Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
19.2°C21.2°C
3 BF 71%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ασθενής ομίχλη
17 °C
13.6°C19.4°C
2 BF 78%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
17.7°C19.4°C
3 BF 67%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
25 °C
22.7°C24.8°C
6 BF 33%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
17 °C
16.8°C18.5°C
0 BF 82%
"Μπόρκμαν" του Ίψεν στο "Θέατρο της οδού Μαυρομιχάλη" / Στα ερείπια της επιθυμίας
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

"Μπόρκμαν" του Ίψεν στο "Θέατρο της οδού Μαυρομιχάλη" / Στα ερείπια της επιθυμίας

Του Λέανδρου Πολενάκη

Γραμμένος μόλις δέκα μόλις χρόνια μετά το “Κεφάλαιο” του Μαρξ, ο “Ιωάννης Γαβριήλ Μπόρκμαν” του Ίψεν συμβαίνει να είναι η πιο πρώιμη και συνάμα η πιο ριζοσπαστική κριτική του καπιταλισμού που διαθέτουμε. Ο Ίψεν προφητικά μας εισάγει, όχι μόνο στο corpus (σώμα) του καπιταλιστικού φαινομένου κατά τον Μαρξ, την κατάσταση ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής, αλλά και στον animus, τη διάνοια του homo capitalis, που αενάως συσσωρεύει γύρω του αγαθά και πλούτη αρνούμενος να τα αποχωριστεί.

Όμοιος, κατά τον Σίγκμουντ Φρόυντ, με νήπιο καθηλωμένο σε πρώιμο στάδιο ανάπτυξης της σεξουαλικότητας, που “προσκολλάται” στα αντικείμενα του αμέσου περιβάλλοντός του, αδυνατώντας να αλλοτριωθεί από αυτά. (Βλ. τη μελέτη του Φρόυντ: “Τρεις διαλέξεις για την παιδική σεξουαλικότητα”). Ο δαιμόνιος Ίψεν προλαβαίνει εδώ μαζί και τη μαρξιστική και τη φροϋδική ανάλυση!

Αυτός είναι ο Μπόργκμαν. Όχι μόνο ένας ψυχρός καπιταλιστής, αλλά, επίσης, ένας άνθρωπος του είδους που θα περιέγραφε αργότερα ο “αιρετικός” της ψυχανάλυσης Βίλχελμ Ράιχ ως συναισθηματικά θωρακισμένο και ανίκανο να αγαπήσει. Οικειοποιείται πρώτα και υπεξαιρεί τα κεφάλαια της τράπεζας την οποία διευθύνει, για να πριμοδοτήσει τη φενάκη της αμφιλεγόμενης “ανάπτυξης”, που με τη σειρά της γεννάει τις κυκλικές οικονομικές κρίσεις του καπιταλισμού και προκαλεί στο τέλος τη δική του πτώση.

Αυτά όλα σήμερα τα γνωρίζουμε χάρις στον Μαρξ, που εισήγαγε τις έννοιες της αλλοτρίωσης, της αποξένωσης του προϊόντος και της υπεραξίας. Τότε όμως, στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, όταν το μεγάλο κεφάλαιο, σε αντίθεση με το σύγχρονο, διέθετε ακόμη κάποιους στοιχειώδεις κανόνες, οι στρεβλώσεις του καπιταλισμού ήσαν μια άγνωστη χώρα που ο Ίψεν εξερευνούσε προδρομικά και φώτιζε υποδειγματικά: για να πετύχει τους σκοπούς του ο Μπόρκμαν αλλοτριώνει παράλληλα και τα προσωπικά του αισθήματα, προδίδοντας τη γυναίκα που επιθυμεί και αγαπάει, τελώντας έναν γάμο που εξυπηρετεί τα συμφέροντά του.

Αυτός είναι ο τραγικός πυρήνας του έργου: όταν το ψέμα της διάνοιας γεννάει πράγματα που η σάρκα δεν μπορεί να σηκώσει, μένουν στο τέλος η ενοχή και η αυτοτιμωρία. Ο Μπόρκμαν βρίσκει εν τέλει ακριβώς τον θάνατο που του ανήκει, μόνος μέσα στην ερημιά, στα χιόνια και στα ερείπια της επιθυμίας.

Η σύνθετη φόρμα του Ίψεν, μια “στοχαστική προσαρμογή”, όπως έχω γράψει και άλλοτε, της φόρμας του γαλλικού “ελαφρού” καλοχτισμένου έργου περιέχει αφομοιωμένα κωμικά στοιχεία. Όπως π.χ. εδώ, το εκπληκτικό εύρημα του παιδιού που μεγάλωσε με δύο κυριαρχικές αντίδικες, δίδυμες μητέρες, για να δραπετεύσει στο τέλος από την οιδιπόδεια επιθυμία - φυλακή με δύο γυναίκες, η νεότερη των οποίων “συμπτωματικά” ονομάζεται Φρίντα (Ελευθερία).

Παρακολουθήσαμε μια άρτια παράσταση του “Μπόρκμαν” στο “Θέατρο της οδού Μαυρομιχάλη” με τον θίασο “Συνθήκη”. Στην ωραία μετάφραση από τα νορβηγικά της Ερατώς Τριανταφυλλίδη, σε εξαιρετικά προσεκτική και δουλεμένη, με άποψη καθαρή και σεβασμό στο κείμενο, εστιασμένη στον λόγο σκηνοθεσία του Κωστή Καπελώνη, που διασώζει το μεικτό ύφος του έργου (ιλαροτραγωδία της πτώσης των ειδώλων) και “ακούει” τους εσωτερικούς τριγμούς του.

Ο Γιώργος Κροντήρης “κατεβάζει από το βουνό” με εύληπτο τρόπο, χωρίς να υποβαθμίζει, τον ηττημένο Ζαρατούστρα - Μπόρκμαν για να τον κάνει οικείο και προσιτό. Ο Πέτρος Πέτρου στον ρόλο του Έρχαρτ (γιος) έχω την εντύπωση ότι “βγαίνει” κάπως υπερβολικά ώριμος και κατασταλαγμένος, ενώ είναι ακόμη ένας αβέβαιος και ταλαντευόμενος έφηβος. Έξοχο δίδυμο… οι δίδυμες αδελφές και ανταγωνιστικές “μητέρες”, Δέσποινα Πόγκα και Μαρία Μακρή, που επιχειρούν την εγκόλπωση του γιου, κάθε μία με τον δικό της τρόπο.

Ο Χρήστος Συριώτης (Φόλνταλ) αποτυπώνει ανάγλυφα τον ρόλο. Η Φίλια Δενδρινού (κυρία Βίλτον) είναι αυτό που λέμε “σωστή”. Και η πολυτάλαντη Έλια Βεργανελάκη (νεαρή Φρίντα), στο πιάνο στη μεγαλύτερη διάρκεια της παράστασης, ανταποκρίνεται άριστα και στα δύο της καθήκοντα. Ευφυές το σκηνικό και τα κοστούμια (Ανδρέας Σαραντόπουλος), καίριοι οι φωτισμοί του σκηνοθέτη και ευρηματική η μουσική της Αγγελικής Δέλλα. Βοηθός σκηνοθέτη η Κλεοπάτρα Ροντήρη.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL