Live τώρα    
17°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
14.5°C18.7°C
2 BF 61%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
12.4°C18.0°C
1 BF 66%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
13.7°C16.0°C
2 BF 65%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
14.3°C18.0°C
0 BF 57%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
15.7°C15.7°C
1 BF 69%
Το μήνυμα
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Το μήνυμα

Του Λέανδρου Πολενάκη

Για την Έλενα Πατρικίου

Τα σωζόμενα έργα των τριών μεγάλων τραγικών ποιητών της ελληνικής αρχαιότητας είναι συγχρόνως αποτυπώσεις του κόσμου τους, που εξακολουθεί να είναι σε μεγάλο μέρος και κόσμος μας, έστω ιδωμένος μέσα από τους καθρέφτες της ήπιας αρχικά Αναγέννησης, που μας γύρισε ξαφνικά στον άγριο, δυσφορικό τεχνολογικό και όχι μόνο, δολοφονικό μεσαίωνα που ζούμε σήμερα.

Με τα πιο πάνω θέλω να πω, κάπως σχηματικά, ότι το κοσμογραφικό σχέδιο του Αισχύλου, ιδωμένο υπό το πρίσμα της αιωνιότητας, είναι κάτοψη. Το σχέδιο του Σοφοκλή, ιδωμένο από το ύψος του ανθρώπινου ματιού, αντιστοιχεί σε πρόσοψη. Το σχέδιο του Ευριπίδη, με αμβλυγώνιο άνοιγμα στην Ιστορία, είναι προοπτικό.

Στο σημείωμα της προηγούμενης Κυριακής επιχείρησα μια ανάλυση των “Τρωάδων” του Ευριπίδη, με την ευκαιρία της μετάδοσης σε live streaming από το site της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση, της παράστασης πριν από δύο χρόνια του Θόδωρου Τερζόπουλου στο Αρχαίο Θέατρο των Δελφών. Υποσχέθηκα να επανέλθω.

Έγραφα ανάμεσα σε άλλα ότι ο Ευριπίδης, μέγας θαυμαστής και αντίζηλος του μεγάλου προκατόχου του, τον μιμείται, τον σχολιάζει, τον “διορθώνει” όσο μπορεί στις δικές του τραγωδίες, που λειτουργούν πολλές φορές, χωρίς αυτό καθόλου να μειώνει την αξία τους, ως εκτεταμένα κριτικά υπομνήματα στις αντίστοιχες αισχυλικές.

Ο νεότερος των τραγικών βλέπει με απελπισία το πελώριο αισχυλικό όραμα να πέφτει σε συντρίμμια καθώς η Τραγωδία δεν μπόρεσε να γίνει μάθημα ελευθερίας για τους πολίτες του Δημοκρατικού Άστεως, που κι αυτό βαδίζει στην παρακμή του, μιας και “η ανθρώπινη φύση δεν αλλάζει”, όπως ο Θουκυδίδης παρατηρεί.

Η “Ηλέκτρα” του, έτσι, απαντά στις αισχυλικές “Χοηφόρους”, οι “Φοίνισσες” αναπλάθουν ριζικά και ανακεφαλαιώνουν τη μερικά χαμένη Θηβαϊκή Τριλογία, η “Ιφιγένεια εν Ταύροις” και η “Ελένη” σχολιάζουν την “Ορέστεια” κ.ο.κ. Οι “Τρωάδες” μεγεθύνουν την κουκκίδα “άνθρωπος” μέσα στην αισχύλεια θεολογία.

Οι “Τρωάδες” είναι, ενδεχομένως, η πιο “θουκυδίδεια” τραγωδία του, που επικεντρώνεται στο “συναμφότερον” της φύσης του ανθρώπου, ικανού την ίδια στιγμή για το καλύτερο και για το χειρότερο. Συνήθως οι “Τρωάδες” διαβάζονται σαν ένα αντιπολεμικό δράμα της καταστροφής, της απώλειας της προσφυγιάς, του ξενιτεμού, της άκρας δυστυχίας.

Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Αν ήταν, δεν θα αποτελούσε τραγωδία. Θα ήταν μια παρατακτική, ασπρόμαυρη εικονογράφηση των συμφορών του πολέμου, κάτι αντίστοιχο, ίσως, στα εικαστικά, και το ίδιο δυνατό, με τους πίνακες του Γκόγια, “Los desastros de la guerra”.

Οι “Τρωάδες”, είναι, φυσικά, κάτι πολύ περισσότερο. Πέρα από τραγωδία του πάσχοντος ανθρώπου, αποτελεί ένα ολόκληρο εγχειρίδιο “παθολογίας του εμφυλίου πολέμου», όπου καταγράφει προσεκτικά, με δεινότητα έμπειρου ψυχολόγου και με τρόπο ομόλογο του αντίστοιχου κεφαλαίου της “Ιστορίας” του Θουκυδίδη, τις αλλαγές στη συμπεριφορά του ατόμου, τη φθορά και αλλοίωση των κοινόχρηστων αξιών, ακόμη και της σημασίας των λέξεων που επιφέρει ο παρατεταμένος εγκλεισμός πίσω από τείχη των κατοίκων μιας μακροχρόνια πολιορκημένης πόλης.

Αυτό το “κρυφό” στοιχείο των “Τρωάδων” είναι κάτι που, απ’ όσο ξέρω, μέχρι σήμερα δεν έχει προσεχθεί όσο του αξίζει.

Οι “Τρωάδες” είναι και μια μελέτη ανάλογης συμπεριφοράς. Έχουμε μια ομάδα ανώνυμες αιχμάλωτες Τρωαδίτισσες της “καλής τάξης”, για να τονιστεί εντονότερα η μετάβαση “από ευτυχίας εις δυστυχίαν” (ο χορός), που μοιάζει να τρέφουν ακόμη ελπίδες στην “καλοσύνη” των νέων κυρίων τους, αναλογιζόμενες σε τίνος χέρια θα πέσουν.

Η ομάδα, αντίθετα, των επωνύμων ηρωίδων (Κασσάνδρα, Ανδρομάχη, Εκάβη) δεν τρέφει ψευδαισθήσεις. Το όνομά τους είναι και η ψυχή τους. Δεν πρόκειται για αριστοκρατική διάκριση του ποιητή, επειδή δεν κάνει το όνομα τη διαφορά συνείδησης, αλλά, αντίθετα, η διαφορά συνείδησης έχει πάντοτε όνομα.

Οι επώνυμες ηρωίδες μεταμορφώνονται σε αιώνια σύμβολα αντίστασης στη βία της ανάγκης και στην ωμή τυραννία. Ποιητική διαφορά, που αρνείται να υποταχτεί σε μηχανές θανάτου, στοχεύοντας στη διάρκεια. Αυτό είναι το διαχρονικό μήνυμα του έργου. Θα χρειαστεί ένα ακόμη σημείωμα για την ολοκλήρωση της περιπλάνησης στον κόσμο του Ευριπίδη και για την παράσταση των “Τρωάδων” του Θόδωρου Τερζόπουλου στους Δελφούς.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL