Οι δυο τραγωδίες του Σοφοκλή, “Ηλέκτρα” και “Αντιγόνη”, κάνουν πρεμιέρα απόψε στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου η πρώτη ως παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου σε σκηνοθεσία Θάνου Παπακωνσταντίνου και στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου η δεύτερη σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Ντέλλα. Νέοι σκηνοθέτες και οι δυο, με διαφορετική ωστόσο οπτική, θεωρία και αισθητική.
“Η Ηλέκτρα δεν μπορεί να ολοκληρώσει το πένθος της”
Το βλέμμα του Θάνου Παπακωνσταντίνου πάνω στην “Ηλέκτρα” συνεχίζει να περνά μέσα από ένα τελετουργικό θέατρο, στο οποίο και επιμένει από την αρχή της σκηνοθετικής του διαδρομής. “Το κείμενο του Σοφοκλή στη μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά χρησιμοποιήθηκε εδώ ολόκληρο και όχι όπως σε προηγούμενες παραστάσεις μου σαν αφορμή”, λέει εξηγώντας πως “είναι ξεκάθαρα τα αφηγηματικά και χορικά μέρη. “Όλη η παράσταση χτίζεται μέσα από την τελετή των δυο βασικών προσώπων, της Ηλέκτρας που δεν μπορεί να ολοκληρώσει το πένθος της για τον πατέρα της και του Ορέστη που επιστρέφει στην πατρίδα του για να σκοτώσει τη μητέρα του σαν ανταπόδοση για τον φόνο του πατέρα του που δεν ολοκληρώνεται. Ενώ τελείται κανονικά ο φόνος της Κλυταιμνήστρας το έργο αναπνέει προς τα μέσα καθώς σέρνουν τον Αίγισθο προς τον θάνατό του.
Πιστεύω πως ο Σοφοκλής εσκεμμένα δεν βάζει τελεία, αλλά το αφήνει όλο σε μια εκκρεμότητα καθώς στην πραγματικότητα τον ενδιαφέρει η κάθε πράξη βίας που είναι καταδικασμένη να οδηγήσει σε μια επόμενη πράξη βίας αντί να φέρει την πολυπόθητη ισορροπία και δικαιοσύνη που ευαγγελίζεται και ο ίδιος ο Ορέστης στην έναρξη της παράστασης. Εσκεμμένα λοιπόν ρίχνει τους ανθρώπους σε ένα ακόμη μεγαλύτερο σκοτάδι και πλάνη. Και ενώ ο Ορέστης είναι το χέρι που ολοκληρώνει την πράξη, η Ηλέκτρα εξαπλώνει τον θρήνο και το πένθος της. Εδώ υπάρχουν δύο παράλληλες τελετές ενηλικίωσης που δεν ολοκληρώνονται. Έτσι, η Ηλέκτρα δεν μπορεί να ολοκληρώσει το πένθος της.
Ο Σοφοκλής, ενώ ξεκινά από έναν κόσμο χωρίς ισορροπία καταλήγοντας σε μια δικαίωση, προτείνει την αντίθετη κίνηση κι ενώ η ιστορία οδηγείται προς τη δικαίωση, ο ρυθμός πηγαίνει προς την ανισορροπία και τον τελικό παροξυσμό. Όλες οι δράσεις οδηγούνται στην έξοδο με τον ρυθμό ενός αμόκ και ενός πυρετού κι ο ποιητής μάς αφήνει με κομμένη την ανάσα”, υπογραμμίζει ο νεαρός σκηνοθέτης. Ηθοποιός που έχει δείξει τη δυνατότητα των υποκριτικών του μέσων, ο Θάνος Παπακωνσταντίνου, καθήμενος στην καρέκλα του σκηνοθέτη, δεν κρύβει ότι ζηλεύει όλους τους ρόλους και “κάθε ώρα και στιγμή θα ήθελα να ήμουν στη σκηνή”, σχολιάζει.
Ερωτώμενος για τη σκηνογραφική επιλογή, σημειώνει πως “ο χώρος της Επιδαύρου έχει ανάγκη από καθαρότητα, συμμετρία και μεγάλες, διαφανείς χειρονομίες. Με κάποιον τρόπο υπάρχει αναφορά σε έναν 'κλινικό μεσαίωνα', ως τοπίο, μέσα από τα κοστούμια και την οπτική κατασκευή, ενώ κάποια υλικά εξαπλώνονται σαν μέσα σε έναν μεγάλο καμβά στον οποίο η ίδια η παράσταση αφήνει ένα αποτύπωμα”, καταλήγει.
“Η Αντιγόνη έχει τη δομή ενός λαϊκού δρώμενου”
“Η Αντιγόνη συνδέεται με τον τόπο και τους ανθρώπους του”, αναφέρει από την αρχή της κουβέντας μας ο Κων/νος Ντέλλας για τη σκηνοθεσία της τραγωδίας του Σοφοκλή στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου, κάνοντας λόγο για “μια διαδικασία με πολλά πεδία έρευνας που συναντιούνται σε αυτήν την παράσταση όπου όλες οι πρόβες έχουν γίνει στο ύπαιθρο, Φιλοπάππου, Χιλιομόδι και Μικρή Επίδαυρο, με τη συμμετοχή των κατοίκων”. Στην παράσταση συμμετέχουν μαθητές και απόφοιτοι του Μουσικού Σχολείου Πτολεμαΐδας, μαθητές του Γυμνασίου Λυγουριού και μέλη του ΚΑΠΗ του δήμου Επιδαύρου.
Ο σκηνοθέτης μαζί με όλο τον θίασο μελέτησαν την Αντιγόνη από κοινού με τους ντόπιους αγρότες και μάστορες του τόπου, λαϊκούς ανθρώπους που οι περισσότεροι από αυτούς έμπαιναν για πρώτη φορά στο θέατρο, όπως εξηγεί. “Έτσι γίνομαι ένας παραμυθάς μαζί τους”, ομολογεί.
“Το κείμενο το συζητήσαμε, ο καθένας έδωσε και πήρε, περάσαμε από πολλά παράλληλα πεδία τα οποία συνδέονται με την έννοια του τόπου και των ανθρώπων του, από τους οποίους ο καθένας φέρει τις δικές του αναφορές, γεωγραφικές, συναισθηματικές, ψυχικές και εγκεφαλικές, προσπαθώντας όλοι να υπάρχει μια ειλικρίνεια σε όλο αυτό, μια διαύγεια και μια προσωπική και καθαρή ταυτότητα.
Ο καθένας βιώνει και αφηγείται την Αντιγόνη με το δικό του τρόπο και μέσα από τις προσωπικές του καταβολές. Η προσπάθεια είναι να υπάρξει μια Αντιγόνη όσο πιο πυρηνική γίνεται”, σχολιάζει. Δεν κρύβει πως προσπαθεί να έχει, όπως λέει, “τη διαύγεια να ακούω πού θα με πάει η ροή των ανθρώπων. Η Αντιγόνη έχει τη δομή και το πρωτόκολλο ενός λαϊκού δρώμενου. Έχει τη νομοτέλεια ότι άνθρωποι απλοί, μέλη της κοινότητάς τους και μέλη της ομάδας που έχει σχηματιστεί σαν ένα μικρό χωριό, μικρογραφία μιας συνοικίας, ξαφνικά μπαίνουν σε μια αρένα και στη συνέχεια επιστρέφουν στον πρότερο ρόλο τους. Μέσα από τον χορό γεννιούνται και πεθαίνουν οι ήρωες. Οι κάτοικοι λειτουργούν ως μια προέκταση του χορού, σαν μια σπείρα που έχει το κέντρο της στην ορχήστρα και ξετυλίγεται πολύ πιο έξω από το θέατρο και το πλαίσιό του αλλά και με όλη τη θνητότητα που εμπεριέχει η τέχνη του θεάτρου. Όλοι ξέρουμε την ιστορία αλλά μπαίνουμε σε μια διαδικασία της τύχης που δεν ξέρουμε”, υπογραμμίζει ο Κων/νος Ντέλλας.
Μάνια Ζούση
