Το πνευματικό και καλλιτεχνικό κίνημα του μοντερνισμού ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα ως αντίλογος στον δυτικό Διαφωτισμό και ρασιοναλισμό. Στην πεζογραφία, ένα από τα κύρια γνωρίσματά του είναι η διάσπαση της συμβατικής χρονικής ακολουθίας. Η διαδοχή των γεγονότων γίνεται αυθαίρετα παραβαίνοντας τις χρονοαιτιακές σχέσεις. Η αφηγηματική αλληλουχία θρυμματίζεται περιπλέκοντας τη φυσική ροή των γεγονότων με αναστροφές, εκτροπές, ανακολουθίες. Το αδυνάτισμα της αφηγηματικής πλοκής αντισταθμίζεται από μυθικά αρχέτυπα, σύμβολα, επαναλήψεις μοτίβων, αναδιπλασιασμούς. Η αντικειμενική αναπαράσταση παραχωρεί τη θέση της στην ενδοσκόπηση, στην αναπόληση, στον συλλογισμό, στον εσωτερικό κόσμο, στην υποκειμενική διάσταση, στην μποντλερική και ντοστογιεφσκική διπλότητα των πραγμάτων που ο ίδιος ο Προυστ επισημαίνει στο κείμενό του.
Νέο μυθιστόρημα
Το κείμενο, στο νέο μυθιστόρημα, τη μετεξέλιξη του μοντερνιστικού μυθιστορήματος, δεν αρκείται πλέον στον ρόλο του αφηγητή, αλλά μεταβάλλεται σε αφηγούμενο, σε σωσία του εαυτού του. Η ίδια η συγγραφική διαδικασία γίνεται πολύ συχνά κεντρικό θέμα του έργου (αυτοαναφορικότητα), ασχέτως αν αργότερα εξέπεσε σε περιγραφικότητα.
Ένας από τους βασικούς εκπρόσωπους του «μοντέρνου» μυθιστορήματος με όλα τα πιο πάνω χαρακτηριστικά είναι ο Μαρσέλ Προυστ (1871-1922) με κυριότερο έργο του το μυθιστόρημα - ποταμό «Σε αναζήτηση του χαμένου χρόνου». Ένα οδυσσεϊκό ταξίδι που ανατροφοδοτείται συνεχώς από μια δημιουργική μνήμη που επιλέγει «γράφοντας» κάθε φορά το οικείο της παρελθόν, με τον ίδιο τρόπο που εμείς επιλέγουμε μοιραία το (γραμμένο) μέλλον που μας ανήκει. Η εκλεκτική συγγένεια με τον «μεταμοντέρνο» Πίντερ είναι προφανής, εξ ου και ανέλαβε, ως αρμόδιος, το 1972, να διασκευάσει αυτό το έργο για τον κινηματογράφο. Το σχέδιο δεν υλοποιήθηκε ποτέ, αλλά μας έμεινε ως μεγάλο κέρδος το ολοκληρωμένο σενάριο του Πίντερ. Μεγάλο αν αναλογιστούμε πόσο δραματικά μας λείπουν σήμερα τα συνεπή, εντελή ολοκληρωμένα «σενάρια», όχι μόνο στην τέχνη αλλά και στη ζωή, που έχει την κακή συνήθεια, πολλές φορές, να «ξεσηκώνει» κακογραμμένα, πρόχειρα και εμβόλιμα «σενάρια» αλλότριων βίων με ξένο «τέλος». Επειδή ο άνθρωπος δεν είναι αυτό που εν τέλει γίνεται, όπως έχει επιπόλαια και απάνθρωπα λεχθεί. Είμαστε, αντίθετα, εν δυνάμει, αυτό που κάθε φορά μπορούμε να γίνουμε (Σαίξπηρ). Αλλά φέρουμε διαρκώς το βάρος της απόδειξης του ανθρωπισμού μας.
«Εικός και αναγκαίο»
Είμαστε, κατά κάποιον τρόπο, ένα πλήρες «σενάριο» πιντερικό, με απόλυτα θεατρική δομή και βάση, κατά το «εικός και αναγκαίο» καταρτισμένο, χωρίς για αυτό να παύει να είναι μοντέρνο. Επειδή το αληθινά μοντέρνο έργο τέχνης, όπως όλα τα πολύπλοκα Συστήματα Μεγάλης Κλίμακας (περιλαμβανομένου του ανθρώπου), διαθέτει πάντα εγγεγραμμένο το τέλος (σκοπό) προς το οποίο τείνει.
Στο Θέατρο Σημείο, με βάση τη χρηστική μετάφραση του Αντώνη Γαλέου, η σκηνοθεσία του Nίκου Διαμαντή, σωστά προσανατολισμένη, βλέπει το έργο στο εν δράσει και το εν δυνάμει του, όχι στατικά. Θα πρόσθετα, περισσότερο πιντερικά και λιγότερο με τη ματιά του Προυστ. Όχι νοσταλγικά, αλλά επικά. Με μετάβαση από το όλον στα στοιχειώδη μέρη, αντισυμβατικά. Η λέξη «νοσταλγία» είναι ένας νεολογισμός που δεν υπάρχει πουθενά στην “Οδύσσεια”. Ούτε στον επικό, μαχόμενο πολιτικό συγγραφέα Πίντερ αναδύεται κάπου η νοσταλγία για τον χαμένο χρόνο. Δεν υπάρχει παρά μόνο ο νόστος, δηλαδή το ταξίδι επιστροφής στα γενέθλια τοπία της μνήμης. Σαν μια περιήγηση (μεταφέρω εν μέρει από το φυλλάδιο του προγράμματος) μέσα σε ζωολογικό πάρκο (πρώην παράδεισο), κλεισμένοι στα αυτοκίνητά μας, με τα ζώα να μην μας αναγνωρίζουν πια, όπου το ξένο σώμα είμαστε εμείς που χαλάμε την ισορροπία μπλοκάροντας με την αναλυτική μας σκέψη τις πύλες εισόδου - εξόδου ενέργειας του Συστήματος. Μέχρι να προσαρμοστούμε στο περιβάλλον και να πάψουμε να το διαταράσσουμε.
Επική φόρμα
Η επική φόρμα βάθους υπερίσχυσε της λυρικής ως ύφος και ως ρυθμός, κερδίζοντας για τον θεατή μια φρικίαση ανήκουστης πιντερικής μουσικής «χαλκέων» στη θέση των τυφλών βιολιών του Προυστ.
Σε αυτό το πλαίσιο, η μουσική «κατέβαινε» στις επιμέρους ερμηνείες χαρίζοντας το οικείο συστημικό και όχι αναλυτικό τους ανάστημα. Μια ισοκέφαλη ομάδα, από τους Κωνσταντίνα Αργυροπούλου, Σταύρο Γιαννακόπουλο, Σπέρη Κανατά, Αγγελίνα Κλαυδιανού, Κωνσταντίνο Μαρούγκα, Μάκη Μπογέα και Ιωάννα Τσακίρη, ενδύθηκε ισοδύναμα και συγχρονισμένα, με ταυτοπάθεια συγκαιρινή, τους ρόλους. Συν τα ωραία «σκεπτόμενα» βίντεο της Μαρίας Αγγελή, μια όχι χαμένη, αλλά κερδισμένη βραδιά.
