδοση. Ήταν μια γειτονιά της Αθήνας που, όταν δημιουργήθηκε, φιλοξένησε τους μεγάλους γλύπτες και τους μεγάλους ποιητές, από τον Παλαμά μέχρι τον Χαλεπά, όπως και όλους τους μαρμαρογλύπτες, για παράδειγμα τον Δημήτρη Φιλιππότη.

Ήταν η Νέα Πόλη, εξ ου και Νεάπολη, ήταν το προάστιο ουσιαστικά της Αθήνας, το νέο προάστιο της Αθήνας στα τέλη του 19ου αιώνα. Είναι χαρακτηριστικό ότι η οδός Εμμανουήλ Μπενάκη, επειδή πάνω από τη Σόλωνος τα σπίτια ήταν εκτός σχεδίου πόλης, λεγόταν μέχρι το 1930 οδός Προαστίου, επειδή συνέδεε σαν άξονας το κέντρο της Αθήνας με το προάστιο που ήταν η Νεάπολη. Βρίσκω λογικό να ξεκίνησαν σε αυτή την περιοχή. Ήταν ένας κεντρικός άξονας, ένας ζωντανός εμπορικός δρόμος και από την άλλη είχε έναν κύκλο διανοουμένων και βρίσκονταν κοντά τα πανεπιστήμια.

Από τα πρώτα σημεία διακίνησης μεταχειρισμένων βιβλίων στην Αθήνα εκτός του Μοναστηρακίου ήταν ο πεζόδρομος στη Σίνα, χαμηλά στο πλάι του Πνευματικού Κέντρου, δίπλα στο Κτήριο Παλαμά. Ήταν τα παλαιοβιβλιοπωλεία με τα κιόσκια. Μια σειρά από κιόσκια σαν ντουλάπες, που κλείνανε με τα βιβλία τους μέσα και ανοίγανε. Ήταν ένα σημείο της βόλτας. Έτσι κι αλλιώς νομίζω οι εκδότες όλοι, αν ψάξει κανείς την εκδοτική ιστορία, κινήθηκαν πάντα σε αυτό το κομμάτι. Το κόμματι από Σόλωνος και πάνω, πολύ στα Εξάρχεια. Ακόμα και σήμερα πάρα πολλά κεντρικά γραφεία και σημεία πώλησης εκδοτών είναι γύρω - γύρω σε αυτό το κομμάτι.

* Οι πληροφορίες για τα βιογραφικά των δύο συγγραφέων προέρχονται από το Biblionet

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL