Η χρησιμοποίηση της τέχνης για την καλυτέρευση ή ακόμα και τη "διόρθωση" της ζωής, ήταν κάτι που πάντα απασχολούσε τη σκηνοθέτη Μαρία Μαγκανάρη. Το ίδιο όπως ομολογεί διατρέχει και τη νουβέλα του Τόμας Μαν "Τριστάνος", που κάνει πρεμιέρα στις 2 Μαΐου στο Θέατρο του Νέου Κόσμου.
Την ίδια ώρα η σκηνοθέτις Ελεάννα Τσίχλη που κάνει παράσταση το ποίημα του Ρίλκε "Το τραγούδι του έρωτα και του θανάτου του σημαιοφόρου Χριστόφορου Ρίλκε", δεν κρύβει ότι "ακόμα και η απόφασή του να απευθυνθείς στον σύγχρονο θεατή με μέσο ένα 'ποίημα' έχει κοινωνικό αντίκρισμα μια που στην εποχή μας η ποίηση εκλείπει. Διαβάζοντας το έργο αναρωτήθηκα: εδώ, λοιπόν, θα πρέπει να μιλήσουμε για ήρωες; Πώς μπορείς να το κάνεις αυτό σε μια εποχή καθαρά αντιηρωική;".
"Όποιος έχει κινηθεί στον χώρο του θεάτρου, γνωρίζει πολύ καλά ότι η πραγματικότητα που δημιουργείται στην πρόβα ή στην παράσταση, αλλά ακόμα και στις συναναστροφές μας, είναι συχνά πολύ διαφορετική ή και αντιθετική με την εκτός του θεάτρου πραγματικότητα.
Μια μικρή σύμπτωση
Ηθοποιοί και σκηνοθέτες, "ζούμε στον κόσμο μας", όπως συχνά λέγεται. Ενίοτε χρησιμοποιούμε την τέχνη για ν' αποφύγουμε (ίσως και να διορθώσουμε) τη ζωή. Αυτό είναι κάτι που με απασχολεί πολύ. Έχω μεγάλη ανάγκη να συμβιβάσω και να δικαιώσω και τους δύο αυτούς κόσμους. Αισθάνομαι πως χρειάζεται συχνά να μπαινοβγαίνω από τον έναν στον άλλο" λέει η Μαρία Μαγκανάρη για την επιλογή του "Τριστάνου" και εξηγεί ότι βυθίστηκε στο μαγικό σύμπαν του Τόμαν Μαν όταν πριν από δύο χρόνια, κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης της, χρειάστηκε να μείνει για αρκετό χρόνο στο σπίτι, με αποτέλεσμα να βρει χρόνο για διάβασμα.
"Μεταξύ άλλων, ανακάλυψα τα μεγάλα μυθιστορήματά του, όπως οι 'Μπούντενμπροκ'- βιβλίο που του χάρισε το Νόμπελ. Το υπέροχο 'Μαγικό βουνό', που εκτυλίσσεται όπως και ο 'Τριστάνος' σ' ένα σανατόριο, το διάβασα αργότερα. Η σύντομη αυτή νουβέλα (εκδ. 1903), γραμμένη σαν ειρωνική αντίστιξη στην περίφημη όπερα του Ρίχαρντ Βάγκνερ 'Τριστάνος και Ιζόλδη', δεν είναι από τα γνωστότερα έργα του. Αφηγείται την ιστορία μιας γυναίκας που μπαίνει σ' ένα σανατόριο για κούρα, έχοντας φέρει στη ζωή, μόλις δέκα μήνες πριν, τον γιο της. Μια μικρή σύμπτωση ήταν ότι τη δεδομένη στιγμή που διάβασα το έργο, αυτή ήταν και η ηλικία του δικού μου γιου".
Η Γκαμπριέλε, πρωταγωνίστρια του έργου, βιώνει μια έντονη εσωτερική σύγκρουση: από τη μια μεριά βρίσκεται η θηλυκή της φύση, η μητρότητα και η "κανονική" ζωή, και από την άλλη ο κόσμος της ομορφιάς και της ψευδαίσθησης που δημιουργεί η τέχνη. Η ίδια παλιότερα έπαιζε πιάνο, κάτι που της έχει απαγορευτεί αφότου γέννησε, λόγω της εύθραυστης υγείας της. "Η συναναστροφή της ηρωίδας, με έναν εστέτ, θιασώτη της φιλοσοφίας του Σοπενχάουερ, ιδιόρρυθμο συγγραφέα, επίσης τρόφιμο του σανατορίου, θα της επιβεβαιώσει πως εκτός από την πραγματικότητα υπάρχει και κάτι ακόμα, πιο βαθύ. Πώς μπορεί κανείς να κοιτά την πραγματικότητα και με άλλο τρόπο" σχολιάζει η σκηνοθέτις. "Στον 'Τριστάνο' μπαίνει στο στόχαστρο του συγγραφέα του ο 'Αισθητικισμός' και η διαρκής αναζήτηση της ομορφιάς, η απομόνωση του καλλιτέχνη, αλλά και η καταστροφική επίδραση που μπορεί να έχει η τέχνη σε έναν άνθρωπο. Η ειρωνεία του ωστόσο δεν αφήνει ήσυχη ούτε την άλλη πλευρά: μπορεί να εκθέτει τη γελοιότητα του συγγραφέα - θαυμαστή της Γκαμπριέλε, αλλά δεν αφήνει ανέγγιχτο ούτε και τον πρακτικό, λογικό κόσμο που αντιπροσωπεύει ο αστός σύζυγός της" καταλήγει η Μαρία.
Το έργο του Ρίλκε αποπνέει την αγωνία για ζωή
Ακολουθώντας πιστά τον δρόμο του αφηγηματικού θεάτρου και εξελίσσοντας τη σπουδή πάνω στη θεατρική μεταφορά λογοτεχνικών κειμένων, η Ελεάννα Τσίχλη θέλησε να δοκιμαστεί με το ποίημα του Ρίλκε "Το τραγούδι του έρωτα και του θανάτου του σημαιοφόρου Χριστόφορου Ρίλκε".
"Το πρώτο που με συγκινεί στο κείμενο του Ρίλκε είναι ο τίτλος του, γιατί εκεί -με κάποιο τρόπο- βρίσκεται η ουσία αυτού του έργου. Εδώ ο συγγραφέας λέει 'θα σας πω μια ιστορία για το πώς ερωτεύτηκε και πέθανε ένας Χριστόφορος Ρίλκε'. Η ανθρωπιά και ο άνθρωπος είναι στο επίκεντρο αυτής της ιστορίας. Όλοι εμείς οι ανώνυμοι που το μόνο που μπορούμε να αφήσουμε φεύγοντας, είναι τα ίχνη του πώς αγωνιστήκαμε και του πώς αγαπήσαμε".
Η Ελεάννα εξηγεί πως ο Ρίλκε εξυμνεί στο ποίημά του τον μικρό άνθρωπο, για λογαριασμό του οποίου γράφει ένα έργο που αποπνέει την αγωνία για ζωή. Και κυρίως να είναι αυτή η ζωή ανθρώπινη. "Στην πορεία προς το μέτωπο μέσα από διακεκαυμένες ζώνες βλέπουμε έναν νέο άνθρωπο να καταλαβαίνει ότι έχει πολλές ελλείψεις, να συνειδητοποιεί ότι δεν έχει ζήσει ακόμα. Να διαπιστώνει με πίκρα πως δεν έχει σε τι 'να ξαναγυρίσει', δεν έχει τι να υπερασπιστεί. Αυτή λοιπόν η αγωνία να νοηματοδοτήσουμε τις ζωές μας είναι επείγουσα σε όλο το ποίημα. Αν πεθαίναμε αύριο, πώς θα πεθαίναμε; Ευτυχείς, ολοκληρωμένοι, ικανοποιημένοι ή δυστυχείς;" αναρωτιέται η σκηνοθέτις. Και εντυπωσιάζεται από τη διατράνωση του ήρωα για ένα μανιφέστο απόλαυσης της ζωής.
"Να μην είσαι συνέχεια στρατιώτης" λέει. Όπου στρατιώτης μπορεί να είναι οποιαδήποτε ταυτότητα βάζουμε στους εαυτούς μας: από την επαγγελματική και πώς προσδιοριζόμαστε σε σχέση με το κοινωνικό σύνολο, μέχρι τα χαρακτηριστικά μας, τα πιστεύω μας, τις πολιτικές μας πεποιθήσεις. Ζούμε σε τόσο βάναυσες και ταχύτατες εποχές, που για να υπάρξουμε πολλές φορές μας βάζουμε οι ίδιοι μια ταμπέλα, που το βάρος της είναι δυσβάσταχτο. Και θέλει πολύ κόπο και ιδρώτα για να μείνεις συνεπής σε αυτήν.
Να είσαι ευγενής, προσηνής, ανοιχτός, επικοινωνιακός ακόμα. Οπότε αυτό το αίτημα για μια προσωρινή παύση, "να μάθεις πάλι από την αρχή" πώς είναι οι άνθρωποι, κάποτε να "τεντωθείς σε μεταξωτά σεντόνια, να ερωτευτείς, να αναπνεύσεις απλά, είναι το σημείο ταύτισης ίσως" σχολιάζει.
