Η Μαρία Κανελλοπούλου δεν έχει σταματήσει να ελπίζει ότι "αυτός ο κόσμος μπορεί και πρέπει να αλλάξει". Το εννοεί. Δεν μπορεί λοιπόν να θεωρηθεί τυχαίο ότι αποφάσισε να επιστρέψει στη θεατρική σκηνή ενσαρκώνοντας μια γυναίκα που έχει άμεση σχέση με την εμβληματική φράση "Οι φιλόσοφοι έχουν μόνο ερμηνεύσει τον κόσμο. Το ζήτημα είναι να τον αλλάξουμε" και τον εμπνευστή της.
Ως Τζένη Μαρξ θα την παρακολουθούμε τον επόμενο χειμώνα στο θέατρο "Όλβιο". Η σύντροφος του κορυφαίου φιλόσοφου επαναστάτη που διαμόρφωσε την παγκόσμια Ιστορία, μια γυναίκα αυτόφωτη και χαρισματική, δίνει το έναυσμα στη Μαρία Κανελλοπούλου να πάρει "το ρίσκο" της επιστροφής. Άλλωστε, όπως λέει η ίδια, η πολιτική και το θέατρο είναι πράγματα συνυφασμένα στη δική της ζωή.
Η παράσταση για την Τζένη Μαρξ, τη ζωή και τη σχέση της με τον Καρλ και τα ιστορικά γεγονότα της εποχής της, έτσι όπως αναδεικνύεται από την αλληλογραφία τους, που θα δούμε σε κείμενο της Σοφίας Αδαμίδου, σκηνοθεσία της Ρουμπίνης Μοσχοχωρίτου και μουσική του Σταμάτη Κραουνάκη, μας δίνει την αφορμή να μιλήσουμε με τη Μαρία Κανελλοπούλου για το θέατρο και για την πολιτική. Κυρίως, όμως, για εκείνη τη γυναίκα που "για χάρη του έρωτα αποφάσισε να εγκαταλείψει τα προνόμια των τίτλων και της καταγωγής της και από πριγκίπισσα Τζένη Φον Βεστφάλεν διάλεξε να γίνει η Τζένη Μαρξ".
Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη
* Πώς είναι η επιστροφή στη σκηνή ύστερα από τόσον καιρό στην πολιτική;
Επιστροφή με ανάμεικτα αισθήματα! Συνδυασμός μεγάλης λαχτάρας και τεράστιου τρόμου! Πληροφοριακά, είχε προηγηθεί μια απόπειρα "επιστροφής" στις αρχές του 2017, μια μικρή περιοδεία με την Κάτια Δανδουλάκη και τη μαύρη κωμωδία του Ρομέρ Τομά "Μάντεψε ποιος θα πεθάνει απόψε". Υπέροχη διασκευή και σκηνοθεσία των Ρέππα - Παπαθανασίου και εξαιρετική συνεργασία. Ωστόσο, ακόμα και μετά απ' αυτή την προσπάθεια, δεν ήμουν έτοιμη ακόμη να ξαναδουλέψω στο θέατρο, που, όπως ξέρεις, δεν είναι καθόλου εύκολη δουλειά. Παρά το γεγονός ότι υπήρχαν κάποιες προτάσεις, μερικές εξ αυτών αρκετά ενδιαφέρουσες. Προφανώς αναζητούσα κάτι που να μην έχει σχέση με ό,τι είχα κάνει έως τώρα ή ίσως ήθελα να συνδέσω τη ζωή μου στην πολιτική με την παρουσία μου στο θέατρο. Δεν έχω καταλήξει.
* Αυτό το νήμα σύνδεσης βρέθηκε στο πρόσωπο της Τζένης Φον Βεστφάλεν, δηλαδή της κ. Μαρξ;
Κοίτα, είναι λιγάκι καρμικό! Σε ανύποπτο χρόνο είχα διαβάσει κάποια πράγματα για την Τζένη Μαρξ και στο πίσω μέρος του μυαλού μου είχε αποτυπωθεί ως μια πολύ ενδιαφέρουσα περσόνα. Ένα απόγευμα, ακούγοντας (ως συνήθως!) το πολιτιστικό μαγκαζίνο στον ρ/σ Στο Κόκκινο 105,5, πληροφορήθηκα ότι μόλις κυκλοφόρησε βιβλίο με επιστολές της Τζένης Μαρξ και τίτλο "Λατρεμένε μου Καρλ...". Από την εκπομπή συγκράτησα μόνο τον τίτλο και τίποτε άλλο. Από την επομένη άρχισα να ψάχνω εκδοτικό οίκο, περιεχόμενο επιστολών, μεταφραστή κ.λπ. Έμπαινα στα γνωστά βιβλιοπωλεία με τα ελάχιστα στοιχεία που είχα, ρωτούσα, άφηνα και το τηλέφωνό μου. Ύστερα από αρκετό καιρό μου τηλεφώνησαν από την Πρωτοπορία ότι βρέθηκε το βιβλίο και μπορώ να περάσω να το πάρω! Παίρνοντας το βιβλίο στα χέρια μου (εκδόσεις Ποικίλη Ύλη), είδα πως το έχει μεταφράσει η παλιά μου γνώριμη Γιούλη Τσίρου και από αυτήν έμαθα πως υπάρχουν άπειρες επιστολές, εκ των οποίων μόνο μερικές επελέγησαν για το βιβλίο. Άλλες προς τον Καρλ και μερικές προς φίλους και γνωστούς - πάντα για τον Καρλ! Το συζήτησα με μερικούς ανθρώπους από τον θεατρικό χώρο, κυρίως με τη φίλη μου Άννα Χατζησοφιά. Η υπόθεση μιας θεατρικής μεταφοράς βάλτωσε, μιας και φαινόταν από πολλές απόψεις δύσκολη. Στη συνέχεια ξεχάστηκε. Και ξαφνικά, το Πάσχα που πέρασε, χτυπάει το τηλέφωνό μου και η Σοφία Αδαμίδου -η οποία, ειρήσθω εν παρόδω, με έχει τιμήσει και με άλλες προτάσεις!- με αυστηρό ύφος μου λέει: "Είμαι σίγουρη πως αυτή τη φορά δεν θα αρνηθείς. Σου προτείνω να κάνεις την Τζένη Μαρξ". Χωρίς ποτέ να το έχουμε συζητήσει. Ε, δεν είναι καρμικό; Έτσι αποφάσισα να πάρω αυτό το ρίσκο. Λαχταρώντας και τρέμοντας ταυτόχρονα, το επαναλαμβάνω.
* Γιατί είναι ρίσκο;
Κατ' αρχάς γιατί πρόκειται για εξαιρετική περίπτωση γυναίκας. Η Τζένη Μαρξ έχει ζήσει χίλιες ζωές μέσα σε μία. Όχι μόνο γιατί ήταν σύντροφος του Μαρξ, αλλά γιατί και η ίδια ήταν καμωμένη από πανάκριβη στόφα. Υπήρξε, εκτός από όμορφη, εξαιρετικά χαρισματική και προικισμένη, ευφυής, επικοινωνιακή, πληθωρική, χόρευε, απήγγειλε, διάβαζε, ήταν φεμινίστρια πολύ πριν αναπτυχθεί το φεμινιστικό κίνημα, μια αληθινή αγωνίστρια, μια γυναίκα που διάλεξε για χάρη του έρωτα να εγκαταλείψει τα προνόμια των τίτλων και της καταγωγής της και από πριγκίπισσα Τζένη Φον Βεστφάλεν να γίνει η Τζένη Μαρξ.
Δεν είναι λοιπόν εύκολο εγχείρημα να χωρέσεις μέσα σε έναν μονόλογο μίας ώρας και δέκα λεπτών όλον αυτό τον πλούτο, όλα τα γεγονότα που σφράγισαν τη ζωή της, όλους τους πρωταγωνιστές της ιστορίας που συναναστράφηκε τα χρόνια που έζησε.
Η παράσταση ακολουθεί την εξηντάχρονη Τζένη μια συγκεκριμένη στιγμή της ζωής της, όπου, χτυπημένη από τον καρκίνο και λίγο πριν από το τέλος, νοσταλγεί, θυμάται, θυμώνει, πονάει, υποφέρει, αλλά ταυτόχρονα παραμένει βαθιά ερωτευμένη με τον Καρλ Μαρξ και τον θαυμάζει απεριόριστα. Υπερασπίστηκε μέχρι τέλους δηλαδή αυτό που η ίδια είχε ομολογήσει κάποτε: "Εγώ ερωτεύτηκα τις ακαταμάχητες διανοητικές του ικανότητες. Ήταν 24 χρόνων μόνο και η πένα του ήδη τρομοκρατούσε τις εστεμμένες κεφαλές της Ευρώπης".
* Είναι εύκολο να αποδοθούν η σκέψη, η ιδιοσυγκρασία, η δράση αυτής της φοβερής γυναίκας χωρίς να κινδυνέψει να χαθεί στον συναισθηματισμό;
Δεν είναι καθόλου εύκολο. Έχω ήδη πει πως η Τζένη έχει χωρέσει πολλές ζωές σε μία και κομμάτια αυτού του βίου είναι εξαιρετικά οδυνηρά, όπως για παράδειγμα η απώλεια των τεσσάρων από τα επτά παιδιά που γέννησε. Όσοι είμαστε σ' αυτή τη δουλειά -επίτρεψέ μου να αναφερθώ στους πολύτιμους συνεργάτες-, η Σοφία Αδαμίδου που εμπνεύστηκε και έγραψε το κείμενο, η Ρουμπίνη Μοσχοχωρίτη που το επιμελείται και μας σκηνοθετεί, ο Σταμάτης Κραουνάκης με το παντοτινό του ταλέντο, που εντάχθηκε στην ομάδα με το πιο γενναιόδωρο και τρυφερό "ναι", ο αγαπημένος πρωτοεμφανιζόμενος Γιώργος Παππάς στον ρόλο του πολύ νεαρού Καρλ Μαρξ που η Τζένη διαρκώς ανακαλεί και προσφεύγει, ένα είχαμε κατά νου. Όλοι εμείς, λοιπόν, στο μέτρο που αναλογεί στον καθένα μας, προσπαθούμε να μετατρέψουμε σε θεατρικό συμβάν ένα κείμενο που εύκολα μπορεί να διολισθήσει σε πολιτικό μανιφέστο και μπροσούρα ή σε ένα μικρό προσωπικό δράμα. Όχι, δεν είναι καθόλου εύκολο.
* Εσένα τι σε συναρπάζει κυρίως στην Τζένη Μαρξ;
Γράφει ο Πάμπλο Νερούντα: "Έχω για τη ζωή μια αντίληψη δραματική και ρομαντική. Ό,τι δεν αγγίζει βαθιά την ευαισθησία μου δεν με ενδιαφέρει". Μπορώ λοιπόν να το "δανειστώ" και να πω ότι η ζωή αυτής της γυναίκας "αγγίζει βαθιά την ευαισθησία μου". Με συγκινεί, με ενδιαφέρει, με αφορά.
* Με ποιον τρόπο σε αφορά;
Τη θαυμάζω! Θαυμάζω που δεν κάθισε αναπαυτικά στα "εύκολα", θαυμάζω τον τρόπο με τον οποίο ακόνισε, στην κυριολεξία, το ήδη κοφτερό μυαλό της προσπαθώντας να είναι αντάξια του άντρα που λάτρευε δίχως όρια, θαυμάζω τον γενναιόδωρο τρόπο με τον οποίο στάθηκε αλληλέγγυα σε άλλες γυναίκες, την επάρκειά της να ανταποκρίνεται ισότιμα σε μυθικές παρέες διανοητών, τη δύναμή της να αντλεί κουράγιο διαρκώς και ν' αντέχει παρά τις βασανιστικές αντιξοότητες της καθημερινότητάς της. Τον απόλυτο τρόπο που αφιερώθηκε στον έρωτα. Με λίγα λόγια, η Τζένη Μαρξ με αφορά ως γυναίκα, ως πολιτική οντότητα, ως στάση ζωής.
* Η σκέψη αυτής της γυναίκας, συνυφασμένη με αυτή του Μαρξ, πώς έρχεται να "κουμπώσει" στην εποχή μας;
Υπάρχει μια απλή φράση του Μαρξ που εξακολουθεί να με "κινητοποιεί" όπως την πρώτη φορά που τη διάβασα. "Οι φιλόσοφοι", λέει, "έχουν μόνο ερμηνεύσει τον κόσμο. Το ζήτημα είναι να τον αλλάξουμε". Συχνά σκέφτομαι πως οι άνθρωποι αυτοί δεν έζησαν για να δουν την απήχηση που είχε και εξακολουθεί να έχει η προσφορά τους στην ανθρωπότητα και την Ιστορία! Η πραγματική τους ζωή ήταν ένας αέναος αγώνας. Για να αλλάξει ο κόσμος. Εκκρεμεί ακόμη το δεύτερο σκέλος της φράσης ως ένα διαρκές ανεκπλήρωτο αίτημα. Σε ό,τι με αφορά, δεν έχω σταματήσει να ελπίζω και να πιστεύω πως αυτός ο κόσμος μπορεί και πρέπει να αλλάξει, αρκεί να μην πάψουμε να ονειρευόμαστε και να προσπαθούμε.
* Το θέατρο είναι ένας τρόπος;
Ασφαλώς. Όχι μόνο το θέατρο. Όλες οι μορφές της τέχνης είναι "τρόπος". Όσο μεγαλώνω, θυμάμαι πάντα τα λόγια της αγαπημένης μου δασκάλας, της σπουδαίας Μάγιας Λυμπεροπούλου, που μου έλεγε, καθώς συχνά εμφανιζόμουν αμελής ως προς τις υποχρεώσεις μου στη σχολή όντας ενεργή και αφιερωμένη κνίτισα με πολλές υποχρεώσεις: "Μαρία μου! Το δικό σου σφυρί και δρεπάνι είναι η τέχνη σου, μην το ξεχνάς".
* Το ξεχνάς κάποιες φορές;
Φυσικά. Η προσπάθεια της επιβίωσης, το κυνήγι του μεροκάματου, η απαιτητική καθημερινότητα σε κάνουν να το ξεχνάς. Μερικές φορές η τέχνη μοιάζει πολυτέλεια είτε είσαι νέος και λαχταράς να βιοποριστείς δημιουργώντας, είτε είσαι μεγαλύτερος και η ανεργία σου τρώει τα σωθικά, είτε είσαι συνταξιούχος, όπως εγώ, και η κρίση σού έχει αφήσει τη σύνταξη μισή...
Εδώ και πολλά χρόνια δεν υπάρχουν συλλογικές συμβάσεις στον χώρο του θεάματος και, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, είμαστε όλοι στο έλεος επιχειρηματιών, "πολιτιστικών" τραστ και ιδρυμάτων. Η μαύρη, αδήλωτη, ανασφάλιστη εργασία οργιάζει και στον χώρο του Πολιτισμού και δεκάδες, εκατοντάδες άνθρωποι προσπαθούν, δημιουργούν και ονειρεύονται ανυπεράσπιστοι απέναντι στον οδοστρωτήρα του νεοφιλελευθερισμού. Όλα αυτά σε μια εποχή που ο πολιτισμός και η τέχνη θα έπρεπε να είναι το απόλυτο "όπλο" απέναντι στον φασισμό που προελαύνει στον κόσμο, στην Ευρώπη, στην πατρίδα μας. Δεν συμμερίζομαι προσωπικά τους πανηγυρισμούς για το γεγονός ότι η Χρυσή Αυγή δεν μπήκε στη Βουλή. Αναρωτιέμαι πού κρύφτηκαν όλοι αυτοί οι χιλιάδες άνθρωποι που ψήφισαν και ξαναψήφισαν την εγκληματική οργάνωση όταν το πρόσωπό της είχε ήδη αποκαλυφθεί και το αίμα του Λουκμάν, του Παύλου και δεκάδων άλλων θυμάτων έβαφε τα χέρια τους χωρίς αμφιβολία.
* Είναι θέμα νομικού πολιτισμού η απελευθέρωση του δολοφόνου ενός παιδιού;
Πρέπει να πω πως η απόφαση για την απελευθέρωση του Κορκονέα με εξόργισε αλλά και με τρόμαξε. Ευτυχώς, υπήρξε η παρέμβαση του Αρείου Πάγου. Όμως το ότι η Δικαιοσύνη, κάποιες φορές, είναι τόσο "ακριβή στα πίτουρα" και και τόσο φτηνή σε ό,τι αφορά την ανθρώπινη ζωή, όταν τιμωρεί μια καθαρίστρια που για να θρέψει τα παιδιά της παρανομεί πλαστογραφώντας ένα απολυτήριο Δημοτικού, όταν αποκαλείται "απόβρασμα" κάποιος που μπαίνει χωρίς εισιτήριο στο μετρό, ενώ τριγύρω μας φονιάδες παιδιών, έμποροι ναρκωτικών, καταχραστές δημόσιου πλούτου, βιαστές και παιδόφιλοι βρίσκουν άκρες, τη σκαπουλάρουν και πέφτουν στα μαλακά, για ποιον νομικό ή εν γένει πολιτισμό μπορούμε να μιλάμε; Αν και δεν είμαι ειδική, η άποψή μου είναι πως οι νόμοι ερμηνεύονται. Δεν είναι κανόνες σκαλισμένοι σε μάρμαρα, αλλά εργαλεία σε ανθρώπινα χέρια.
* Έχοντας ασχοληθεί στην πολιτική σου διαδρομή ιδιαίτερα με τα ζητήματα πολιτιστικής πολιτικής και Πολιτισμού, πώς βλέπεις να διαμορφώνεται το τοπίο μέσα από το αφήγημα της νέας κυβέρνησης για τον Πολιτισμό;
Δεν θέλω να είμαι μάντης κακών ειδήσεων, αλλά απ' ό,τι διαβάζω και παρακολουθώ, τα μηνύματα δεν είναι ενθαρρυντικά. Υπάρχει μια προσέγγιση του Πολιτισμού κάπως τουριστική και οικονομίστικη, η οποία επιβεβαιώνει την πάγια άποψή μου πως τα διαπλεκόμενα του Πολιτισμού μπορούν να συγκριθούν μόνο μ' εκείνα της Υγείας και των εξοπλιστικών - απλώς "κρύβονται" καλύτερα! Θα χρησιμοποιήσω το χιλιοειπωμένο "αν η απάντηση σε κάθε ερώτηση δεν είναι ο άνθρωπος, τότε θα πρέπει να ανησυχούμε". Kαι ανησυχώ σοβαρά, καθώς βλέπω επιστροφή προς τα πίσω ολοταχώς σε πρόσωπα και σε πρακτικές και καθώς διαπιστώνω ότι μοναδικό, σχεδόν εμμονικό, σχέδιο, έτσι όπως έχει φανεί έως τώρα, είναι να αποδομηθεί ό,τι χτίστηκε και κερδήθηκε τα τέσσερα προηγούμενα χρόνια.
* Ποιοι άνθρωποι σε κάνουν χαρούμενη;
Οι θετικοί, οι καλοπροαίρετοι, οι μη τοξικοί, οι ταλαντούχοι, οι αστείοι άνθρωποι! Αυτοί που δεν κουράζονται να αγαπούν, να το δείχνουν και να το λένε! Οπωσδήποτε, τα παιδιά και οι νέοι. Με κάνει χαρούμενη η Τζένη Μαρξ.
