"Εάν οι πληροφορίες που φτάνουν από τη Βολιβία ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και ο Τσε Γκεβάρα είναι όντως νεκρός, τότε πρέπει να επισημάνουμε ότι μαζί με τον άνθρωπο θάφτηκε και ο μύθος του"
"Τάιμς της Νέας Υόρκης", Οκτώβριος 1967
Στις 7 Δεκεμβρίου του 2008, σε μια κινηματογραφική αίθουσα της Αβάνας, μόλις έχουν πέσει οι τίτλοι τέλους της ταινίας του Αμερικανού σκηνοθέτη Στίβεν Σόντερμπεργκ. Περισσότεροι από 2.000 άνθρωποι, όρθιοι, χειροκροτούν με ενθουσιασμό. Η ταινία είναι ο περίφημος "Τσε", που είχε κάνει πρεμιέρα στο Φεστιβάλ των Καννών τον Μάιο εκείνης της χρονιάς. Για πρακτικούς λόγους, καθώς η συνολική διάρκεια ξεπερνά τις τέσσερις ώρες, "χωρίστηκε" για τη διανομή στις αίθουσες σε δύο μέρη. Το πρώτο είναι «Ο Αργεντίνος». Ξεκινά με τη γνωριμία του Τσε με τον Φιντέλ στο Μεξικό και προχωρά με την επανάσταση στην Κούβα. Το δεύτερο, το «Guerilla» («Αντάρτης»), παρουσιάζει τον Τσε στη Βολιβία, μέχρι τη δολοφονία του. Ο «Αργεντίνος» στηρίζεται σαφώς σε πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση, ξεκινώντας από το 1955, μέχρι την κατάληψη της Αβάνας τρία χρόνια αργότερα, ενώ με ένα «άλμα στο μέλλον» περνάμε στην ιστορική επίσκεψη του Τσε Γκεβάρα στη Νέα Υόρκη το 1964, όπου από το βήμα των Ηνωμένων Εθνών έκανε μια σφοδρή καταγγελία του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Αντίθετα, το «Guerilla» είναι εσκεμμένα λιτό, ο θριαμβευτής επαναστάτης σχεδόν είναι «μια φιγούρα σαν τις άλλες» στην καταδίωξη μέχρι την τελική εξόντωση από Βολιβιανούς στρατιώτες και πράκτορες της CIA...
Στην Ελλάδα θα δούμε το "δίπτυχο" του Σόντερμπεργκ με δέκα χρόνια καθυστέρηση. Την ερχόμενη Πέμπτη βγαίνει στους κινηματογράφους το πρώτο μέρος, "Ο Αργεντίνος". Αιτία της καθυστέρησης, κάποιες "δυσλειτουργίες" στο κύκλωμα της διανομής, μαζί με νομικά προβλήματα. Αλλά και στις Ηνωμένες Πολιτείες, η ταινία είχε εξαρχής "περιορισμένη διανομή", σε ελάχιστες αίθουσες, αντιμετωπίστηκε με αμηχανία, αν όχι με καχυποψία (ένας απλός λόγος είναι ότι έχει γυριστεί στα ισπανικά, όχι στα αγγλικά), ενώ στον υπόλοιπο κόσμο οι εισπράξεις που έκανε ήταν εικοσαπλάσιες.
Ένιωσα την ανάγκη να κάνω αυτή την ταινία" έχει πει ο Σόντερμπεργκ. Τι τον τράβηξε στην προσωπικότητα του Τσε Γκεβάρα; "Η εκπληκτική θέλησή του, η αφοσίωση στις αντιλήψεις του, η δέσμευσή του σε όλα τα επίπεδα, σε όλες τις εποχές, να βοηθήσει τους άλλους. Ο ίδιος δεν κέρδισε κάτι για τον εαυτό του, δεν τον ενδιέφερε η εξουσία. Δύο φορές εγκατέλειψε την εξουσία και τη δεύτερη φορά με τραγικές συνέπειες... Ήταν το νούμερο δύο στην Κούβα, είχε δημιουργήσει μια νέα οικογένεια, αλλά αυτός ένιωθε ότι η θέση του είναι στη ζούγκλα... Παραδόξως, μόνο εκεί ένιωθε άνετα". Ένας από τους "αφανείς" συντελεστές της παραγωγής είναι ο Αμερικανός σκηνοθέτης Τέρενς Μάλικ. Στα τέλη της δεκαετίας του '50 ο Μάλικ βρισκόταν στην Κούβα ως ανταποκριτής του περιοδικού «The New Yorker». Έζησε από κοντά όλα τα κρίσιμα γεγονότα της επαναστατικής περιόδου, αλλά μερικά χρόνια αργότερα εγκατέλειψε τη δημοσιογραφία... Ο Μάλικ σχεδίαζε μια ταινία για τον Τσε Γκεβάρα και στην ουσία είναι αυτός που έβαλε τις βάσεις για το φιλμ που σκηνοθέτησε ο Σόντερμπεργκ. Ο τρίτος κρίσιμος συντελεστής ήταν ο Πορτορικανός ηθοποιός Μπενίσιο Ντελ Τόρο, που υποδύεται τον Τσε, και ταυτόχρονα φρόντισε να λύσει τα προβλήματα της παραγωγής...
Σε αντίθεση με την υπερφίαλη βεβαιότητα των "Τάιμς της Νέας Υόρκης" για το "τέλος του μύθου του Τσε Γκεβάρα" με τον θάνατό του, το Χόλιγουντ φρόντισε πολύ γρήγορα να "κεφαλαιοποιήσει" τη φήμη του επαναστάτη, αποδίδοντας όμως στην οθόνη τον Φιντέλ και τον Τσε σαν καρικατούρες... Στην ξεχασμένη πλέον ταινία "Τσε" του Ρίτσαρντ Φλάισερ (1969), ο Τζακ Πάλανς (!) ερμηνεύει τον Φιντέλ Κάστρο, ενώ τον Τσε Γκεβάρα υποδυόταν ο "Δόκτωρ Ζιβάγκο", ο Αιγύπτιος Ομάρ Σαρίφ. Αγανακτισμένος, ο σπουδαίος Αμερικανός κριτικός Ρότζερ Έμπερτ, έγραφε τότε: "Από την αρχή μού φάνηκε ότι ζούσα ένα κακό όνειρο... Είναι ολοφάνερο ότι όλοι όσοι έχουν σχέση με αυτή την άθλια ταινία δεν ασχολήθηκαν ούτε πέντε δευτερόλεπτα για να αντιληφθούν τι σημαίνει Κουβανική Επανάσταση, ποιος είναι ο Φιντέλ Κάστρο, ποιος είναι ο Τσε Γκεβάρα...".
Όλοι; Εδώ ο Ρότζερ Έμπερτ κάνει ένα μικρό λάθος: Το αρχικό σενάριο το είχε γράψει ένας από τους αριστερούς του Χόλιγουντ, θύμα των μακαρθικών διώξεων για χρόνια, ο Μάικλ Γουίλσον. Σε αυτόν οφείλουμε το σενάριο για το σπουδαίο "Αλάτι της γης", ενώ είχε συνεργαστεί και σε μεγάλες παραγωγές όπως "Η γέφυρα του ποταμού Κβάι" και "Λώρενς της Αραβίας". Χωρίς καμία αναφορά του ονόματός του στους τίτλους, καθώς όσοι είχαν μπει στη "μαύρη λίστα" έπρεπε να εξαφανιστούν από προσώπου Γης... Οι παραγωγοί του "Τσε" πήραν το σενάριο που παρέδωσε ο Μάικλ Γουίλσον και του άλλαξαν τα φώτα! "Ήταν η μεγαλύτερη απογοήτευση που ένιωσα σε ολόκληρη την καριέρα μου" θα δηλώσει. Διόλου τυχαία, αυτή ήταν και η τελευταία "συνεισφορά" του στον κινηματογράφο.
