Του Πάνου Σκουρολιάκου*
Η ομαδική συνέργεια υπήρξε από τα βάθη της Ιστορίας θεμελιακό στοιχείο της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους. Τα στοιχεία της φύσης μπορούσαν να αντιμετωπιστούν μόνο μέσα από την ομαδική προσπάθεια. Η καλλιέργεια της γης, ο τρύγος, ο θέρος, η συγκομιδή καρπών, το ψάρεμα ήταν αποτελεσματικά μόνο όταν επιχειρούσαν πολλοί μαζί. Ομαδικά ήταν τα τραγούδια και οι χοροί. Οι κομπανίες αναδείκνυαν το ομαδικό πνεύμα και οι ατομικές εξελίξεις και επιδόσεις έμπαιναν στην υπηρεσία της ομαδικής προσπάθειας.
Αυτό το ομαδικό πνεύμα μεταφέρθηκε ως τις μέρες μας και συναντάται σε πολλές περιπτώσεις με μέθοδο, στόχευση και σημαντικά αποτελέσματα. Στον χώρο του θεάτρου καταγράφονται πολλές ομάδες όπου μέλη της συντεχνίας συνεργάζονται σε όλες τις φάσεις της παραγωγικής διαδικασίας. Ξεκινά κανείς από ένα αρχικό πλάνο - ιδέα προχωρά στην οργάνωση του κειμένου μέσα από πρακτικές λειτουργίες όπως αυτοσχεδιασμοί, έρευνες και θεωρητικές αντιπαραθέσεις, για να περάσει στο στάδιο υλοποίησης της παράστασης μέσω του εικαστικού μέρους, της μουσικής, των χορογραφιών και ό,τι άλλο χρειαστεί, με ραχοκοκαλιά βεβαίως την υποκριτική.
Να σημειώσουμε πως σε όλη την προηγούμενη περίοδο οι ομαδικές εργασίες και εκφράσεις στον χώρο του θεάτρου υπήρξαν αδιαλείπτως παρούσες. Κορυφαίο παράδειγμα το λαϊκό αυτοσχεδιαστικό θέατρο της Commedia dell’ Arte (16ος-18ος αι.). Οι ηθοποιοί εδώ, είναι απόλυτα επαγγελματίες και ο καθένας εξειδικευμένος σε έναν και μόνο ρόλο - χαρακτήρα (Πανταλόνε, Στρατιώτης, Αρλεκίνος κ.λπ). Ομαδικό πνεύμα επικρατούσε και σε περιπτώσεις εμβληματικών θιασαρχών- συγγραφέων όπως ο Σαίξπηρ και ο Μολιέρος. Και οι δύο είχαν έναν σταθερό θίασο που συμμετείχε σε όλα τα ανεβάσματα. Οι πολλοί ρόλοι υπάρχουν για να απασχοληθεί όλο το δυναμικό του θιάσου. Προφανώς, κάθε ρόλος ξεκινά από τις καλλιτεχνικές ιδιαιτερότητες και το φορτίο τέχνης που κάθε ηθοποιός φέρει και για τον οποίο γράφεται ο ρόλος. Οργανώνοντας λοιπόν και το κείμενο και την παράσταση, οι δύο μεγάλοι αυτοί θεατράνθρωποι προφανώς συνεργάζονταν με τους ηθοποιούς τους για το τελικό αποτέλεσμα. Κάποιο είδος ομαδικής δημιουργίας υπήρχε λοιπόν ακόμα και σε ακραίες περιπτώσεις σπουδαίων θεατρικών προσωπικοτήτων.
Κατά τον 20ό αι. οι άνθρωποι του θεάτρου οδηγήθηκαν σε ομαδικά - συνεργατικά σχήματα και μέσα από την ιδεολογία που ακολούθησε το έργο του Καρλ Μαρξ, τα κοινωνικά κινήματα, την Οκτωβριανή Επανάσταση και τις ιδεολογικοπολιτικές διεργασίες σε όλον τον πλανήτη. Στις ΗΠΑ, οι σκηνοθέτες Τζούλιαν Μπεκ και Τζούντιθ Μαλίνα δημιουργούν το πασίγνωστο Living Theatre δίνοντας παραστάσεις σε όλον τον κόσμο. Στη χώρα μας ήρθαν το 1979 και έπαιξαν στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Να αναφέρουμε ακόμα το Open Theatre του Τζόζεφ Τσέικιν, τον θίασο πολιτικού θεάτρου Σαν Φραντσίσκο Μάιμ Τρουπ κ.ά.
Στην Ελλάδα συνεργατική ήταν η λειτουργία του θεάτρου κατά την περίοδο της Κατοχής και του αγώνα ενάντια στους Γερμανοϊταλούς κατακτητές. Ομάδες αντιστασιακών θεατρίνων περιόδευαν τα χωριά παίζοντας έργα που εμψύχωναν τον λαό και συγκέντρωναν χρήματα για την Εθνική Αλληλεγγύη. Το Θέατρο του Λαού με σπουδαίους θεατρίνους στους κόλπους του (Τίτος Βανδής, Φραγκίσκος Μανέλης, Μήτσος Μυράτ, Ολυμπία Παπαδούκα κ.ά.) εκείνη την εποχή λειτούργησε με τρόπο ομαδικό. Τη δεκαετία του ’60 ο Γιώργος Μιχαηλίδης με νέους ρομαντικούς ηθοποιούς δημιουργούν το ομαδικό Θέατρο της Νέας Ιωνίας. Ως ομάδα ξεκίνησε εντός της δικτατορίας και το Ελεύθερο Θέατρο για να διαλυθεί και να επανέλθει αργότερα ως Ελεύθερη Σκηνή, απορρίπτοντας και τον ομαδικό του χαρακτήρα. Να αναφέρουμε και τους μεταδικτατορικούς Ελεύθερους Καλλιτέχνες με ψυχή τον Φοίβο Ταξιάρχη, θεατρικό σχήμα απόλυτα ομαδικό. Στο πλαίσιο του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών λειτούργησε και ο Οργανισμός Εταιρικών Θιάσων, που με χρήματα από τον ΟΑΕΔ επιχορηγούσε τη λειτουργία συνεταιρικών θιάσων που δημιουργούσαν επαγγελματίες ηθοποιοί - μέλη του σωματείου. Στη σημερινή θεατρική πραγματικότητα πάμπολλοι θίασοι νέων συνήθως ανθρώπων λειτουργούν ομαδικά.
Μέσα από όλες αυτές τις ομαδικές διεργασίες αναδείχθηκαν σημαντικές μονάδες. Πολλοί από αυτούς προχώρησαν μόνοι τους στο πιο συμβατικό ως προς τη δομή του θέατρο. Και αντίστροφα. Πολλές σημαντικές μονάδες του συμβατικού θεάτρου πέρασαν στο άλλο μοντέλο, δίνοντας ωραίους θεατρικούς καρπούς.
Σε όλες τις εποχές όμως οι ομαδικές αγωνίες για έκφραση είναι παρούσες και τροφοδοτούν με νέες ιδέες, νέους τρόπους έκφρασης και νέα τοπία την τέχνη. Τρόποι που τελικά αναζωογονούν, πέρα από την τέχνη, και την ίδια την κοινωνία.
* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι βουλευτής Ανατολικής Αττικής και τομεάρχης Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ
