Του Λέανδρου Πολενάκη
Γραμμένο το 1937, σε μια δύσκολη εποχή, μεσούσης της δικτατορίας του Μεταξά, το “Γαμήλιο Εμβατήριο” του Άγγελου Τερζάκη, ένα έργο με ευρύ κοινωνικό προβληματισμό, μας μιλάει με γλώσσα ωμή και ειλικρινή για τα πάθη και τις εσωτερικές συγκρούσεις μιας οικογένειας της μεσαίας τάξης, με φόντο μια ανώνυμη πόλη της ελληνικής επαρχίας, σκοτεινή παρά το έντονο φως της, κάτι που αντανακλάται σύμμετρα και στο έργο αυτό, από φως και σκοτάδι φτιαγμένο.
Το έργο του Τερζάκη, μια πρώιμη τίμια προσπάθεια να καταγραφούν οι κώδικες συμπεριφοράς των εκπροσώπων της νεοελληνικής επαρχιώτικης μεσοαστικής τάξης, διαβάζεται ως δραματική ηθογραφία. Είναι επίσης, η πρώτη συνειδητή προσπάθεια να μεταφυτευτεί ένα κλίμα και ένα ύφος τσεχωφικό στα θεατρικά μας πράγματα. Όπως, τουλάχιστον, συνέλαβε τον Τσέχωφ κατ' εικόνα και ομοίωσή της η μελαγχολική διανόηση της Ελλάδας του μεσοπολέμου: είδε σε αυτόν, σαν σε καθρέφτη, τη μορφή ενός μελαγχολικού ποιητή μελαγχολικών δραμάτων.
Υπόθεση: Σε μια ελληνική κωμόπολη του μεσοπολέμου ζει μια οικογένεια χωρίς πατέρα, με τέσσερις ανύπανδρες κόρες, από τις οποίες η μία παίζει τον τύραννο και δυνάστη των λοιπών μελών. Υπάρχει ένας γιος που ζει στην Αθήνα, στον οποίο στηρίζει όλες της τις ελπίδες η ορφανή οικογένεια, αλλά ο γιος αποδεικνύεται παντελώς ανάξιος, ένα “ρεμάλι”. Η πιο ευαίσθητη κόρη (Μαρίνα) αποφασίζει, τότε, να επαναστατήσει παίρνοντας τη ζωή στα χέρια της, για να έρθει η συντριβή της σε ένα δραματικό φινάλε.
Ο Τερζάκης του “Γαμήλιου Εμβατήριου” είναι, νομίζω, εντέλει ο στερνός κληρονόμος του αθηναϊκού δραματικού ειδυλλίου, στο οποίο εμφυσά “ψυχή” και το μεταποιεί “τσεχωφικά”, σε μια συνειδητή προσπάθεια ανεύρεσης μιας στέρεης ελληνικής αστικής θεατρικής φόρμας. Εξαιρετικά φιλόδοξο σχέδιο, που δεν ευοδώθηκε, μας άφησε όμως τουλάχιστον ένα έργο unicum του συγγραφέα: διαπιστώνοντας το ασύμβατο των υλικών ο Τερζάκης “έσχισε” τη συνταγή και επέστρεψε στο προσφιλές του ιστορικό δράμα.
Το “Γαμήλιο Εμβατήριο” έχει, πέρα από τα άλλα, ιστορική αξία, ως ένας από τους κρίκους της αλυσίδας που συνδέει το βραχύβιο ειδύλλιο, κωμικό ή δραματικό, των αρχών του περασμένου αιώνα, με την ανάδυση, στη δεκαετία του '50, στην Ελλάδα, ενός πιο αναπτυγμένου αστικού θεάτρου.
Στο “Σύγχρονο Θέατρο” παρακολουθήσαμε μια δόκιμη παράσταση του “Γαμήλιου Εμβατήριου” (συμπαραγωγή του ΔΗΠΕΘΕ Ρούμελης και της Ομάδας Άνιμα), δουλεμένη και επεξεργασμένη σε όλα τα επίπεδα, με σωστούς ρυθμούς, ρεαλιστικό ύφος, ισορροπημένα τέμπα. Σε δραματουργική επεξεργασία του Κωνσταντίνου Κυριακού και σκηνοθεσία της Ρουμπίνης Μοσχοχωρίτη (κίνηση Ειρήνης Κλέπκου).
Η σκηνοθέτιδα δεν κρύβει την πρόθεσή της να κάνει διάλογο με το έργο αυτό, για να μας θυμίσει το (όχι μακρινό) παρελθόν και να φωτίσει το παρόν σε σχέση με τις έμφυλες διαφορές, την κοινωνική βία και την απόρριψη του διαφορετικού. “Η γυναίκα, όντας το αδύναμο φύλο”, γράφει στο σημείωμα του προγράμματος, “υφίσταται περισσότερο τη βία και πλήττεται, ειδικά σε μια πατριαρχική δομή όπως η ελληνική. Γι' αυτό και ο άντρας στην παράσταση είναι σύμβολο και όλοι οι ανδρικοί ρόλοι παίζονται από έναν άντρα ηθοποιό”.
Η εκδοχή της Ρουμπίνης Μοσχοχωρίτη “στενεύει” κάπως το διάνυσμα του έργου, που έχει ευρύτερη στόχευση και ασκεί κριτική εφ' όλης της ύλης στην ελληνική κοινωνία. Το φέρνει, όμως, από την άλλη μεριά, πλησιέστερα στην εποχή μας, αφού όλα άλλαξαν έκτοτε, πλην της βίας κατά των γυναικών, που είναι, δυστυχώς, πάντα εδώ, παρούσα.
Ο Κωνσταντίνος Κάππας είναι ”μέσα”, σε όλους τους ανδρικούς ρόλους, καίριος και με εντυπωσιακή ικανότητα μεταμόρφωσης. Οι γυναικείοι ρόλοι απλώνονται σε ολόκληρη επικράτεια χαρακτήρων και μορφών. Η Κωνσταντίνα Μιχαήλ “μπαίνει στο πετσί” της στρίγγλας αδελφής, Λεμονιάς. Η Κατερίνα Μπιλάλη σμιλεύει με ευαισθησία την ευαίσθητη, επαναστατημένη Μαρίνα. Η Μαίρη Χήναρη δίνει ανάγλυφη την καρτερική, αφοσιωμένη αλλά εντελώς παθητική και υποταγμένη μητέρα. Την τρυφερή Ροζαλία γράφει “σέπια” με αλαφροΐσκιωτο μολύβι η Πέτρα Μαυρίδη και τη λυρική Ανθούλα με χρωματιστά μολύβια η Γιώτα Τότσικα. Η μουσική του Στάθη Δρογώση, ατμοσφαιρική. Τα σκηνικά της Δήμητρας Λιάκουρα ευρηματικά, τα κοστούμια (Μαρία Παπαδοπούλου) ευφάνταστα, οι φωτισμοί του Αντώνη Παναγιωτόπουλου “ομιλητικοί”.
