Live τώρα    
22°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
20.2°C23.8°C
3 BF 42%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
22 °C
19.1°C22.7°C
2 BF 55%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.0°C19.9°C
4 BF 60%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
20 °C
18.8°C20.8°C
5 BF 45%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
22.9°C22.9°C
3 BF 31%
Κινήματα του '68 / Η εξέγερση στο Πακιστάν για να έρθει ο σοσιαλισμός και να πέσει ο δικτάτορας Χαν
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Κινήματα του '68 / Η εξέγερση στο Πακιστάν για να έρθει ο σοσιαλισμός και να πέσει ο δικτάτορας Χαν

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ

Το φθινόπωρο του 1968, ο Αγιούμπ Χαν, συμπληρώνοντας δέκα χρόνια ως Πρόεδρος του Πακιστάν, αποφάσισε να οργανώσει μια μεγάλη γιορτή. Προς τιμήν της επετείου, χαρακτήρισε την περίοδο διακυβέρνησής του "Δεκαετία της ανάπτυξης", ενέργεια όμως που, αντί να τονώσει την εικόνα του, πυροδότησε ξέσπασμα μεγάλων και συνεχόμενων διαδηλώσεων κατά του κράτους. Ήδη, άλλωστε, μεγάλο μέρος της πακιστανικής κοινωνίας ήταν δυσαρεστημένο με το καθεστώς του Αγιούμπ.

Όλος ο πλούτος σε 22 οικογένειες

Μετά τον πόλεμο με την Ινδία το 1965, οι ανισότητες μεταξύ των εργατικών τάξεων και των πλούσιων οικογενειών οξύνθηκαν ακόμη περισσότερο. Ο Αγιούμπ Χαν, δεύτερος Πρόεδρος του Πακιστάν και πρώτος στη χώρα στρατιωτικός δικτάτορας, υιοθέτησε και εφάρμοσε πλήρως τις αρχές και τους κανόνες της ελεύθερης αγοράς, την ώρα που στη χώρα συντελούνταν εκτεταμένη εκβιομηχάνιση του ιδιωτικού τομέα. Το αποτέλεσμα ήταν ολέθριο για την κοινωνία. Αλλά όχι και για την ελίτ της. Οι εικοσιδύο πιο πλούσιες οικογένειες της χώρας έφτασαν να ελέγχουν το 90% των οφειλών του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Όπως ήταν επόμενο, όταν ο Αγιούμπ επαίνεσε την κυριαρχία του ως περίοδο ανάπτυξης, οι πολίτες αντέδρασαν έντονα και ξεκίνησαν κινητοποιήσεις διαμαρτυρίας.

Ο Ζούλφικαρ Άλι Μπούτο, ο πρώτος δημοκρατικά εκλεγμένος ηγέτης του Πακιστάν, άρχισε να συγκεντρώνει δυνάμεις αντίστασης εναντίον του Αγιούμπ Χαν το 1967 και στις 30 Νοεμβρίου του ίδιου έτους ίδρυσε το Πακιστανικό Λαϊκό Κόμμα, έναν προοδευτικό και σοσιαλδημοκρατικό φορέα, που προωθούσε τον κοινωνικό φιλελευθερισμό και τους δημοκρατικούς κανόνες. Μέσα από περιοδείες σε όλη τη χώρα, κατάφερε να εμπνεύσει όλους εκείνους που είχε παραμελήσει η κυβέρνηση ώστε να συμμετάσχουν σε μια επανάσταση εναντίον του Χαν. Χάρη στη ρητορική του δεινότητα και την ικανότητα να μιλάει στη γλώσσα του λαού, κατάφερε μέσα σε πολύ σύντομο διάστημα να κερδίσει μεγάλη στήριξη. Δεν πτοήθηκε ούτε από τις δολοφονικές απόπειρες σε βάρος του, ούτε από τις στημένες κατηγορίες, ούτε από τη φυλάκισή του και τη δίωξη συγγενών και φίλων. Οι προσπάθειες που κατέβαλλε το καθεστώς να τον εξοντώσει ενίσχυαν ακόμη περισσότερο τη στήριξη στο πρόσωπό του.

Την αρχή έκαναν οι φοιτητές

Με πολιτικές που στήριζαν την μπουρζουαζία του Πακιστάν κι εκδηλώνονταν με επενδύσεις σε υποδομές, οικονομική ενίσχυση και ευνοϊκή φορολογία, η κυβέρνηση ένωσε πολλά κομμάτια της κοινωνίας απέναντί της. Η κοινωνική και πολιτική αντίσταση ξεκίνησε αρχικά από άνεργους πτυχιούχους και φοιτητές. Ήταν τόσο απογοητευμένοι εξαιτίας της μακροχρόνιας ανεργίας οι φοιτητές στο Ανατολικό Πακιστάν, που ορισμένοι, σε μια διαδήλωση ενάντια στην οικονομική πολιτική της κυβέρνησης, έκαψαν τα πτυχία τους σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Σημειώνεται ότι κεντρικό ρόλο στις κινητοποιήσεις είχε η Εθνική Ομοσπονδία Φοιτητών, η οποία είχε μαρξιστικό προσανατολισμό.

Το 1968, όταν ο Χαν αποφάσισε να γιορτάσει τη "Δεκαετία της ανάπτυξης", η Εθνική Ομοσπονδία Φοιτητών (ΕΟΦ) αποδοκίμασε την πρωτοβουλία και γιόρτασε σε απάντησή της τη "Δεκαετία της παρακμής". Στο πλαίσιο αυτής της διαμαρτυρίας ενάντια στην έλλειψη δημοκρατίας και κοινωνικών πολιτικών, η Ομοσπονδία των Φοιτητών οργάνωσε επίσης εβδομάδα δράσεων με σκοπό την ανάδειξη του συνόλου των αιτημάτων της κοινότητας, όχι μόνο για τα ζητήματα που αφορούσαν τους απόφοιτους, αλλά συνολικά την κοινωνία.

Η αποτυχία να μεταρρυθμιστεί η φεουδαρχική δομή της αγροτικής παραγωγής, όπως και να δοθεί στο κράτος κοσμικός χαρακτήρας, αλλά και να υπάρξει μια πραγματική κοινοβουλευτική δημοκρατία, ήταν ζητήματα που απασχολούσαν ιδιαίτερα τους φοιτητές. Η ΕΟΦ ηγήθηκε των διαδηλώσεων σε όλο το Πακιστάν και σε μεγάλες πόλεις όπως η Καράτσι, η Ραβαλμπίντι και η Πεσαβάρ.

Πυρ κατά διαδηλωτών και κρατικές δολοφονίες

Τον Οκτώβριο του 1968, η κυβέρνηση διάλεξε το στάδιο "Φρούριο" στη Λαχώρη για να γιορτάσει τον στρατιωτικό δικτάτορα. Κατά την προετοιμασία των παρελάσεων για τη "Δεκαετία της ανάπτυξης", η κυβέρνηση ζήτησε από τους φοιτητές του Πανεπιστημίου της Παντζάμπ να παρευρεθούν στην εκδήλωση, γιατί ήθελαν να είναι το στάδιο ολόκληρο γεμάτο. Σε μια νέα συμβολική κίνηση διαμαρτυρίας, η ΕΟΦ προετοίμασε το τραγούδι "Η δεκαετία της λύπης". Μόλις ξεκίνησαν οι παρελάσεις μέσα στο στάδιο, οι φοιτητές άρχισαν να το τραγουδούν προκαλώντας σοκ στο κοινό. Μετά από αυτή την ενέργεια, η κυβέρνηση άρχισε να καταστέλλει τις διαδηλώσεις και να καταπολεμά με κάθε τρόπο τα κινήματα.

Στη Ραβαλπίντι, 7 Νοεμβρίου του 1968, η αστυνομία άνοιξε πυρ κατά διαδηλωτών σε φοιτητική πορεία εναντίον της κυβέρνησης, δολοφονώντας τρεις φοιτητές. Αυτή η καταστολή οδήγησε στην εξέγερση των φοιτητών σε όλο το Πακιστάν. Ενωμένοι, κατήγγειλαν με δριμύ τρόπο το καθεστώς του Αγιούμπ.

 

Μποϊκοτάζ σε εισιτήρια και μπλοκάρισμα στα οχήματα

Στο πλευρό τους στάθηκαν κι άλλοι πολίτες, οι οποίοι άρχισαν να απαιτούν επίσης την αλλαγή καθεστώτος. Μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας οργάνωσε μποϊκοτάζ και οι επιβάτες αρνούνταν να πληρώσουν εισιτήρια σε λεωφορεία και τρένα. Η πολιτική ανυπακοή είχε εξαπλωθεί σε όλα τα κομμάτια της κοινωνίας, εκτός φυσικά των ελίτ.

Εκτός από το ξέσπασμα διαμαρτυριών, οι δολοφονίες της 7ης Νοεμβρίου οδήγησαν στη δημιουργία της Επιτροπής Δράσης Φοιτητών. Η επιτροπή ήταν μία ακόμη συλλογική πρωτοβουλία που επεδίωκε να συντονίσει και να βελτιώσει τα αποτελέσματα της δράσης των φοιτητών, όπως η ΕΟΦ. Η επιτροπή εξέλεξε τον Σαΐκ Αμπντούλ Ρασίντ ως συντονιστή, όμως λίγο αργότερα η αστυνομία τον συνέλαβε, την ώρα που ηγούνταν της φοιτητικής πορείας στη Ραβαλμπίντι. Αντιδρώντας απέναντι στην αστυνομική βαρβαρότητα, φοιτητές ακτιβιστές κάλεσαν σε απεργία μπλοκαρίσματος των οχημάτων, η οποία θα κρατούσε περαστικούς και προμηθευτές μακριά από τους δρόμους, με αποτέλεσμα οι δρόμοι να φαίνονται εντελώς έρημοι. Η απεργία παρέλυσε το Ισλαμαμπάντ, την πακιστανική πρωτεύουσα, για μία ολόκληρη ημέρα.

Απεργιακός κλοιός σε εργοστάσια και ελαιοτριβεία

Οι φοιτητικές διαδηλώσεις και η κυβερνητική καταστολή που σημειώθηκαν τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο του '68, ένα εξεγερσιακό έτος για πολλές ακόμη χώρες, ήταν μέρος ενός πολύ μεγαλύτερου κινήματος χάρη στη δουλειά του Μπούτο στις τάξεις των εργατών στις βιομηχανίες και των αγροτών. Το φθινόπωρο του 1968, οι εργάτες στη βιομηχανία, που είχαν προηγουμένως παρευρεθεί σε ομιλίες του Μπούτο, εντάχθηκαν στο κίνημα ενάντια στον Αγιούμπ Χαν. Οργάνωσαν ακόμη απεργιακό κλοιό σε εργοστάσια και ελαιοτριβεία, μέθοδο αντίστασης που είχαν χρησιμοποιήσει και παλιότερα, αλλά ποτέ άλλοτε τόσο συντονισμένα και μαζικά όσο την περίοδο '68 - '69.

Στην εξέγερση ενάντια στον Αγιούμπ Χαν οι εργαζόμενοι δεν διαδήλωσαν μόνο ενάντια σ' ένα συγκεκριμένο ελαιοτριβείο, όπως είχε συμβεί παλαιότερα, αλλά ενώθηκαν και κινητοποιήθηκαν σε όλες τις βιομηχανικές ζώνες του ανατολικού Πακιστάν. Επιπλέον αυτές οι πρωτοβουλίες ήταν ξεχωριστές γιατί οι εργάτες δεν αγωνίζονταν μόνο για τα δικά τους αιτήματα αλλά εμπνέονταν από το μαζικό κίνημα της περιόδου και το στήριζαν.

Απαντώντας στον απεργιακό κλοιό, η κυβέρνηση στηρίχτηκε στην αστυνομία και σε παραστρατιωτικές ομάδες. Αποτέλεσμα της δράσης των ανεξέλεγκτων παρακρατικών ομάδων ήταν να διαπραχθούν πολλές δολοφονίες σε βάρος εργατών και μελών του κινήματος.

Οι διαδηλώσεις επεκτάθηκαν πέρα από τις αστικές και σε αγροτικές περιοχές, γιατί ο Μπούτο περιόδευε σε όλη τη χώρα. Οι αγρότες διαμαρτυρήθηκαν έντονα για τις συνθήκες εργασίας και σύντομα οι δράσεις τους έγιναν βίαιες. Οι αγρότες επιτέθηκαν στους καταπιεστές, σκότωσαν ιδιοκτήτες γης, επιστάτες βοοειδών, αλλά και αστυνομικούς. Η βία οδήγησε σε μεγαλύτερη ακόμη καταστολή από την κυβέρνηση.

Με κόκκινα τουρμπάνια, όλοι μαζί στον δρόμο

Εκτός από τις διαμαρτυρίες φοιτητών, αγροτών και εργατών, στις κινητοποιήσεις συμμετείχαν επίσης διανοούμενοι και δημοσιογράφοι, οι οποίοι άσκησαν σκληρή κριτική στον Χαν μετά την επιβολή του στρατιωτικού νόμου στη χώρα. Από τις 15 μέχρι τις 17 Δεκεμβρίου του 1968 το συνδικάτο των δημοσιογράφων συνεδρίασε για την κατάσταση που επικρατούσε στον Τύπο και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο εθνικός Τύπος δεν λειτουργούσε πλέον ούτε εποικοδομητικά για την ενημέρωση των πολιτών ούτε δημοκρατικά, εξαιτίας της εμπλοκής της κυβέρνησης. Αργότερα, μέσα στον ίδιο μήνα, δημοσιογράφοι, συγγραφείς και ποιητές πραγματοποίησαν όλοι μαζί πορεία. Κόσμος άσχετος με την πορεία εντάχθηκε επίσης σε αυτή και όλοι μαζί πορεύτηκαν, φορώντας κόκκινα τουρμπάνια και σάλια, σε μια συμβολική κίνηση που φανέρωνε την άνοδο της σοσιαλιστικής και κομμουνιστικής τάσης. Η κυβέρνηση επιχείρησε να αντιδράσει αποδίδοντας στην πορεία θρησκευτικό χαρακτήρα. Δεν τα κατάφερε. Οι δημοσιογράφοι συνέχισαν να αντιστέκονται στην καταπίεση της κυβέρνησης, όπως και οι διανοούμενοι. Την ίδια ώρα, στο πεδίο της τέχνης άνθιζε το πολιτικό θέατρο και ταινίες όπως το "Ζάρκα" έστελναν μήνυμα στο κοινό να αντισταθεί στον στρατιωτικό δικτάτορα. Αντίστοιχα, οι μουσικοί έγραφαν τραγούδια με κοινωνικοπολιτικό περιεχόμενο και στίχους που συμβόλιζαν την αντίσταση.

 

Οι πρώτες εκλογές στην Ιστορία της χώρας

Αυτές οι διαφορετικές ομάδες διαδηλωτών (φοιτητές, αγρότες, εργαζόμενοι και διανοούμενοι) αποδεικνύουν ότι το αίτημα για άμεση αλλαγή του συστήματος εξέφραζε καθολικά σχεδόν την κοινωνία. Ο Μπούτο είχε μεγάλη συμβολή στην κινητοποίηση τόσων ανθρώπων, καθώς ήταν ικανός να μιλήσει για τα πραγματικά συμφέροντα του λαού.

Και, παρότι η κυβέρνηση ήλεγχε μεγάλο κομμάτι της συνδικαλιστικής δραστηριότητας, απαγόρευε απεργίες και είχε εξαγοράσει τους επικεφαλής σε διάφορα συνδικάτα, δεν κατάφερε να ελέγξει τον κόσμο. Ούτε πέτυχε να τον κάνει να σιωπήσει χρησιμοποιώντας αστυνομική βία απέναντι σε όποιον δεν συμμορφωνόταν.

Μετά από μήνες διαμαρτυριών και βίας, στις 25 Μαρτίου του 1969 ο στρατός απαίτησε την παραίτηση του Προέδρου. Ο Αγιούμπ Χαν συμμορφώθηκε και παρέδωσε την εξουσία στον αρχηγό του στρατού Γιάχια Χαν. Την ίδια ημέρα, επίσης, ο Γιάχια Χαν ανακοίνωσε ότι η νέα κυβέρνηση θα διεξαγάγει εκλογές το 1970. Ήταν οι πρώτες εκλογές που έγιναν στη χώρα από την ανεξαρτητοποίησή της το 1947.

* Πληροφορίες - μετάφραση από τη διεθνή κινηματική βιβλιοθήκη libcom.org

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL