Συνέντευξη στη Μάνια Ζούση
«Η εξομολόγηση της υπηρέτριας Τσερλίν είναι η προσπάθειά μας να καταλάβουμε τον ψυχισμό του ανθρώπου που ακόμα και ασυνείδητα γίνεται φορέας των ιδεολογιών του μίσους. Είναι εκείνος ο ευεπίφορος στις ιδέες του ναζισμού και του φασισμού πολίτης, που ο ψυχισμός του είναι αυτός που επιτρέπει σε αυτές τις ιδεολογίες να εισχωρήσουν» μας εξηγεί η Μαρώ Τριανταφύλλου, εκπαιδευτικός, συγγραφέας και για χρόνια θεατρική κριτικός στην εφημερίδα «Εποχή», που υπογράφει τη δεύτερη σκηνοθεσία της στο εμβληματικό έργο του Χέρμαν Μπροχ. «Αυτό που πραγματικά με εντυπωσιάζει είναι πως ο καθημερινός άνθρωπος διασπείρει τέτοιες ιδέες μέσα στη ζωή του, την καθημερινότητά του, πώς πολύ εύκολα λέει θα σε σκοτώσω, πώς πολύ εύκολα γυρνάει την πλάτη στον μετανάστη, πώς αντιμετωπίζει τον ξένο με μίσος, πώς δεν σκέφτεται, πώς μπαίνει μέσα στη διλημματική σκέψη ή το ένα ή το άλλο, πώς δεν καταλαβαίνει την πληθυντικότητα της κοινωνίας μας, πώς δεν μπορεί να δεχθεί τον άλλο, τον διαφορετικό».
«Η εξομολόγηση της υπηρέτριας Τσερλίν» είναι ένας μονόλογος. Ένα κεφάλαιο από το μεγάλο έργο του Μπροχ, οι «Αθώοι», μυθιστόρημα αποτελούμενο από μικρές ιστορίες που ο συγγραφέας συγκέντρωσε σε ένα ενιαίο κείμενο.
«Η Τσερλίν είναι ένα πρόσωπο που διαρρέει αυτό το μυθιστόρημα και το ενδιαφέρον σε αυτή τη γυναίκα είναι ότι συνδυάζει τον ανταγωνισμό, τη μοχθηρότητα, την ανικανότητά της να δει το ταξικό κομμάτι της ζωής της . Δεν έχει έναν ευρύ ορίζοντα, ένα «Εμείς» στο οποίο να μετέχει. Είναι κλεισμένη μέσα στους τοίχους του σπιτιού της και μέσα στο περίκλειστο εγώ της. Την ίδια στιγμή αυτό το πλάσμα έχει και σοφία και δυνατότητα να σκεφτεί και να καταλάβει και για αυτό είναι ασυγχώρητη, επειδή μπορεί να καταλάβει, αλλά δεν θέλει» υπογραμμίζει η Μ. Τριανταφύλλου.
Η ίδια επέλεξε να σκηνοθετήσει την Τσερλίν, δεύτερο έργο της μετά την «Κλυταιμνήστρα» της Γιουρσενάρ, έχοντάς το δει ως φοιτήτρια στη Γαλλία, με πρωταγωνίστρια την Ζαν Μορό. «Πήγα και την είδα δυο ή τρεις φορές και μη έχοντας να φάω στο Παρίσι, έβλεπα ξανά και ξανά αυτήν την παράσταση που λάτρεψα», εξομολογείται. «Μου άρεσε πολύ το κείμενο, που έπεσε πάνω μου και με κατέκλυσε. Ξεκινάω να διαβάζω Μπροχ. Επιστρέφω στην Ελλάδα την εποχή που ο Αντώνης Αντύπας σκηνοθετεί το έργο στο Απλό Θέατρο με την Αλέκα Παΐζη, η οποία υπήρξε συγκλονιστική, ίσως καλύτερη ακόμα και από τη Ζαν Μορό. Επανέρχομαι στον Μπροχ ξανά και ξανά ως αναγνώστρια . Τα χρόνια περνούν και το θέατρο μπαίνει για τα καλά στη ζωή μου έως που εδώ κι έναν χρόνο γυρνά στο μυαλό μου να σκηνοθετήσω την Τσερλίν».
Ο Μπροχ και η μικρή αυθαιρεσία της Μαρώς!
Αυστριακός συγγραφέας με μικρό σε έκταση αλλά ιδιαίτερα σπουδαίο έργο, στο οποίο αναδεικνύεται η γερμανική κοινωνία του Μεσοπολέμου, ο Χέρμαν Μπροχ ενόχλησε το ναζιστικό καθεστώς με τη διεισδυτική ανάλυση ιδίως της μικροαστικής τάξης, που γίνεται όλο και πιο ευάλωτη στις ιδέες του φασισμού. Εγκαταλείπει την Αυστρία και μεταναστεύει στις ΗΠΑ. Το 1950, ένα χρόνο πριν πεθάνει, εκδίδει τους «Αθώους», με ιστορίες και ήρωες από την προχιτλερική Γερμανία και τίτλο που εμπεριέχει την αιχμή πως κανένα από τα πρόσωπα αυτά δεν έχει φαινομενικά ευθύνη για το ναζιστικό καθεστώς και τις θηριωδίες του. Στην πραγματικότητα όμως οι «Αθώοι» είναι απολύτως υπεύθυνοι.
Η Μαρώ Τριανταφύλλου χρησιμοποίησε τη μετάφραση του Γιώργου Κόκκινου των εκδόσεων «Κριτική», προχωρώντας σε μικρή διασκευή και αφαιρώντας μόνο ελάχιστα μέρη για μείωση του κειμένου. «Είναι τόσο σημαντικά αυτά που λέγονται που δεν έπρεπε σχεδόν τίποτα να φύγει. Μείναμε πολύ πιστοί στο κείμενο και δουλέψαμε με την Ειρήνη Μελά πρόταση πρόταση, γιατί η Τσερλίν ξεκινά μια κουβέντα στην αρχή της πρότασης έχοντας ένα συναίσθημα και μέχρι να τελειώσει η φράση έχει αλλάξει πέντε διαφορετικά συναισθήματα κι ενώ υπάρχουν υπόγεια πέντε ή έξι διαφορετικές σκέψεις.
Προσπαθήσαμε να αναδείξουμε όλες αυτές τις σκέψεις, το συναισθηματικό υπόβαθρο, με τη ματιά μας να είναι στραμμένη πλήρως στο πολιτικό. Και κάναμε μια μικρή αυθαιρεσία, όπως λέω χαριτολογώντας. Στον μονόλογο υπάρχει κι ένας σιωπηλός φιλοξενούμενος. Στη θέση του βάλαμε μια τραγουδίστρια που από τη μια μεριά συμβολίζει μια πλευρά τέχνης που είναι πολύ ωραία, αιθέρια, που έχει την ικανότητα, ακόμα και επαναστατικές μορφές τέχνης να τις παίρνει και να τις αποχυμώνει μετατρέποντάς τες απλώς σε διασκεδαστικές και όμορφες και την ίδια στιγμή μπορεί να μεταφέρει μηνύματα ιδεολογικά, μίσους και ακρότητας, παρασέρνοντας τον κόσμο όχι στην ανατροπή, αλλά στον κόσμο της ιεράρχησης και της αδικίας. Και αυτό δυστυχώς που έκανε η τέχνη εκείνα τα χρόνια της ανόδου του ναζισμού, έχει την ικανότητα να το κάνει πάντα. Να εκμαυλίσει συνειδήσεις, να αποκεντρώσει, σαν φυγόκεντρη δύναμη, από εκεί που πρέπει. Κι αν πρέπει να σε κάνει να σκεφτείς, να σε κάνει να σταματήσεις να σκέφτεσαι. Η δύναμη της τέχνης είναι πολλαπλή.
Την ίδια στιγμή έχει τη δυνατότητα να σε κάνει να δεις τον κόσμο και να προσπαθήσεις να τον αλλάξεις, να δεις βαθιά μέσα σου και να πονέσεις για αυτό που θα δεις και να προσπαθήσεις να αλλάξεις τον εαυτό σου. Και την ίδια στιγμή έχει την ικανότητα να σε κάνει να δεις πόσο χαριτωμένος και καλός είσαι να παραμείνεις έτσι», καταλήγει σχολιάζοντας η Μαρώ Τριανταφύλλου.
Στην παράσταση που συνεχίζεται έως τις 8 Ιανουαρίου κάθε Δευτέρα και Τρίτη στο Studio Μαυρομιχάλη, τον ρόλο της Τσερλίν ερμηνεύει η Ειρήνη Μελά και της φιλοξενούμενης η Αιμιλία Ράπτη.
