Το βράδυ της 27ης Φεβρουαρίου του 1933 περισσότεροι από 1.500 κομμουνιστές συλλαμβάνονται αιφνιδιαστικά για την πυρκαγιά που κατέστρεψε το Ράιχσταγκ στο Βερολίνο. Ταυτόχρονα, χωρίς να υπάρχουν τα ελάχιστα στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η ενέργεια συντονίστηκε από κομμουνιστές, τίθεται επίσης αιφνιδιαστικά εκτός νόμου το KPD (Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας) με την εφαρμογή του άρθρου 48 του τότε συντάγματος. Η διάταξη προέβλεπε ακόμη την αναστολή της ελευθερίας του Τύπου και των περισσότερων πολιτικών ελευθεριών.
Το σχέδιο του Χίτλερ για την απόκτηση του απόλυτου ελέγχου στη Γερμανία έχει μόλις αρχίσει να υλοποιείται. Η επιτυχία του προϋποθέτει να βγουν από τη μέση οι κομμουνιστές, καθώς είναι οι μόνοι που εμποδίζουν την ακάθεκτη πορεία του με την ισχυρή παρουσία τους στη Βουλή.
Γιατί το KPD ήταν το τελευταίο μεγάλο εμπόδιο για τον Χίτλερ
Η άνοδος του NSDAP μέσα σε μία τετραετία από το 1928 μέχρι το 1932 ήταν μεν κατακόρυφη, δεν ήταν όμως και αρκετή για να δώσει τη στρατηγικού χαρακτήρα πλειοψηφία στο Ράιχσταγκ που ήθελε τόσο πολύ ο Χίτλερ.
Ο βασικότερος λόγος που το όραμα του Χίτλερ δεν μπορούσε να γίνει πραγματικότητα ήταν ότι το Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα, που κρατούσε σαφώς πιο δυναμική στάση απέναντι στους Ναζί σε σχέση με τους Σοσιαλδημοκράτες, κατάφερνε να διατηρεί, ακόμη και να αυξάνει τις δυνάμεις του μέσα στο Κοινοβούλιο.
Όσο και αν ισχυροποιούταν το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα, το KPD παρέμενε ένα υπολογίσιμο και απροσπέλαστο μέγεθος. Στις 31 Ιουλίου του 1932, όταν το ναζιστικό κόμμα κατέγραφε την υψηλότερη επίδοση που είχε ποτέ με 13,7 εκατομμύρια ψήφους, πολλαπλάσιες από τις 810.000 του 1928 και τις διπλάσιες και παραπάνω από τις εκλογές του 1930, έβλεπε παράλληλα να αυξάνεται και η δύναμη του KPD από τις 4,6 εκατομμύρια ψήφους στις 5,3.
Τα πρόβλημα με το KPD έγινε μεγαλύτερο για τους φασίστες τον Νοέμβριο του 1932 με τις νέες βουλευτικές εκλογές. Το κόμμα τους έχασε δύο εκατομμύρια ψήφους, την ώρα που το Κομμουνιστικό Κόμμα πέτυχε σχεδόν το ανάποδο, φέρνοντας μέσα σε δύο χρόνια κοντά του επιπλέον 1,5 εκατομμύριο κόσμο. Συνολικά 6 εκατομμύρια πολίτες (σχεδόν το 17%) αψήφησαν το κλίμα εκφοβισμού από τους Ναζί και στήριξαν το KPD στην κάλπη. Την ίδια ώρα οι εθνικοσοσιαλιστές κατέγραψαν σημαντικές απώλειες και ήττες στις εκλογές για τα τοπικά όργανα Αυτοδιοίκησης.
Ο Χίτλερ όμως με αδίστακτες μεθοδεύσεις θα εκπλήρωνε τελικά το σχέδιό του. Το κάψιμο του Ράιχσταγκ, είτε έγινε από τους Ναζί είτε όχι, αποτέλεσε την ιδανική ευκαιρία ώστε να βρεθεί ένα κατάλληλο πρόσχημα για να πειστεί ο τότε μοναρχικός πρόεδρος του Γερμανικού Ράιχ στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης Πάουλ Φον Χίντεμπουργκ να ενεργοποιηθεί το άρθρο 48. Με το KPD εκτός Κοινοβουλίου, το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα κατέλαβε τελικά την πλειοψηφία των εδρών του Ράιχσταγκ (52%), γεγονός που άνοιξε τον πλέον καταστροφικό δρόμο για το μέλλον της Γερμανίας και της Ευρώπης, μέσα από την επίσημη εγκαθίδρυση του απολυταρχικού καθεστώτος του Χίτλερ.
Μια δράση προσωπικής αντίστασης ή προβοκάτσια;
Ο μοναδικός που καταδικάστηκε και εκτελέστηκε για τον εμπρησμό στο Ράιχσταγκ ήταν ο Μαρίνους Φαν Ντερ Λούμπε. Ένας Ολλανδός κτίστης από πολύ φτωχή οικογένεια, που πέθανε στην γκιλοτίνα τρεις μέρες πριν συμπληρώσει τα 25α γενέθλιά του στις 10 Ιανουαρίου του 1934. Κατηγορήθηκε από την πρώτη στιγμή πως ήταν εκείνος που έβαλε τη φωτιά, όμως ποτέ δεν διαλευκάνθηκε αν η δράση του ήταν μέρος ενός πολιτικού σχεδίου ή έγινε αυτόνομα.
Οι μεν Ναζί έσπευσαν να πουν ότι οι Κομμουνιστές βρίσκονταν πίσω από την ενέργεια, ισχυριζόμενοι ότι κατά τη σύλληψη του Φαν Ντερ Λούμπε βρέθηκε κάρτα μέλους του KPD. Στον αντίποδα οι Κομμουνιστές απαντούσαν ότι υπήρξε προβοκάτσια ώστε να προχωρήσει τα σχέδιά του ο Χίτλερ.
Υπάρχει όμως και μία τρίτη εκδοχή, σύμφωνα με την οποία ο Φαν Ντερ Λούμπε κινήθηκε αυτόνομα. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή ο Ολλανδός επέλεγε τους εμπρησμούς δημοσίων κτηρίων θέλοντας να αποδείξει ότι το καθεστώς κάθε άλλο παρά άτρωτο ήταν κι εκείνο που χρειαζόταν να ανατρέψει τη δυσάρεστη κατάσταση ήταν η ενεργητική μαζική λαϊκή δράση. Πίστευε ότι έτσι θα μπορούσε να αφυπνίσει τους φτωχούς και ανέργους, όπως και τις αριστερές πολιτικές δυνάμεις, που ήδη είχαν αρχίσει να καταπιέζονται σε τεράστιο βαθμό από την αυξημένη δύναμη των Ναζί.
Πριν από τον εμπρησμό στο Ράιχσταγκ είχε προσπαθήσει ξανά να κάψει δημόσια κτήρια, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Είχε πραγματοποιήσει απόπειρες στο προνοιακό κατάστημα του προαστίου Νόικελν, επίσης στο Βερολίνο, και ύστερα στο δημαρχείο του προστασίου και στο βασιλικό ανάκτορο. Μετά την τελευταία του αποτυχία, αποφάσισε να κάνει κάτι πολύ μεγαλύτερο σε συμβολισμό και αντίκτυπο.
Εφοδιασμένος με σπίρτα, αναπτήρες, προσανάμματα και με ποτισμένα τα ρούχα του πετρέλαιο, ο Φαν Ντερ Λούμπε εισέβαλε την 27η Φεβρουαρίου στο κτήριο του Ράιχσταγκ και, αφού δεν κατάφερε να βάλει φωτιά σε εξοπλισμό του εστιατορίου που υπήρχε εκεί, έβαλε φωτιά στις κουρτίνες του.
Κατά τον Αμερικανό δημοσιογράφο και ιστοριογράφο Ουίλιαμ Σίρερ, που έγραψε το βιβλίο "Η άνοδος και η πτώση του Γ' Ράιχ" (1960) ο Φαν Ντερ Λούμπε ήταν "πνευματικά καθυστερημένος" και υπήρξε για τους Ναζί "θείο δώρο". Οι Κομμουνιστές τον χαρακτήριζαν από την πλευρά τους "ψυχικά ασταθή".
Σύμφωνα πάλι με τους συγγραφείς Εντ Ράινερ και Ρον Στάπλεϊ, που επιχείρησαν στο βιβλίο τους "Επανεξετάζοντας την Ιστορία" να αποκαταστήσουν την αλήθεια για 152 μεγάλα ιστορικά γεγονότα, ο Μαρίνους Φαν Ντερ Λούμπε "είχε εντυπωσιάσει τους ανακριτές του με την καθαρότητα της σκέψης και την ευφυΐα του".
"Αποκάλυψε από πού είχε αγοράσει το πετρέλαιο και τα προσανάμματα και είπε επίσης πως είχε βγάλει τα ρούχα του πριν τα μουσκέψει με πετρέλαιο, τα πέταξε τριγύρω και στη συνέχεια έριξε πάνω τους προσανάμματα. Η αστυνομία ερεύνησε τις λεπτομέρειες και τις επικύρωσε ως αληθείς. Αξιωματικοί της πυροσβεστικής επιβεβαίωσαν ότι ο εμπρησμός ήταν τεχνικά εφικτός, καθώς ο σχεδιασμός του κτηρίου και κεντρικός του θόλος δημιουργούσαν το φαινόμενο της καπνοδόχου. Αυτό, μαζί με την τακτική λίπανση της ξύλινης επένδυσης για λόγους καθαριότητας, έκαναν το κτήριο ιδανικό για ένα τέτοιο έγκλημα".
Όσο ζούσε ο Σίρερ υποστήριζε ότι η αλήθεια κατά πάσα πιθανότητα δεν θα γινόταν ποτέ γνωστή, καθώς όλοι οι εμπλεκόμενοι είχαν πεθάνει. Ωστόσο ο δημοσιογράφος άφηνε ανοικτό το ενδεχόμενο η ενέργεια να ενορχηστρώθηκε από τους Ναζί βασιζόμενος σε μια συζήτηση στην οποία είχε παρευρεθεί το 1942 με τον Χίτλερ και τον Χέρμαν Γκέρινγκ παρόντες.
Όταν τέθηκε κάποια στιγμή το θέμα σχετικά με την καλλιτεχνική αξία του κτηρίου και των περιεχομένων του, ο Γκέρινγκ αναφώνησε: "Εμένα να ρωτήσετε για το Ράιχσταγκ, το ξέρω καλά, γιατί εγώ το πυρπόλησα".
Σύμφωνα με τον Σίρερ το Ράιχσταγκ επικοινωνούσε με το ανάκτορο όπου διέμενε τότε ο Γκέρινγκ με έναν υπόγειο διάδρομο, απ' όπου περνούσαν οι σωληνώσεις της κεντρικής θέρμανσης. Από εκεί πέρασαν οι άνδρες της SA (παραστρατιωτική φασιστική οργάνωση) με βενζίνη και εύφλεκτα υλικά για να προβούν στον εμπρησμό.
"Αυτή η πυρκαγιά είναι η αρχή" είχε πει ο Χίτλερ
Σε κάθε περίπτωση ο Χίτλερ κατάφερε να εκμεταλλευτεί την περίσταση. Σύμφωνα με τον ανταποκριτή τότε των "Times" στο Βερολίνο Σέφτον Ντέμλερ, στον τόπο της πυρκαγιάς είχαν σπεύσει αμέσως ο Χίτλερ, ο Γκέμπελς και ο Γκέρινγκ. Η αντίδραση του Γερμανού δικτάτορα δείχνει ξεκάθαρα ότι έβλεπε στον εμπρησμό μια μεγάλη ευκαιρία και την αρχή της κυρίαρχίας του.
Έγραφε ο Ντέμλερ: "Στον επόμενο διάδρομο ο Χίτλερ φρόντισε να μείνει λίγο πίσω και να με συναντήσει. Έφτασε μέχρι την προφητεία: ‘Να δώσει ο Θεός αυτό να είναι έργο των Κομμουνιστών. Αυτή τη στιγμή γίνεσαι μάρτυρας της αρχής μιας σπουδαίας νέας εποχής στη γερμανική ιστορία, χερ Ντέμλερ. Αυτή η πυρκαγιά είναι η αρχή' είπε ο Χίτλερ και σκόνταψε σε έναν σωλήνα".
Σημειώνεται πάντως ότι ο Μαρίνους Φαν Ντερ Λούπε δεν προκύπτει να ήταν μέλος του KPD εκείνη την περίοδο. Αν και το 1925 είχε ενταχθεί στην κομμουνιστική νεολαία, φέρεται να αισθάνθηκε σύντομα ότι περιορίζεται από την κομματική πειθαρχία, όπως και από το ιεραρχικό μοντέλο του κόμματος, γι' αυτό και αργότερα φέρεται να μεταπήδησε στη ριζοσπαστική αναρχοσυνδικαλιστική οργάνωση (Internationalist Communist Group - IKG) που διακήρυττε την "προπαγάνδα μέσω της πράξης".
Δίκη φιάσκο για τους Ναζί
Το ίδιο βράδυ του εμπρησμού συνελήφθη ο Ερνστ Τόγκλερ, ο τελευταίος επικεφαλής του KPD πριν από την κυριαρχία των Ναζί. Κατηγορήθηκε για τον εμπρησμό και για προδοσία. Μαζί με τους τρεις ακόμη Βούλγαρους κομμουνιστές και μέλη της Κομιντέρν Βασίλι Τάνεφ, Μπλαγκόι Ποπόφ και Γκεόργκι Δημητρόφ, όπως και τον Φαν Ντερ Λούμπε, οδηγήθηκαν στη δίκη της Λειψίας.
Η δίκη εξελίχθηκε σε φιάσκο για τους Ναζί, που έκαναν ό,τι μπορούσαν πριν και κατά τη διάρκειά της για να επικρατήσουν. Το δικαστήριο απέρριψε το αίτημα των κατηγορουμένων τόσο για μάρτυρες υπεράσπισης, όσο και και για δικό τους δικηγόρο. Οι κομμουνιστές κατηγορούμενοι κατάφεραν όμως να αντιστρέψουν τα εις βάρος τους δεδομένα, με τον Γκεόργκι Δημητρόφ να έχει ιστορική παρουσία.
Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας οι Ναζί επιχειρούσαν συστηματικά να αποδιοργανώσουν τον Δημητρόφ, με τον πρόεδρο του δικαστηρίου Μπένγκερ να του φωνάζει: "Δεν σας καταλαβαίνουμε, πρέπει να μιλάτε καθαρότερα" και, όταν το έκανε αυτό, ο Μπένγκερ του έλεγε ότι "δεν πρέπει να μιλάτε. Πρέπει να γίνετε πιο γρήγορος".
Η στάση της έδρας δεν είχε αποτέλεσμα. Αντίθετα ο υπουργός Εσωτερικών της Πρωσίας Γκέρινγκ έφτασε σε τέτοιο σημείο αγανάκτησης, ώστε του φώναξε εμπρός στο δικαστήριο: "Δεν ήρθα εδώ για να με κατηγορείς εσύ! Σε ό,τι με αφορά, είσαι ένα κακοποιό στοιχείο, που έπρεπε να είχε καταλήξει στην αγχόνη εδώ και καιρό!". Νωρίτερα ο Δημητρόφ τον είχε κατηγορήσει ευθέως: «Ο Φαν Ντερ Λούμπε είχε βοήθεια. Δεν του την έδωσα εγώ. Συνεπώς θα πρέπει να την έλαβε από εσένα».
Όταν ο Δημητρόφ "στρίμωξε" τον Γκέμπελς
Ο Δημητρόφ κατέρριψε στο σύνολό τους τις κατηγορίες και ανέδειξε μεταξύ άλλων την υποκριτική στάση των Ναζί. Απευθυνόμενος στον Γκέμπελς τον είχε ρωτήσει πώς γίνεται, την ώρα που πήγαιναν να φορτώσουν στους Κομμουνιστές τρομοκρατικές δράσεις, να "έχει περάσει το κόμμα των Ναζί αμνηστία για τις τρομοκρατικές ενέργειες που διαπράχθηκαν από Ναζί".
Ο Γκέμπελς το παραδέχτηκε, λέγοντας μάλιστα: "Βεβαίως, αυτοί οι άνδρες που υπερασπίστηκαν τον εαυτό τους απέναντι στην κόκκινη τρομοκρατία και που διέπραξαν τις πράξεις τους για να σώσουν το γερμανικό έθνος δεν θα μπορούσε να επιτραπεί να σαπίσουν στη φυλακή".
Καταλήγοντας ο Δημητρόφ είπε λόγια που θα χαράσσονταν για πάντα στην ιστορία: “Παραδέχομαι ότι η γλώσσα μου είναι οξεία και σκληρή. Ο αγώνας και η ζωή μου ήταν πάντα οξείες και σκληρές. Αλλά η γλώσσα αυτή είναι ανοιχτή και ειλικρινής. Φροντίζω να λέω τα πράγματα με τ' όνομά τους. Δεν είμαι δικηγόρος, που υποχρεωτικά υπερασπίζεται τον πελάτη του. Υπερασπίζομαι τον εαυτό μου ως κατηγορούμενος κομμουνιστής. Υπερασπίζομαι τη δική μου κομμουνιστική, επαναστατική τιμή. Υπερασπίζομαι τις ιδέες μου, την κομμουνιστική μου ιδεολογία. Υπερασπίζομαι το νόημα και το περιεχόμενο της ζωής μου”.
Οι τέσσερις κομμουνιστές κατάφεραν να αθωωθούν, σε αντίθεση με τον Φαν Ντερ Λούμπε, που καταδικάστηκε. Αν και η απόφαση δεν προέβλεπε θανατική ποινή, με απόφαση του Χίτλερ καρατομήθηκε στην αυλή φυλακής στη Λειψία.
Πάνω: Ο Φαν Ντερ Λούμπε καταθέτει ως κατηγορούμενος. Κάτω: Ο Γκέμπελς σε ρόλο κατήγορου
