Κάπου στο κοντινό μέλλον παρακολουθούμε τις ζωές και τις ιστορίες μιας ομάδας ετερόκλητων χαρακτήρων: Μια πρώην περφόρμερ που δουλεύει στην γκαρνταρόμπα ενός σκυλάδικου, ένα οκτάχρονο κορίτσι που περιφέρεται στους δρόμους, ένας πιανίστας, αγρότες που προσπαθούν να προστατέψουν τα χωράφια τους από τους μεταλλαγμένους σπόρους... Ουτοπιστές χαμένοι “από χέρι”; Όχι, γιατί, όπως ακούγεται στο φινάλε, «ο ουτοπιστής είναι σκληρός σαν το ατσάλι”.
- "Ussak", ο τίτλος, πώς προέκυψε; Τι σηματοδοτεί;
Όταν έγραφα το σενάριο, κάποιες μέρες άκουγα μουσική. Συνειδητοποίησα ότι διάλεγα κομμάτια γραμμένα πάνω στον μουσικό δρόμο ουσάκ. Ένιωθα ότι ο ήχος αυτός δεν ήταν μόνο λυπημένος. Όπως όταν ακούς έναν αμανέ: ενώ είναι θρήνος, υπάρχει ταυτόχρονα και κάτι σαν ανάταση. Αυτό θα ευχόμουν να είναι το τελικό αίσθημα που μένει απ' την ταινία. Κάποιοι θεατές στη Θεσσαλονίκη, στο φεστιβάλ, μας είπαν πως κάπως έτσι ένιωσαν. Τα λόγια τους αυτά τα κρατάω.
- Ως γενική αίσθηση, πέρα από την κοινωνική / πολιτική σηματοδότηση για το δυστοπικό μέλλον, μου έρχεται στο μυαλό για τους ήρωες / χαρακτήρες της ταινίας μια φράση του Ζενέ: "Τους αγαπώ γιατί είναι περιπλανώμενοι και αδικημένοι"...
Δεν θα μπορούσα να σκεφτώ πιο εύστοχη παρατήρηση για τους ήρωες της ταινίας και σας ευχαριστώ γι’ αυτό. Τους αγαπώ λοιπόν κι εγώ, όπως ο Ζενέ, γιατί η ύπαρξή τους έχει μέγεθος σαν τα πρόσωπα μιας αρχαίας τραγωδίας. Οι αποδιοπομπαίοι τράγοι που αίρουν τις αμαρτίες της κοινότητας. Ο καθρέφτης που δείχνει ότι παγκοσμίως πολύ στραβά αρμενίζουμε. Η ύπαρξή τους και ο πολλαπλασιασμός τους θα ’πρεπε να μας συνταράσσει και να μας αφήνει άυπνους.
- Πώς «τοποθετείτε» την ταινία σε συνάρτηση με τις προηγούμενες δουλειές σας;
Το ένα έργο φέρνει το άλλο, έτσι γίνεται πάντα η δουλειά του καλλιτέχνη. Στην πορεία προκύπτουν εκτροπές που καμιά φορά δύσκολα εντάσσονται. Η αλληλουχία των τριών προηγούμενων ταινιών διεκόπη από κάτι "νέο", που ήταν η επέλαση του καπιταλισμού, η μνημονιακή εποχή που τόσο βίαια ήρθε στη χώρα. Η γυναίκα, που, στις άλλες ταινίες μου ήταν ένα "άγιο" θύμα, αντικαταστάθηκε με μιαν άλλη, μια βυθισμένη στον εαυτό της προσωπικότητα, ένα εγωιστικό πλάσμα...
Ο κίνδυνος που ένιωθα να μας απειλεί προσωποποιήθηκε απειλώντας την... Αυτή είναι κάπως η περιγραφή του νέου στοιχείου. Θα το ονόμαζα εκτροπή, αλλά μου φαίνεται περισσότερο σαν ένας νέος τρόπος, μια καινούργια "φόρμα". Μια φόρμα εκτροπών που χρησιμοποιώ αυτό το διάστημα, από το 2012, σε μια σειρά μεγάλων πινάκων, ταυτόχρονα με το σινεμά.
- "Οι ευτυχισμένοι άνθρωποι δεν έχουν ιστορία" έλεγε ο Τολστόι... Τελικά ποιες ιστορίες αξίζει να αφηγούμαστε; Και ειδικά σήμερα, με τον "θρίαμβο" των εικόνων και τον υπερκαταναλωτισμό "μικρο-αφηγήσεων" μέσω των social media, με ποιον τρόπο; Με ποια γλώσσα, απέναντι στις κυρίαρχες;
Τις ιστορίες που στριφογυρίζουν στο κεφάλι μας και δεν μας αφήνουν σε ησυχία. Τις ιστορίες - εμμονές μας. Ιστορίες που μιλούν για ένα άλλο ήθος, που θυμίζουν έναν άλλο τρόπο σκέψης και ζωής. Γιατί ο μέσος όρος σκέψης και ζωής κυκλοφορεί παντού. Ας μείνει τουλάχιστον το σινεμά για αντίλογο! Ο τρόπος και η γλώσσα θέλουν κάθε φορά ψάξιμο από την αρχή. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε -πράγμα δύσκολο- είναι να μην αφήσουμε τη "θεμιτή" μας επιθυμία να αρέσει η δουλειά μας, να "μολύνει" το αποτέλεσμα...
- Tο weird greek cinema, έστω σαν ετικέτα, παράλληλα με το πραγματικό γεγονός της προβολής και βράβευσης διεθνώς πολλών ελληνικών ταινιών νέων δημιουργών τα τελευταία χρόνια, τι σημαίνει για σας;
Στα χρόνια του ιταλικού νεορεαλισμού στο σινεμά υπήρχε τεράστια ποικιλία έκφρασης. Προσωπικές ταινίες, μινιμαλιστικές, πολιτικές, δραματικές, κοινωνικές. Όλες μαζί δημιούργησαν το μεγάλο ρεύμα που σφράγισε τον παγκόσμιο κινηματογράφο. Δεν απομονώθηκε ο Αντονιόνι, ας πούμε, με τους πειραματισμούς του, ως weird. Αυτό είναι που λείπει σήμερα εδώ: ο στοχασμός και η αγάπη της ποικιλόμορφης διατύπωσης της τέχνης του κινηματογράφου. Υπάρχει μια βιασύνη να μπούνε στο περιθώριο κάποιοι και να επιπλεύσουν άλλοι, κι αυτό είναι με απλά λόγια εχθρικό προς το ελληνικό σινεμά... Η χώρα είναι μικρή και ο τζόγος είναι μικρός, άρα κάποιοι πρέπει να φύγουν απ' τη μέση, να εξαφανιστούν για να υπάρξει η κερδοφορία τους. Το νέο life style επελαύνει, δυστυχώς επιθετικότατο, και καθαρίζει διά της "σπάθης".
- Τι πιστεύετε ότι θα μπορούσε να κάνει η ελληνική πολιτεία για τον ελληνικό κινηματογράφο;
Η ελληνική πολιτεία επιβάλλεται να κάνει δημόσιο διάλογο και να ακούσει επιτέλους τους δημιουργούς και τους θεσμικούς παράγοντες. Αυτοί ξέρουν καλύτερα τα ζητήματα, αυτοί υποφέρουν, αυτοί αναγκάζονται να κάνουν με ψιχία ταινίες. Φυσικά, όλοι μας προσδοκούσαμε μια νέα αντίληψη, κοντά στα προβλήματα της τέχνης, αλλά ακόμα περιμένουμε. Οι θεσμοί για τον ελληνικό κινηματογράφο δεν είναι μόνο θέμα προσώπων. Είναι πρωταρχική απαίτηση να αντιληφθεί η κεντρική εξουσία την ανάγκη των ανθρώπων για τέχνη. Χωρίς τέχνη δεν υπάρχει ζωή. Ναι, το οικονομικό αδιέξοδο είναι εμπόδιο. Η "κρίση" ήρθε περαστική; Εδώ είναι το κρίσιμο ερώτημα. Είναι βαθιά πολιτικό. Μέχρι να ωριμάσει η απάντηση ας γίνουν κάποια βήματα - υποθήκες για το μέλλον: επαναφορά του θεσμού της επιστροφής φόρου στο ΕΚΚ, δημιουργία δικτύου αιθουσών, αξιοκρατία, ενίσχυση των πρωτοβουλιών όπως οι κινηματογραφικές λέσχες στη χώρα, πολύ μεγαλύτερο βάρος στη διδασκαλία της τέχνης σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Αναβάθμιση των σύγχρονων εργαστηρίων επεξεργασίας μέσω ΕΣΠΑ. Όλα αυτά και πολλά άλλα, δεν θα σημαίνουν τίποτα, αν έχουν μικρή διάρκεια. Πρέπει να μείνουν μέχρι να απαντηθεί το μεγάλο πολιτικό ερώτημα: Μήπως η "κρίση" ήρθε για να μείνει; Και τότε τι κάνουμε;
- Είστε ζωγράφος και παράλληλα κινηματογραφιστής... Πώς υπεισέρχεται, πώς επηρεάζει ο ένας χώρος τον άλλον; Η "ματιά" του ζωγράφου και αυτή του κινηματογραφιστή διαχωρίζονται ή πλέον λειτουργούν ως "ένα";
Ο ζωγράφος σήμερα έχει πολλά, δόκιμα πλέον, εργαλεία. Είναι αυτόματα και κινηματογραφιστής, σκεπτόμενος αφηγητής, περφόρμερ και χίλια άλλα. Η ταυτότητα δεν έχει μεγάλη αξία, αν με ρωτήσει κάποιος τι απ' όλα είμαι, απαντώ: ζωγράφος. Δεν ξεχωρίζω αν ένα έργο είναι με λάδι, με ακρυλικό ή με κάμερα. Αυτό είναι και το διδακτικό μου αντικείμενο όσα χρόνια δίδασκα στο ΑΠΘ. Με αυτήν την έννοια, η πιο πλήρης μαθητεία σε σχολή κινηματογράφου ήταν στην πρώην Σοβιετική Ένωση (νυν Ρωσία) και νομίζω ακόμα είναι, σφαιρική, ολιστική διδασκαλία της τέχνης, που περιλαμβάνει ποίηση, μουσική, ζωγραφική, λογοτεχνία.
- Ως αριστερός προς αριστερό, θα ήθελα να ρωτήσω, με βάση τη μεγαλύτερη εμπειρία σας, τι θα συμβουλεύατε έναν νεότερο, κάτι σαν πρακτικές οδηγίες καθημερινής συμπεριφοράς...
Να μελετάει την ιστορία του τόπου. Να συμμετέχει στη δημιουργία διαλόγου στη βάση, στις μικρές κοινότητες που ανθίζουν πλέον. Ο καπιταλισμός είναι εχθρικός, βίαιος. Η μεγαλύτερη βία που ασκεί είναι η φτώχεια. Και είναι μια δύναμη που αντανακλά "δέος", κάτι που αντιμετωπίζεται μόνο με γνώση. Αυτό το γνωρίζει και ελέγχει τη γνώση με κάθε μέσον που έχει. Κι αν δεν έχει, το δημιουργεί... Τα πράγματα οδηγούν σε συγκρουσιακές εκφράσεις. Η ευγένεια, η ταπεινότητα, το χαμηλό προφίλ, γενικά οι αρετές που γέννησε η Αριστερά στη χώρα μας, σήμερα ηχούν σαν άοπλη συμπεριφορά. Δύσκολα λοιπόν τα μελλούμενα. Δεν ξέρω.
* Η ταινία "Ussak" σε σκηνοθεσία του Κυριάκου Κατζουράκη προβάλλεται στον κινηματογράφο "Αλκυονίδα", καθημερινά στις 8 μ.μ. (μία προβολή). Το σενάριο έγραψαν ο Κυριάκος Κατζουράκης και η Κάτια Γέρου, ενώ, όπως μας είπε ο σκηνοθέτης, "ένα σημαντικό μέρος του σεναρίου διαμορφώθηκε μέσα από τις πρόβες που κάναμε με τους ηθοποιούς επί ενάμιση χρόνο". Στην ταινία εμφανίζονται οι Κάτια Γέρου, Γιάννης Τσορτέκης, Θεοδώρα Τζήμου, Νίκος Νίκας, Δημήτρης Πουλικάκος, Δημήτρης Πολύτιμος, Θάνος Αλεξίου, Καμίλο Μπετανκόρ.
