Συνέντευξη της ομάδας του “Co-producing the camp” στη Ληδα Αρνέλλου
Co-producing the camp: συμμετοχικά εργαστήρια σχεδιασμού στις δομές φιλοξενίας προσφύγων
Το περασμένο φθινόπωρο, το Impact Hub Athens, η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση και η πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα οργάνωσαν ένα δημιουργικό hackathon με θέμα το Προσφυγικό. Ο απώτερος στόχος του “Hack the camp” ήταν η ανεύρεση και “κατασκευή” μιας άμεσα εφαρμόσιμης λύσης για τα υπαρκτά προβλήματα του Προσφυγικού μέσα από μια καινοτόμο, αλλά και πρακτική προσέγγιση που μπορεί να επιφέρει κοινωνική αλλαγή. Στο πλαίσιο του hackathon προέκυψε το project “Co-producing the camp”. Η λογική για την έως τώρα λειτουργία των δομών φιλοξενίας προσφύγων είναι ότι οι φορείς (δημόσιοι και ιδιωτικοί) που εμπλέκονται παρέχουν υπηρεσίες και οι πρόσφυγες αντιμετωπίζονται τις περισσότερες φορές αποκλειστικά ως αποδέκτες. Σε πολλές περιπτώσεις οδήγησε σε μη βιώσιμες κοινότητες προσφύγων, αυξάνοντας τα αισθήματα απογοήτευσης, θυμού, ανεπάρκειας και απώλειας της ομαλότητας και της ταυτότητας. Η ομάδα του “Co-producing the camp” μιλά στο “Πρίσμα” και στη Ληδα Αρνέλλου και εξηγεί πώς θέλησαν να “χακάρουν” αυτή τη διαδικασία με τέτοιο τρόπο ώστε οι πρόσφυγες να είναι μέρος της διαδικασίας λήψης αποφάσεων και ενεργοί συμμετέχοντες στη δημιουργία των επεμβάσεων.
Τι αφορά το project “Co-producing the camp” και τι ακριβώς προσπαθεί να πετύχει;
To “Co-producing the camp” επί της ουσίας είναι μια μεθοδολογία που στοχεύει στον συντονισμό και στη συνεργασία της κοινότητας των προσφύγων, των ΜΚΟ και των κυβερνητικών φορέων προκειμένου να αναπτυχθεί ένα κοινό σχέδιο. Η παρούσα μεθοδολογία αποτελείται από μια σειρά συμμετοχικών δράσεων και εργαλείων μέσω των οποίων στοχεύουμε σε αυτό που αποκαλούμε συνσχεδιασμό, συμπαραγωγή της γνώσης για τον σχεδιασμό των δομών φιλοξενίας προσφύγων. Η διαδικασία αυτή καλείται να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα όπως: Ποιες χρήσεις λείπουν από τις δομές; Πού πρέπει να χωροθετηθούν οι χρήσεις αυτές και για ποιο λόγο; Με ποιον τρόπο θα γίνεται η διαχείριση του κάθε χώρου; Τι δεξιότητες χρειάζονται για την παραγωγή του χώρου και τι ρόλο μπορούν να αναλάβουν οι πρόσφυγες; Πώς μπορούν οι χώροι να επαναπροσδιορίζονται ανάλογα με τις ανάγκες και τους χρήστες που συνεχώς εναλλάσσονται;
Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα έρχονται μέσω της ενεργής συμμέτοχης των ατόμων που συμμετέχουν και της οικοδόμησης των σχέσεων μεταξύ τους. Έτσι, το άτομο παύει να είναι ένας παθητικός αποδέκτης, αποκτά ενεργό ρόλο στη δημιουργική διαδικασία και εξαρχής οικειοποιείται τον χώρο του. Με αυτόν τον τρόπο, ο χώρος που τελικά κατασκευάζεται έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να χρησιμοποιηθεί και να διατηρηθεί. Οι άνθρωποι που ζουν στις δομές από την αρχή της κατοίκησής τους αναπροσαρμόζουν τονχώρο με ποικίλους και εφευρετικούς τρόπους. Η μεθοδολογία που προτείνεται μέσω του “Co-producing the camp” στοχεύει στη χαρτογράφηση του χώρου, την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οργανώνεται ο χώρος κάθε φορά και επιτρέπει στους πρόσφυγες να οραματιστούν και να αναπτύξουν τη νέα τους κοινότητα.
Βασική παράμετρος της ιδέας ήταν η συνεργασία των “hackers” με τους πρόσφυγες;
Οι hackers είναι οι πρόσφυγες. Μέσω της διαδικασίας που περιγράψαμε παραπάνω στοχεύουμε να “χακάρουμε” την έως σήμερα διαδικασία σχεδιασμού των δομών, όπου μόνο οι "ειδικοί" αποφασίζουν, εντάσσοντας τη γνώση των προσφύγων - χρηστών στον σχεδιασμό και στη λήψη αποφάσεων. Με άλλα λόγια, εισάγουμε τις ήδη υπάρχουσες συμμετοχικές μεθόδους σχεδιασμού για να δημιουργήσουμε ένα κοινό σχέδιο, καλώντας όλους όσους σχετίζονται με τους χώρους των δομών να συμμετέχουν. Πρόκειται για μια διαρκώς εξελισσόμενη κοινή διαδικασία που προάγει τη δημιουργία δικτύων μεταξύ διαφορετικών παραγόντων και χρηστών, αναγνωρίζοντας έτσι την ισότιμη θέση που κατέχει ο πρόσφυγας.
Τελικά πώς ήταν η εμπειρία του “Hack the Camp”;
Η εμπειρία του “Hack the Camp” ήταν ενδιαφέρουσα, καθώς άτομα διαφορετικών ειδικοτήτων και τεχνογνωσίας ήρθαμε σε επαφή και συνεργαστήκαμε με επιτυχία. Η ομάδα μας συνεργάστηκε με ανθρώπους που ζουν και εργάζονται μέσα σε δομές φιλοξενίας προσφύγων, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε ποικίλα μέρη της Μεσογείου, εμπλουτίζοντας το project μας με τις εμπειρίες και τους προβληματισμούς τους. Η εμπειρία αυτή μας έβαλε στη διαδικασία να οργανώσουμε μια πρόταση η οποία μπορεί να εφαρμοστεί όχι μόνο μεσα σε κλειστές δομές, αλλά και σε δομές μέσα στον αστικό ιστό της πόλης, με στόχο την υγιή ένταξη των προσφύγων στις τοπικές κοινότητες στην Ελλάδα.
Τι προβλέπεται για τη συνέχεια;
Μετά το πέρας του “Hack the camp”, είμαστε σε επαφή με κρατικούς και ιδιωτικούς φορείς με στόχο την εφαρμογή του “Co-producing the camp” σε δομές φιλοξενίας προσφύγων. Έχουμε ξεκινήσει τα πρώτα εργαστήρια σε κέντρα ημέρας, όπου συνεργαστήκαμε με τους εθελοντές, τους πρόσφυγες αλλά και μέλη της τοπικής κοινότητας. Όλοι μαζί με συμμετοχικές μεθόδους θα πρότειναν χρήσεις και παρεμβάσεις για τους χώρους του κτηρίου.
Πιστεύετε ότι οι λύσεις που θα προκύψουν θα βρουν πρακτική εφαρμογή και θα αλλάξουν την καθημερινότητα των ανθρώπων αυτών; Μήπως οι συνέργειες τέτοιου τύπου θα μπορούσαν να αποτελέσουν πρότυπο και για άλλα κοινωνικά προβλήματα, ειδικά στην περίοδο της κρίσης;
Η προσέγγιση μέσω συμμετοχικού σχεδιασμού είναι μια απλή μέθοδος, ανοιχτή πηγή που επικεντρώνεται στην κοινωνική ενδυνάμωση των ατόμων-κατοίκων. Υιοθετήθηκε σε πολλές περιπτώσεις για την αναβάθμιση άτυπων οικισμών και την αντιμετώπιση κοινωνικών ζητημάτων όπου οι κρατικοί φορείς υπολειτουργούσαν. Στην προκειμένη περίπτωση, προτείνεται η διαδικασία αυτή γιατί πιστεύουμε ότι οι πρόσφυγες πρέπει να είναι λιγότερο εξαρτημένοι από τη χρηματοδότηση που πηγάζει από φιλανθρωπικούς σκοπούς. Η καθημερινή ζωή στις δομές πρέπει να νοηθεί ως μια μεταβατική φάση για την ένταξη στην τοπική κοινότητα, ώστε οι πρόσφυγες να αναγνωρίζονται αλλά και να είναι ζωτικό μέρος του αστικού ιστού.
Στη δομή στο Ελληνικό, για παράδειγμα, μέλη της DRC (Danish Refugee Concil) σε συνεργασία με τους πρόσφυγες κατασκεύασαν πατώματα από παλέτες και OSB (κόντρα πλακέ) μέσα στις σκηνές. Μέσω αυτής της διαδικασίας οι πρόσφυγες συνεργάστηκαν μεταξύ τους, αντάλλασσαν εργαλεία και δημιούργησαν ομάδες οι οποίες βοήθησαν την κατασκευή πατωμάτων ευπαθών ομάδων. Σημαντικό στοιχείο της διαδικασίας αποτέλεσε η δημιουργία μιας ομάδας προσφύγων υπεύθυνης για τη συντήρηση των σκηνών. Στις αρμοδιότητές τους ήταν και οι προτάσεις για νέες παρεμβάσεις. Όταν αργότερα τοποθετήθηκαν καλοριφέρ μέσα στις σκηνές, η ομάδα αυτή ανέλαβε τη διαχείρισή τους.
Πέρα όμως από το Προσφυγικό, η έως τώρα εμπειρία μας εντός και εκτός των δομών έχει δείξει ότι οι λύσεις που έρχονται από τον κόσμο είναι αυτές που τελικά χρησιμοποιούνται. Η συμμετοχή των χρηστών είναι κάτι που λείπει από τις πόλεις μας σήμερα και το αποτέλεσμα είναι ότι κατασκευάζονται χώροι και υποδομές που μένουν αναξιοποίητοι.
Η ομάδα του “Co-producing the camp”
Γυφτοπούλου Στεφανία, αρχιτέκτων μηχανικός, MArch University of Westminster, Msc Development Planning Unit UCL, υποψήφια διδάκτωρ στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο.
Δεληγιώργη Μαρίσσια, αρχιτέκτων μηχανικός ΠΘ, MSc ΕΜΠ, υποψήφια διδάκτωρ ΕΜΠ.
Παπαναγιώτου Νεφέλη, αρχιτέκτων μηχανικός BA GSA |Mackintosh School of Architecture |Glasgow University, Honours in Architecture |Brighton university, MA Interior Design |Brighton University.
Πετρά Μάρα, αρχιτέκτων μηχανικός ΑΠΠ, MFA Lighting Parsons The New School of Design.
Ραβάνη Δήμητρα, αρχιτέκτων μηχανικός ΑΠΠ.
