Live τώρα    
21°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
18.2°C21.8°C
2 BF 49%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
19 °C
17.0°C20.3°C
2 BF 68%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
16.0°C16.6°C
4 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
19 °C
17.1°C19.1°C
5 BF 37%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
17.1°C17.1°C
2 BF 56%
Αλήθεια ή ψέμα;
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Αλήθεια ή ψέμα;

Του Λέανδρου Πολενάκη

“Γέρασε, τήνε λένε ακόμα τσιγγανούλα”

(Από τα “Ισπανικά παραμύθια” του Ζαν Ρισπέν)

Στο έργο “Γιαννούλα η κουλουρού” (υπότιτλος: “Η εθνική μας ενοχή”) ο Γιώργος Παπαγεωργίου σκηνοθετεί, επάνω σε ένα κείμενο ρωμαλέο της Θεοδώρας Καπράλου, το παλαιότατο καρναβαλικό έθιμο του ψεύτικου “γάμου της Γιαννούλας” που τελείται κάθε χρόνο στο πλαίσιο του εορτασμού της Τσικνοπέμπτης και ακόμα αναβιώνει στους δρόμους της Πάτρας. Πληροφορούμαι ότι κύκλοι που ευαισθητοποιούνται στην υπεράσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων (και κάνουν καλά μέχρι εδώ) κινούνται για τη νομοθετική κατάργηση του εθίμου, με πρόσχημα την αληθινή ιστορία που συνέβη πριν από εκατό χρόνια στην Πάτρα, μια κακοήθη φάρσα σε βάρος νεαρής τσιγγανούλας (πώς να την πω για να είμαι “σωστός;” Ρομούλα;) με νοητική στέρηση, της πλανόδιας κουλουρούς Γιαννούλας.

Βρίσκω αυτή την κίνηση λίγο υπερβολική, επιτρέψτε μου, μιας και το καρναβάλι είναι εξ ορισμού “ο κόσμος ανάποδα” και στη διάρκειά του όλα επιτρέπονται, προ πάντων οι “ψεύτικοι γάμοι”, που γι’ αυτό βγαίνουν αληθινοί! Ό,τι συνέβη πριν από έναν αιώνα στην Πάτρα (και όχι μόνο), ας λάβει, έστω, τη μορφή μιας διδακτικής παραβολής. Να το ξεριζώσουμε από τη μνήμη εν ονόματι του “πολιτικώς ορθού”, επιβάλλοντας στον καρνάβαλο τα μέτρα και τα σταθμά της νεοπουριτανικής και νεοσεμνότυφης, αμερικανικής επίνοιας, εποχής μας, είναι το λιγότερο άκομψο, για να μην πω κάτι άλλο. Ίσως θα έπρεπε να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στα εκτός καρναβαλιού καρναβαλικά συμβαίνοντα της ατομικής και της κοινωνικής μας ζωής, που χορεύει ξυπόλητη, ξεκούρδιστη, ασκεπής στους δρόμους, γιορτάζοντας τους γάμους του Κάδμου, όχι με την αρμονία αλλά με την εξουσία! Ενώ ηχούν τα κλαπατσίμπαλα μιας γενικής, τελικής εφόδου των “μέσων”, εναντίον όσης κοινής, απλής λογικής απομένει στον άνθρωπο. Από τις “κουβέντες του δρόμου” που ακούς, ανοίγω μια παρένθεση, μοιάζει σαν να έχει οριστικά διακοπεί από μια μερίδα συμπολιτών μας η επικοινωνία με το ίδιο το μυαλό τους: αυτό που λέμε “διανοητική ευφυΐα.” Έστω, έτσι, αλλά υπάρχει κάτι ακόμα χειρότερο: μοιάζει σαν να έχει ανακοπεί και εκείνο που ονομάζουμε “συναισθηματική ευφυΐα”, δηλαδή η επικοινωνία με τις ίδιες τις πατούσες τους, αν κρίνω από τον τρόπο που περπατάνε, σαν υπνοβατούντα, παραπαίοντα νευρόσπαστα! Κλείνω την παρένθεση.

“Ρίζα του εθίμου”, γράφει στο σημείωμα του προγράμματος ο σκηνοθέτης, “είναι η πραγματική ιστορία της Γιαννούλας, μιας γυναίκας με νοητική στέρηση που έζησε στην Πάτρα πριν εκατό χρόνια με τον διακαή πόθο να παντρευτεί. Έναν πόθο που έδωσε τροφή σε μια σειρά από φάρσες και ψεύτικους γάμους, από εύπορους Πατρινούς αρχικά, από χιλιάδες κατοίκους της Πάτρας στη συνέχεια. Εγώ στάθηκα εκεί. Στον γάμο της. Αυτό ήθελε. Να βάλει το νυφικό και να σταθεί πλάι ‘του’. Ακόμα κι αν δεν τον γνώριζε. Ακόμα κι αν δεν ήρθε ‘αυτός’ στον πρώτο γάμο-φάρσα που της έστησαν οι ‘ντορατζήδες’ (η λέξη από τον ‘ντόρο’, οι πλακατζήδες), εκείνη επέμεινε. Για έναν δεύτερο γάμο. Με την ίδια πίστη. Ακόμα και αν ‘αυτός’ δεν ήρθε, πάλι εκείνη επέμεινε. Πάλι. Και πίστεψε και σε έναν τρίτο γάμο. Όπου και πάλι ‘αυτός’ δεν ήρθε.

Αυτό το ‘πάλι’ φανέρωσε στην πρόβα την ανάγκη να αξιοποιηθεί δραματουργικά, σε επίπεδο κώδικα και χειρισμού της ιστορίας, το στοιχείο της ενέργειας που επαναλαμβάνεται. Η επαναληπτικότητα, όμως, στην περίπτωση της Γιαννούλας, δεν είχε να κάνει μόνο με την ευπιστία της, αλλά και με την εμμονή της κοινωνίας στην εποχή της να την ‘παντρέψει’, όπως και να την ‘παντρεύει’ κάθε χρόνο μετά τον θάνατό της, στο πατρινό καρναβάλι. Μέχρι που, συμπληρώνοντας εκατό ολόκληρα χρόνια, να έρθει στην επιφάνεια η ‘εθνική μας ενοχή’ πίσω από το έθιμο. Και, ‘να καταργηθει’!

Η Γιαννούλα έμεινε τελικά ανύπαντρη. Βρέθηκαν όμως χιλιάδες που ζητωκραύγασαν τους ψεύτικους γάμους της. Βρέθηκαν και κάποιοι που της έστειλαν αληθινά ερωτικά ποιήματα. Αν το θέατρο είναι το όμορφο ‘ψέμα’ της τέχνης, ήρθε η στιγμή να δει αυτήν την ιστορία με ειλικρίνεια.”

Στα πιο πάνω, που προσυπογράφω πρόθυμα, έχω να προσθέσω μόνο ότι η ιστορία της Γιαννούλας δεν είναι ιδιαιτερότητα ελληνική. Τη συναντάμε ως αφήγηση, λαϊκή και λόγια, σε πολλές πνευματικά συγγενείς μας χώρες. Αναφέρω τη Σπανιόλα “Τσιγγανούλα” που διασώζει ο Γάλλος Ζαν Ρισπέν στα “Ισπανικά παραμύθια” του (βλ. μνεία στον υπότιτλο), αλλά και τη Ρωσίδα Σόνια της Τατιάνας Τολστάγια, με υπόθεση που τοποθετείται στα χρόνια του πολέμου, στο ομώνυμο έργο της που παρακολουθήσαμε το 2016 στο Φεστιβαλ Αθηνών. Τσιγγανούλα, Γιαννούλα ή Σόνια, ένα πρόσωπο χωρίς ηλικία, ούτε φύλο ή φυλή, που έρχεται κατ' ευθείαν από Θερβάντες, Παπαδιαμάντη ή Ντοστογιέφσκι, αδιάφορο. Ένας ακόμη “πτωχός τω πνεύματι” και ένας “διψών” τη δικαιοσύνη που θα λάβει τα υπεσχημένα της “Επί του Όρους Ομιλίας.” Ίσως μια παραλοϊσμένη Δωροθέα ή ένας Ρώσος “σαλός του Θεού” ή ένας Έλληνας “τρελός του χωριού” που έχουν το δικαίωμα να λένε καταπρόσωπο την αλήθεια στους ισχυρούς, χωρίς να μπορεί κανείς να τους πειράξει.

Είναι ευτύχημα ότι η σκηνοθεσία του Γιώργου Παπαγεωργίου (επιμέλεια κίνησης Μαρίζα Τσίγκα) υποτάσσει τον εαυτό της σε μια αυστηρή, γεωμετρική φόρμα με επιλεγμένα στοιχεία γκροτέσκο. Δεν προσπαθεί να μιμηθεί εξωτερικά πρόσωπα ή πράγματα αλλά φτιάχνει σύμβολα, μεταφράζοντάς τα σε επικοινωνιακές εικόνες ενός ιδιότυπου, ανεστραμμένου λυρισμού. Δεν επιδιώκει μια εύκολη συγκίνηση του κοινού, αλλά την κρίση του θεατή σε συνεχή εγρήγορση. Με έξοχη τη σωστικά αποστασιοποιημένη Έλενα Τοπαλίδου και ισάξιους συνεργάτες τούς: Μιχάλη Συριόπουλο, Κίμωνα Κουρή, Αθανασία Κουρκάκη, που “γράφουν” με το σώμα στη σκηνή. Με την πρωτότυπη “καρναβαλική” μουσική της Ματούλας Ζαμάνη σε άριστη ζωντανή εκτέλεση των Μένιου Γούναρη, Γιάννη Κονταράτου, Ρίας Ελληνίδου, Κωνσταντίνου Τσάκου. Η γιγαντοσκηνογραφία της Ευαγγελίας Θεριανού εντυπωσιάζει, όπως και τα ανάλογα κοστούμια της Βασιλικής Σύρμα. Οι φωτισμοί του Αλέκου Αναστασίου, λειτουργικοί.

Ό,τι συνέβη πριν από έναν αιώνα στην Πάτρα, να το ξεριζώσουμε από τη μνήμη εν ονόματι του “πολιτικώς ορθού”, επιβάλλοντας στον καρνάβαλο τα μέτρα και τα σταθμά της νεοπουριτανικής και νεοσεμνότυφης, αμερικανικής επίνοιας, εποχής μας, είναι το λιγότερο άκομψο. Ίσως θα έπρεπε να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στα εκτός καρναβαλιού καρναβαλικά συμβαίνοντα της ατομικής και της κοινωνικής μας ζωής, που χορεύει ξυπόλητη, ξεκούρδιστη, ασκεπής στους δρόμους, γιορτάζοντας τους γάμους του Κάδμου, όχι με την αρμονία αλλά με την εξουσία!

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL