Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
17.1°C20.7°C
2 BF 52%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
18 °C
16.5°C18.5°C
2 BF 68%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
14.8°C16.6°C
3 BF 70%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
18 °C
15.4°C18.0°C
4 BF 52%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
19.9°C19.9°C
3 BF 40%
Υφιστάμενη κατάσταση του υδάτινου περιβάλλοντος
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Υφιστάμενη κατάσταση του υδάτινου περιβάλλοντος

Του Δημήτρη Μπουζιώτη*

Ο άνθρωπος (υποείδος του Homo sapiens) θεωρείται το πιο νοήμον ζώο στην ιστορία της εξέλιξης του πλανήτη. Είναι άρρηκτα συνδεδεμένο κομμάτι της βιόσφαιρας, εξαρτάται απόλυτα από αυτή, από όπου και απορροφά ασύστολα τα ζωτικά συστατικά της για τη διατήρησή του στη ζωή, και πλέον έχει αναπτύξει τη «μαγική» ικανότητα να μπορεί να τη μεταβάλλει κατά τη βολή του.

Και εκεί ξεκινούν όλα τα προβλήματα. Κάποτε θεωρούσαμε αυτονόητο ότι οι φυσικοί πόροι του πλανήτη μας θα είναι αστείρευτοι και απεριόριστοι. Πράγματι, την εποχή που ο άνθρωπος δεν είχε τη γνώση ακόμα να τους εκμεταλλευτεί πλήρως, η παραπάνω αντίληψη φαινόταν αληθινή, ενώ πλέον φαντάζει ουτοπική.

Καθώς ο πλανήτης κυριαρχείται άκρως επιθετικά από το νοήμον ζώο, οι αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον επιτείνονται. Η συνεχώς επιταχυνόμενη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, σε συνδυασμό με την εκτενή περιβαλλοντική ρύπανση οδηγούν σε υποβάθμιση και αποσταθεροποίηση του οικοσυστήματος καθώς και σε μείωση της φέρουσας χωρητικότητας του πλανήτη όχι μόνο για τον κυρίαρχό του, αλλά πλέον και για τα υπόλοιπα είδη του ζωικού βασιλείου.

Η εκθετική αύξηση του πληθυσμού φαίνεται απλά αν αναλογιστεί κάποιος ότι χρειάστηκαν περίπου 2.000 χρόνια για να φτάσει ο ανθρώπινος πληθυσμός το πρώτο δισεκατομμύριο, περίπου 130 χρόνια για το δεύτερο, 30 χρόνια για το τρίτο, 15 χρόνια για το τέταρτο και μόλις 12 χρόνια για το πέμπτο. Σύμφωνα με τις απογραφές πληθυσμού των Ηνωμένων Πολιτειών, τα τελευταία 100 χρόνια, ο πληθυσμός των Ηνωμένων Πολιτειών αυξάνεται εκθετικά με μέσο ρυθμό 1,5% ανά εξάμηνο. Αυτό σημαίνει ότι ο χρόνος διπλασιασμού του αμερικανικού πληθυσμού (ανάλογα με την ετήσια αύξηση του πληθυσμού) είναι περίπου 50 έτη.

Αυτό σημαίνει ότι, καθώς ο ανθρώπινος πληθυσμός αυξάνεται, ταυτόχρονα αυξάνεται και η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων, με αποτέλεσμα να ελαττώνεται η δυνατότητα του φτωχού μας πλανήτη να υποστηρίξει τον πολυτελή αυτό τρόπο ζωής.

Κώδων κινδύνου

Εκτός από την αύξηση του πληθυσμού και την υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων, επισημαίνεται ότι 35.000 άνθρωποι ημερησίως πεθαίνουν από την έλλειψη πόσιμου νερού και από τη ρύπανση των ποταμών, των λιμνών και του υδροφόρου ορίζοντα, ενώ, σύμφωνα με πολλούς επιστήμονες, έως το έτος 2025 το 1/3 της ανθρωπότητας δεν θα έχει πρόσβαση στο πόσιμο νερό.

Ρύπανση υδάτων θεωρείται κάθε διαφοροποίηση της φυσικής σύστασης του νερού -η οποία εξαρτάται από το μικροβιακό φορτίο που φέρει, τη χημική του σύσταση και τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του (γεύση, οσμή, εμφάνιση)- που πιθανό να έχει σοβαρές βλαπτικές συνέπειες στη υγεία των ανθρώπων και των ζωικών ή φυτικών οργανισμών.

Οι ρυπαντές των υδάτων διαχωρίζονται σε παθογόνους μικροοργανισμούς (ιοί, πρωτόζωα, μύκητες, βακτήρια), σε οργανικές ουσίες οι οποίες βιοαποικοδομούνται από μικροοργανισμούς (λιπάσματα, απόβλητα βιομηχανιών τροφίμων, σφαγείων), σε ανόργανες ενώσεις (οξέα, άλατα, βαρέα μέταλλα), σε σύνθετες οργανικές ενώσεις (απορρυπαντικά, ζιζανιοκτόνα, εντομοκτόνα), σε ραδιενεργά υλικά και σε τεράστιες ποσότητες πάσης φύσεως ανθρώπινων απορριμμάτων. Τα περισσότερα παθογόνα μικρόβια μπορούν να προκαλέσουν λοιμώξεις και διαταραχές του εντέρου (χολέρα vibrio, αμοιβαδική δυσεντερία, πολιομυελίτιδα).

Πλέον ο άνθρωπος μετατρέπει αβίαστα τις θάλασσες, τα ποτάμια, τις λίμνες και τα ρυάκια σε τεράστια δοχεία απορριμμάτων μιας μεγάλης ποικιλίας αποβλήτων, χωρίς να συνειδητοποιεί ότι πολλά από αυτά είναι άκρως τοξικά.

Το πρόβλημα όμως δεν σταματάει εκεί…

Τα θαλάσσια οικοσυστήματα απειλούνται με υποβάθμιση και από άλλες διάφορες πιέσεις, όπως η υπεραλίευση, ο ευτροφισμός, η κλιματική αλλαγή, η οξίνιση των υδάτων και η εισαγωγή εξωτικών ειδών. Ορισμένα μέτρα, βέβαια, συμβάλλουν έμμεσα στην προστασία των θαλάσσιων υδάτων, όμως δεν είχε ληφθεί κανένα μέτρο για την ολοκληρωμένη προστασία και αειφόρο διαχείριση του ευρύτερου θαλάσσιου περιβάλλοντος.

Με τον παγκόσμιο πληθυσμό να φτάνει σήμερα περίπου τα 7,3 δισ., μέχρι το 2030 να αναμένεται να φτάσει τα 8,5 δισ. και μέχρι το 2050 τα 9,7 δισ, θα απαιτηθεί μια σημαντική επέκταση της παραγωγής τροφίμων, συμπεριλαμβανομένων των θαλασσινών ειδών, για την κάλυψη αυτού του αυξανόμενου πληθυσμού σε σχέση των πλέον περιορισμένων φυσικών πόρων. Δεδομένων των υψηλότερων ποσοστών κατανάλωσης θαλασσινών ειδών, η παγκόσμια ζήτησή τους αναμένεται να αυξηθεί δραματικά.

Καταγράφεται στις θάλασσες μια τρομακτική μείωση των ιχθυοαποθεμάτων λόγω της υπεραλίευσης. Πλέον, η υπεραλίευση δεν δύναται να παρέχει το χρονικό περιθώριο στον υδάτινο οργανισμό να φτάσει σε μέγεθος γονιμότητας και αναπαραγωγής ώστε να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα του είδους.

Τον Νοέμβριο του 2013, το Τμήμα Αλιείας και Θαλάσσιων Ερευνών του υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος εξέδωσε μέτρα διαχείρισης αναφέροντας τα ελάχιστα επιτρεπόμενα μεγέθη θαλάσσιων οργανισμών που επιτρέπεται να αλιεύονται στη Μεσόγειο. Για να έχει όμως αποτέλεσμα αυτό το μέτρο, θα πρέπει το ελάχιστο επιτρεπόμενο μέγεθος κάθε είδους να στηρίζεται στη βιολογία του είδους και να είναι ίσο ή μεγαλύτερο από το μέγεθος στο οποίο το είδος αυτό αναπαράγεται για πρώτη φορά. Για να μειωθεί λοιπόν η πιθανότητα εξαφάνισης του είδους, θα πρέπει να αναπαράγεται τουλάχιστον μία φορά. Όμως ποιος τα τηρεί όλα αυτά;

Βάσει κοινοτικής και εθνικής νομοθεσίας, απαγορεύεται η αλιεία, κατοχή, μεταφορά και πώληση των πιο κάτω μεσογειακών ειδών όταν το μέγεθός τους είναι μικρότερο από το αντίστοιχο αναγραφόμενο.

Για να επανέλθουν τα επίπεδα που κάνουν δυνατή την αναπαραγωγή των ειδών, σε περιοχές όπως η Ιταλία, η Ισπανία και η Γαλλία, θα πρέπει να περιοριστεί η αλίευση του γαύρου κατά 52%, του μπακαλιάρου έως και 90%, του ψαριού προσφυγάκι κατά 89%, του μπαρμπουνιού κατά 76%, της κόκκινης γαρίδας κατά 49% και της σαρδέλας κατά 57%.

Δημιουργείται λοιπόν ένας έντονος προβληματισμός για τη δυνατότητα φυσικής αναπαραγωγής των ειδών και ανοίγεται ο δρόμος για ακόμη μεγαλύτερη κατανάλωση ιχθύων από τις ιχθυοκαλλιέργειες.

Από το 1996 λειτούργησαν περίπου 665 μονάδες υδατοκαλλιεργειών με συνολική παραγωγή 53.220 τόνους, σημειώνοντας αύξηση 23,4% έναντι του 1995 και πιο συγκεκριμένα η παραγωγή ευρωπαϊκού λαβρακιού (Dicentrarchus labrax) και τσιπούρας (Sparus aurata) αντιπροσωπεύει σχεδόν το 40% της συνολικής ευρωπαϊκής παραγωγής αυτών των ειδών.

Η ποσότητα ιχθύων παρουσίασε αύξηση 11,9% το έτος 2016 σε σχέση με το 2015 και η αξία αύξηση 9,9% το 2015 σε σχέση με το 2014, η ποσότητα παρουσίασε αύξηση 1,8% και η αξία 7,8%. Συγκεκριμένα, το 2016 ετράφησαν 99.997,8 τόνοι ιχθύων συνολικής αξίας 516.660,8 χιλ. ευρώ, έναντι 89.334,9 τόνων ιχθύων συνολικής αξίας 468.968 χιλ. ευρώ το 2015 και 87.761 τόνων συνολικής αξίας 436.072,3 χιλ. ευρώ το 2014 (Πίνακας 1, Ελληνική Στατιστική Αρχή, 2017).

Πίνακας 1. Ποσότητα και αξία εκτρεφόμενων - καλλιεργούμενων ελληνικών ειδών, 2014-2016 (Ελληνική Στατιστική Αρχή, 2017)

Προσπάθειες για βέλτιστες χρήσεις φυσικών πόρων…

Τον Ιούλιο του 2008 τέθηκε σε ισχύ η Οδηγία-Πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική (2008/56/ΕΚ), η οποία θεσπίζει ένα νομικό πλαίσιο για την προστασία και τη διαχείριση των ευρωπαϊκών θαλασσών και υποτίθεται πως εξασφαλίζει τη μελλοντική και βιώσιμη χρήση των πόρων έως το 2020.

Τον Σεπτέμβριο του 2010, η Ε.Ε. εξέδωσε την απόφαση της Επιτροπής σχετικά με τα κριτήρια και τα μεθοδολογικά πρότυπα για την καλή περιβαλλοντική κατάσταση των θαλάσσιων υδάτων (2010/477/Ε.Ε.). Η συγκεκριμένη απόφαση θεσπίζει 11 κριτήρια που αξιολογούν τον βαθμό στον οποίο επιτυγχάνεται η βέλτιστη περιβαλλοντική κατάσταση στα θαλάσσια ύδατα.

Στις αρχές του 2015, η Ε.Ε. κατέληξε σε απόφαση όσον αφορά την ανάπτυξη μιας νέας εκτελεστικής συμφωνίας για τη θαλάσσια βιοποικιλότητα σε περιοχές πέραν της εθνικής δικαιοδοσίας. Ωστόσο, η Ε.Ε. δεν μπορεί να επιτύχει τον συγκεκριμένο στόχο από μόνη της. Απαιτείται μια συλλογική δράση σε διεθνές επίπεδο, ιδίως δεδομένου ότι το 60% των ωκεανών βρίσκεται εκτός εθνικής δικαιοδοσίας. Τα εν λόγω ύδατα είναι μια κοινή πηγή ορυκτών, φυκιών και ψαριών.

Αρά λοιπόν…

Να θεωρηθεί αυτονόητο ότι η θάλασσα θα μας ταΐζει εσαεί με τα πολύτιμα αγαθά της και εμείς θα βιάζουμε ανερυθρίαστα το περιβάλλον της; Δεν θα αποκτήσουμε ποτέ οικολογική συνείδηση;

Ίσως τελικά πρέπει να προτείνονται βέλτιστοι μέθοδοι αλιείας για την προστασία ιχθύων, απαγορεύοντας την αλιεία τους κάτω και πάνω από ένα συγκεκριμένο εύρος μεγέθους ή άλλες λύσεις πρέπει να περιλαμβάνουν το κλείσιμο συγκεκριμένων περιοχών εάν δεν γίνει πρώτα ορθολογική διαχείριση των ιχθυοαποθεμάτων.

Επίσης, είναι απαιτούμενη η σωστή διαχείριση των φυσικών πόρων και η μέριμνα για την εξισορρόπηση και την κατανάλωσή τους με φειδώ. Το κρίσιμο λοιπόν ζήτημα για την ανθρωπότητα είναι η συμπεριφορά μας απέναντι στη φύση που μας φιλοξενεί με πιο συνετή χρήση των διαθέσιμων φυσικών πόρων.

Ίσως υπάρχουν ακόμα ελάχιστες πιθανότητες ώστε με μια ηθική και ορθολογική διαχείριση του περιβάλλοντος να αναστραφεί η ήδη υπάρχουσα καταστροφική κατάσταση και, τέλος, ίσως τελικά ενισχυθεί η δυνατότητα του πλανήτη να υποστηρίξει τον νοήμονα εισβολέα.

* Ο Δημήτρης Μπουζιώτης είναι ιχθυολόγος MSc και υποψήφιος διδάκτωρ Κτηνιατρικής Σχολής με θέμα την ανοσολογία ιχθύων. Εργάζεται στο Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ από το 2013 και είναι εξωτερικός συνεργάτης στο Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών και στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Παράλληλα, διδάσκει σε Σχολή Αλιείας το μάθημα «Βιωσιμότητα Υδάτινου Περιβάλλοντος» καθώς και στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών της Κτηνιατρικής Σχόλης στο μάθημα «Βασικές Αρχές Ανοσολογίας»

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL