Του Λέανδρου Πολενάκη
Σε μια εποχή κοσμογονίας όπως ελισαβετιανή, το «άστρο» του ποιητή και θεατρικού συγγραφέα» Κρίστοφερ Μάρλοου (1564-1593) πρόφθασε να διαγράψει τη σύντομη τροχιά του καταυγάζοντας στιγμιαία τον ουρανό της πρώιμης Αναγέννησης του 16ου αιώνα.
Ανάμεσα στις τραγωδίες που μας άφησε είναι η «Σφαγή των Παρισίων». Με θέμα την οργανωμένη εξόντωση, το 1572, από φανατισμένους καθολικούς, ολόκληρης της κοινότητας των Γάλλων προτεσταντών του Παρισιού, περίπου 3.000 άτομα, γυναικόπαιδα ως επί το πλείστον.
Παιγμένη το 1593 μετά τον βίαιο θάνατό του σε ένα ύποπτο ταβερνείο στις όχθες του Τάμεση, η πιο πάνω τραγωδία του Μάρλοου εστιάζει σε μία από τις πιο μελανές στιγμές της νεότερης ευρωπαϊκής Ιστορίας, προβλέποντας με ακρίβεια ανατριχιαστική το ζοφερό μέλλον που ερχόταν, στεφανωμένο, μάλιστα, με τα διακριτικά της δήθεν παγκόσμιας «προόδου» και «πανανθρώπινης ελευθερίας!» Πίσω από τα βελούδα τής, ήδη προπωλημένης, σε τιμή ευκαιρίας, Αναγέννησης, ο Μάρλοου διέκρινε το στιλέτο και την κούπα με το φαρμάκι. Δεν μπόρεσε ή δεν θέλησε να τα αποφύγει.
Το έργο του «Εδουάρδος Β’», ενέπνευσε, ως φαίνεται, τις «βασιλικές τραγωδίες» του Σαίξπηρ. Πάνω σε αυτό, γράφει χαρακτηριστικά ο Γιαν Κοτ: «Ο αποκεφαλισμός ενός βασιλιά είναι μια παραβίαση της αρχής της υπακοής, αλλά η εκθρόνιση ενός βασιλιά είναι η ανατροπή της ίδιας της αρχής, ανατροπή ολόκληρης της θεολογίας, κατάλυση της μεταφυσικής. Από εκεί και πέρα ο ουρανός θα απομείνει οριστικά άδειος. Ο Μάρλοου ήταν ο πρώτος δραματουργός που τόλμησε να το παρουσιάσει. Διέκρινε ότι η ιστορία μιας βασιλείας είναι από μόνη της ένα δράμα: έχει την αρχή της, τη στέψη και το τέλος της, τον θάνατο. Η ιστορία μιας βασιλείας που δραματοποιείται είναι πάντοτε επικό θέατρο. Αυτό το κατάλαβε ο Μπρεχτ και αναζήτησε τα πρότυπά του στο ελισαβετιανό θέατρο, στον Σαίξπηρ αλλά πιο πολύ στον Μάρλοου. Ο Ριχάρδος Γ’ του Σαίξπηρ έχει στη διάθεσή του όχι μόνο πληρωμένους φονιάδες αλλά και τη φιλοσοφία της ιστορίας και της δράσης. Είναι ένας Μακιαβέλι. Αλλά ο Εδουάρδος Β’ του Μάρλοου και ο Μόρτιμερ, ο άνθρωπος που κοιμήθηκε με τη βασίλισσα και του έβγαλε το στέμμα από το κεφάλι πριν τον δολοφονήσει, αυτοί δεν έχουν ούτε φιλοσοφία, ούτε ιδεολογία. Ο κόσμος που δείχνει ο Μάρλοου είναι γυμνός, η ανθρώπινη συμπεριφορά έχει αποβάλει κάθε πρόσχημα, η αποψίλωση της Ιστορίας φτάνει ώς τις έσχατες συνέπειές της».
«Ακόμα και ο στωικισμός του Σενέκα γίνεται αντικείμενο χλεύης για τον Μάρλοου. Ο κόσμος τούτος δεν έχει κανένα νόημα. Και δεν υπάρχει προσφυγή σε κανέναν, πουθενά. Η ήττα είναι τελεσίδικη. Στον ‘Εδουάρδο Β’’ όλες οι μορφές τής θηριωδίας παρουσιάζονται ή τουλάχιστον περιγράφονται. Πάνω στη σκηνή σκοτώνονται άνθρωποι, από τα παρασκήνια ακούγονται οι κραυγές των θυμάτων, τα κομμένα τους κεφάλια μεταφέρονται στη σκηνή, βασανιστήρια και μαρτύρια συζητιούνται παθιασμένα με κάθε λεπτομέρεια και ψυχρή κομψότητα».
Ωστόσο, πρέπει να δηλώσω ότι δεν συμμερίζομαι απόλυτα τις ακραίες απόψεις του Κοτ, που, εκκινώντας από τα ιστορικά παθήματα της χώρας του, βλέπει εν γένει την Ιστορία ως ένα θηριώδες φιάσκο και μια παταγώδη αποτυχία. Θέλω να πιστεύω ότι ο Μάρλοου, αντίθετα, έκρυβε μέσα του βαθιά έναν απαρηγόρητο, τραγικά παραπλανημένο, ορθόδοξο ουμανιστή.
Ο οξύς λόγος του Μάρλοου μέχρι τώρα είχε ακουστεί στον τόπο μας μόνο περιστασιακά. Η περσινή πετυχημένη παράσταση της «Σφαγής των Παρισίων» καλώς επαναλήφθηκε φέτος στην Πειραιώς 260, στην ωραία μετάφραση του Σεραφείμ Βελέντζα, σε δραματουργική επεξεργασία της Ισαβέλλας Κωνσταντινίδη, σκηνοθεσία και μουσική επιμέλεια του Χρήστου Θεοδωρίδη. Με την εξαίσια, σημαίνουσα κινησιολογία - χορογραφία της Ξένιας Θεμελή, με την άψογη όψη της Τίνας Τζόκα, με «φόντο» μια μνημειακή αναγεννησιακή κλίμακα σισύφειας ανόδου - πτώσης του ανθρώπου. Και με τη συμμετοχή μιας πειθαρχημένης, ομοιογενούς ομάδας νέων κυρίως, λαμπρών ηθοποιών: Παναγιώτης Εξαρχέας, Ξένια Θεμελή, Γιώργος Κισσανδράκης, Ντένης Μακρής, Μαρία Μπαγανά, Κατερίνα Πατσιάνη, Τατιάνα Πίττα, Σαμψων Φύτρος, Σπύρος Χατζηαγγελάκης, Γιώργος Χριστοδούλου βοηθούν όλοι μαζί δημιουργικά τη σκηνοθεσία του Θεοδωρίδη να ανασύρει από το πηγάδι της Ιστορίας ακέραιο το βυθισμένο σώμα του σημαδιακού και για την εποχή μας έργου, με άθικτο τον τραγικό, ραγισμένο ουμανισμό του.
