Με δυσάρεστη έκπληξη διαβάσαμε στα διεθνή μέσα περίπου στα μέσα του καλοκαιριού του 2019 για μια σειρά σκοταδιστικών νομοσχεδίων κατά της άμβλωσης που ψηφίστηκαν από την κατά τόπους Βουλή των Αντιπροσώπων στην Αλαμπάμα, στο Οχάιο, το Κεντάκι, στον Μισισίπη, στην Τζόρτζια, στο Μιζούρι και το Τενεσί.
Το περίφημο «νομοσχέδιο της καρδιάς», όπως αποκαλείται από τους συντηρητικούς κύκλους, προβλέπει την πλήρη απαγόρευση της άμβλωσης από τη στιγμή που είναι δυνατόν να εντοπιστεί ο καρδιακός παλμός του εμβρύου, δηλαδή από την 6η εβδομάδα της κύησης - διάστημα που η γυναίκα κατά πάσα πιθανότητα δεν γνωρίζει καν ότι είναι έγκυος. Τα νομοσχέδια, ωστόσο, πρέπει να εγκριθούν από το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ. Εκφράζονται φόβοι ότι η παρούσα ηγεσία του Ανώτατου Δικαστηρίου ασπάζεται τις συντηρητικές απόψεις του Τραμπ και του κινήματος Pro Life, το οποίο αντιμετωπίζει το γυναικείο σώμα μόνο ως φυτώριο ή ως αναπαραγωγική μηχανή. Στην Αλαμπάμα, ο γιατρός που θα πραγματοποιήσει επέμβαση για άμβλωση, ακόμα κι αν η κύηση προέκυψε από βιασμό ή αιμομιξία, απειλείται με ποινή κάθειρξης έως και 99 ετών. Στο Οχάιο ψηφίστηκε να απαγορευτεί η άμβλωση ακόμα και σε περίπτωση της θανατηφόρου συνήθως εξωμήτριου κύησης, απαιτώντας από τους γιατρούς να αποσπούν το έμβρυο από τις σάλπιγγες και να το τοποθετούν στο εσωτερικό της μήτρας(!) γεγονός που ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων από τον ιατρικό κόσμο, ο οποίος δηλώνει κατηγορηματικά ότι αυτό είναι επιστημονικά αδύνατο και εγκληματικό. Παράλληλα, περιστατικά βάναυσης βίας εκδηλώνονται συχνά από φανατικούς ακροδεξιούς εναντίον εγκύων, συνοδών συγγενών και γιατρών όταν είναι προγραμματισμένη μια άμβλωση.
Η επιδιωκόμενη κατάργηση της άμβλωσης σχετίζεται ξεκάθαρα με την αναχρονιστική και δυστοπική προσπάθεια ελέγχου στο γυναικείο σώμα και στη διαδικασία της αναπαραγωγής. Οι Αμερικανίδες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την παραβίαση βασικών ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων των γυναικών και των αντισεξιστών αντρών σε όλο τον κόσμο.
Έχει, όμως, η ίδια η Ιατρική ευθύνες για το άκρως πατριαρχικό κλίμα, που έχει αρχίσει να πετάει τη μάσκα του τα τελευταία χρόνια; Υπερασπίστηκε αποτελεσματικά και έντιμα το αυτόνομο γυναικείο σώμα; Περιόρισε την κυρίαρχη εικόνα του φυσιολογικού ανθρώπου με πρότυπο τον λευκό άντρα των 70 κιλών - κάτι που πλήττει και τον αντρικό πληθυσμό; Έχει διερευνήσει ικανοποιητικά τη βιολογία της γυναίκας; Δημιούργησε τεκμηριωμένα αντίστοιχα μοντέλα πρόληψης κινδύνου; Στην εποχή μας, που αρχίζει δειλά να οικοδομείται η ελευθερία επιλογής φύλου, ενδιαφέρεται για την υγεία των διεμφυλικών ανθρώπων; Η απάντηση σε όλα αυτά τα ερωτήματα είναι αρνητική, όπως καταγγέλλουν όλο και περισσότεροι ερευνητικοί κύκλοι. Στην περίπτωση των γυναικών, όπως προειδοποιούσε η Carol Travis στο βιβλίο της «Mismeasure of Woman» (1991): «Το αντρικό σώμα στα εργαστήρια είναι η ίδια η ανατομία», καθώς οι γιατροί εκπαιδεύονται στην ανατομία και τη γυναικεία ανατομία με την τελευταία να περιορίζεται στο μέγεθος και στα αναπαραγωγικά όργανα. Επίσης, σε πολλές χώρες η διεμφυλικότητα κατηγοριοποιείται ως ψυχική διαταραχή. Αν παρατηρήσει κανείς, μάλιστα, τα εγχειρίδια της ανθρώπινης ανατομίας, θα διαπιστώσει ότι χρησιμοποιούν στην πλειονότητά τους ως μοντέλο το αντρικό σώμα.
Ιστορικά εντοπίζουμε ότι η ίδια η Ιατρική εστιάζει, σχεδόν αποκλειστικά, στην αναπαραγωγική ικανότητα της γυναίκας, χωρίς ωστόσο να τη μελετά συστηματικά ως ενταγμένη στη λειτουργία ενός ολόκληρου οργανισμού. Κανείς δεν μπορεί να παραγνωρίσει, ασφαλώς, τα οφέλη της Ιατρικής μέχρι σήμερα και για τα δύο φύλα. Όμως κάτι ανησυχητικό συμβαίνει στην υγειονομική περίθαλψη των γυναικών, όπως σημειώνεται τα τελευταία χρόνια από ευρύτερες ομάδες ερευνητών και ασθενών.
Η ιδέα για το συγκεκριμένο άρθρο ξεκίνησε με αφορμή τις απαράδεκτες οπισθοδρομικές αιτιάσεις σχετικά με την άμβλωση που εμφανίζονται, πλέον σχεδόν καθημερινά, και στη χώρα μας από σκοταδιστικά παραθρησκευτικά ή επίσημα εκκλησιαστικά δίκτυα -έστω και με την υποσημείωση ότι ποτέ δεν φτάσαμε στην ισότητα των φύλων- σε συνδυασμό με την ανάγνωση δύο ιδιαίτερα αποκαλυπτικών βιβλίων: το «Doing Harm: The Truth About How Bad Medicine and Lazy Science Leave Women Dismissed, Misdiagnosed, and Sick» (2018) της Maya Dusenbery και το ήδη μεταφρασμένο στα ελληνικά «Αόρατες Γυναίκες - Προκαταλήψεις και διακρίσεις σε έναν κόσμο για άντρες» (2019) της Caroline Criado Perez.
Η Maya Dusenbery τεκμηριώνει, με απτά παραδείγματα και αδιάψευστα στατιστικά στοιχεία, τη διαπίστωση ότι ο συστημικός σεξισμός στην Ιατρική βλάπτει μέχρι και σήμερα την υγεία των γυναικών. Η έρευνά της περιλαμβάνει επίσημες πρόσφατες μελέτες, συνεντεύξεις με γιατρούς και επιστήμονες ερευνητές, καθώς και ικανό αριθμό μαρτυριών γυναικών ασθενών από ολόκληρη την Αμερική. Αυτό που επισημαίνεται στο βιβλίο της είναι ότι οι επαγγελματίες γιατροί, από την αρχή της σύγχρονης Ιατρικής στις δυτικές χώρες, συγκεντρώνουν ανά τους αιώνες, για διάφορους λόγους που εξηγούνται επαρκώς, ελάχιστες πληροφορίες σχετικά με τις νόσους των θηλυκών σωμάτων, παραγνωρίζοντας τις βιολογικές διαφορές των φύλων, τις συνθήκες στις οποίες διαβιούν εκατομμύρια γυναίκες, τον διαφορετικό μεταβολισμό των φαρμάκων ακόμα και τα συμπτώματα μιας καρδιακής προσβολής. Η ίδια περιγράφει τις παλιές, αλλά παγιωμένες προκαταλήψεις για την υστερία που συνοδεύουν τη γυναίκα, η οποία καλείται να μάχεται το στερεότυπο που θέλει αρκετές φορές τον χρόνιο πόνο ή την έξαρση των συμπτωμάτων ενός αυτοάνοσου προβλήματος μιας γυναίκας που επισκέπτεται τα εξωτερικά ιατρεία να διαγιγνώσκεται ως υποχονδριακή φαντασίωση. Επίσης, εντοπίζει δύο χάσματα με καταστρεπτικές συνέπειες: την έλλειψη εμπιστοσύνης του γιατρού σχετικά με την περιγραφή των συμπτωμάτων από τη νοσούσα (έχει μειωθεί ευτυχώς στις νεότερες γενιές γιατρών) και το τεράστιο κενό επιστημονικών δεδομένων σχετικά με τη φυσιολογία και τη βιοχημεία του γυναικείου σώματος. Η σύγχρονη Ιατρική έτεινε να καταγράφει πολλά από τα «ανεξήγητα συμπτώματα» των γυναικών στην κατηγορία της διαγνωσμένης υστερίας και των διαταραχών της σωματοποίησης.
Η προσήλωση της Ιατρικής στην αναπαραγωγική διαδικασία και στα αντίστοιχα γυναικεία όργανα, τα οποία από την αρχαιότητα θεωρούνταν μυστήρια και ύποπτα, συρρίκνωσε το ενδιαφέρον για τη μελέτη του θηλυκού σώματος στην ολότητά του. Ας μην ξεχνάμε ότι η αριστοτελική αντίληψη, που κυριάρχησε στη δυτική σκέψη μέχρι τις αρχές της πρώιμης νεότερης δυτικής σκέψης, θεωρούσε τη γυναίκα ως ένα ατελές αρσενικό, μια δυσμορφία ή έναν ακρωτηριασμένο άντρα. Η νεωτερικότητα, επίσης, ακολούθησε εμφανώς ή όχι -αν δεν πρόσθεσε, όπως στην περίπτωση της υστερίας- τα στερεότυπα.
Η Dusenbery τονίζει: «Στα χέρια των γυναικών η θεραπεία δεν ήταν ένα επάγγελμα, αλλά μια υπηρεσία γειτονίας [...] Αλλά οι εκπαιδευόμενοι γιατροί στην πρώιμη μοντέρνα Ευρώπη ανέλαβαν πλήρως την πολιτική της θεραπείας και του φάρμακου απευθυνόμενοι κυρίως σε μέλη της ελίτ. Από τα τέλη του 18ου αιώνα μια νέα τάξη επαγγελματιών γιατρών επιδίωκε να μετατρέψει τη θεραπεία σε ένα εμπόρευμα που θα μπορούσε να αγοραστεί και να πωληθεί. [...]». Και συνεχίζει σε άλλο σημείο με κάτι που αληθεύει: «Όλες έχουμε μια προσωπική ιστορία με τον γιατρό μας. Οι γιατροί πιστεύουν ότι οι άνδρες παθαίνουν καρδιακές προσβολές, ενώ οι γυναίκες πάσχουν από άγχος». Στις προσωπικές ιστορίες γυναικών ανακαλύπτουμε περιπτώσεις ενδομητρίωσης σε έφηβες που δεν διαγνώστηκαν εγκαίρως γιατί η ασθένεια αφορούσε τις «γυναίκες καριέρας». Η δυσμηνόρροια, μάλιστα, ερμηνεύεται με αφοριστικά και στερεοτυπικά ψυχαναλυτικά κατάλοιπα προς τη γυναίκα ως άρνηση της ίδιας απέναντι στη γυναικεία φύση της! Το κενό γνώσης που επιβαρύνει τον μέσο γιατρό σχετικά με τον ακριβή τρόπο που οι ασθένειες πλήττουν το γυναικείο σώμα ή τις επιδράσεις μιας καθολικής θεραπείας αρχίζει από το πιο βασικό επίπεδο της βιοϊατρικής έρευνας, όπου οι ερευνητές χρησιμοποιούν συνήθως αρσενικά κύτταρα και ζώα σε προκλινικές μελέτες, καταγγέλλει η Dusenbery. Υπενθυμίζεται η παραδοχή του δρ Janine Austin Clayton, αναπληρωτή διευθυντή για την έρευνα για την υγειονομική περίθαλψη των γυναικών στο αμερικανικό Εθνικό Ίδρυμα Υγείας (NIH), η οποία δημοσιεύτηκε στους «New York Times» το 2014: «Γνωρίζουμε κυριολεκτικά πολύ λιγότερα για κάθε πτυχή της θηλυκής βιολογίας σε σύγκριση με την αρσενική βιολογία».
Η Caroline Criado Perez, βραβευμένη το 2019 για το βιβλίο της από τη Βασιλική Εταιρεία, πραγματοποίησε παρόμοια ενδελεχή έρευνα στο Ηνωμένο Βασίλειο. «Οι κοινές μέθοδοι πρόληψης», μας λέει η Perez, «μπορεί να μην λειτουργούν τόσο καλά στις γυναίκες. Το ακετυλοσαλικυλικό οξύ (ασπιρίνη) έχει διαπιστωθεί ότι είναι αποτελεσματικό στην πρόληψη ενός πρώτου εμφράγματος στους άντρες. [...] Σε μελέτη μόλις του 2015 διαπιστώθηκε ότι η λήψη χαμηλής δόσης ασπιρίνης κάθε δεύτερη ημέρα είναι αναποτελεσματική ή ακόμα και επιβλαβής για την πλειονότητα των γυναικών στην πρωτογενή πρόληψη του καρκίνου ή των καρδιακών παθήσεων». Οι αποκαλύψεις στο βιβλίο της Perez είναι εξίσου σημαντικές, καθώς πληροφορούμαστε ότι οι γυναίκες στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι κατά 50% πιθανότερο να λάβουν λάθος διάγνωση μετά από καρδιακή προσβολή, ποσοστό που φθάνει το 60% ανάλογα με τον τύπο του εμφράγματος. Ο λόγος είναι ότι πολύ συχνά δεν παρουσιάζουν τον γνωστό οξύ πόνο στο στήθος. Τα σχετικά συμπτώματα που εμφανίζει η πλειονότητα των γυναικών χαρακτηρίζονται ως «μη τυπικά». Η «British Medical Journal» έκρινε μόλις το 2016 ότι ο συγκεκριμένος όρος μπορεί να οδηγήσει στην υποτίμηση επικίνδυνων περιστατικών μολονότι το Βρετανικό Σύστημα Υγείας (NHS) ορίζει το οξύ θωρακικό άλγος ως ένα από τα βασικότερα κριτήρια που επιτρέπουν περαιτέρω καρδιολογικές εξετάσεις! Παράλληλα, οι ειδικοί βιοδείκτες δεν καλύπτουν τον γυναικείο οργανισμό, όπως ομολογούν πολλοί επιστήμονες. Αυτό, ωστόσο, προϋποθέτει την εφεύρεση της κατάλληλης τεχνολογίας. Ακόμα και το πρωτόκολλο της θεραπείας θα πρέπει να προσαρμοστεί αναλόγως, καθώς οι προκαταλήψεις υπέρ των αντρών επικρατούν. Δυστυχώς, όπως υπερασπίζεται η Perez, αυτός ο αναγκαίος τομέας έρευνας δεν βρίσκει την απαραίτητη χρηματοδότηση και κατά συνέπεια το αντίστοιχο ερευνητικό ενδιαφέρον.
Τα παραδείγματα είναι, δυστυχώς, ανεξάντλητα και περιλαμβάνουν ένα τεράστιο φάσμα ασθενειών. Ενδεικτικά μόνο αναφέρουμε: τη διαφορετική ανοσολογική απόκριση στη φυματίωση, συνεπώς και διαφορετικά συμπτώματα της ασθένειας, τον αυτισμό (που θεωρείται συχνότερη ασθένεια των αγοριών, στοιχείο που διαψεύδει μαλτέζικη έρευνα του 2016), τις γαστρεντερικές διαταραχές, την κατάθλιψη. Διαπιστώνουμε, μάλιστα, ότι, παρά το ενδιαφέρον για τα αναπαραγωγικά όργανα της γυναίκας, παραμένει terra incognita το πολύπλοκο ορμονικό σύστημα της γυναίκας, τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης, της μετεμμηνόπαυσης, της πρωτογενούς δυσμηνόρροιας και το προεμμηνορροϊκό σύνδρομο (PMS). Δισεκατομμύρια γυναίκες σε όλον τον κόσμο υποφέρουν σχεδόν μόνες, χωρίς την κατάλληλη ιατρική στήριξη, αντιμετωπίζοντας πλήθος βασανιστικών συμπτωμάτων. Το PMS, μαθαίνουμε από την Perez, επηρεάζει το 90% των γυναικών. Ωστόσο, ακόμα και σήμερα δεν ερευνάται επαρκώς. Η ίδια σημειώνει: «Παρ’ όλο που υπάρχει ένα ευρύ φάσμα φαρμακευτικών αγωγών για τη θεραπεία της στυτικής δυσλειτουργίας, ελάχιστες υπάρχουν για τις γυναίκες, σε βαθμό που πάνω από το 40% των γυναικών με PMS δεν ανταποκρίνεται στις προτεινόμενες θεραπείες. [...] Οι αιτήσεις ερευνητικών επιχορηγήσεων που υποβάλλουν οι ερευνητές συνεχίζουν να απορρίπτονται με την αιτιολογία ότι το PMS δεν είναι υπαρκτό. [...]. Μια σπάνια αίτηση επιχορήγησης του 2007 για έρευνα στην πρωτογενή δυσμηνόρροια επισήμανε τα αίτιά της ως ανεπαρκώς κατανοητά. Τα συνταγογραφούμενα φάρμακα έχουν σοβαρές πιθανές παρενέργειες και δεν είναι σε καμία περίπτωση καθολικά αποτελεσματικά». Σύμφωνα με τα στοιχεία της Perez, «οι αξιολογητές των ερευνητικών αιτημάτων δεν αντιμετωπίζουν τη δυσμηνόρροια ως ζήτημα προτεραιότητας για τη δημόσια υγεία. Επίσης, δεν κατανοούν πλήρως τον σχεδιασμό των κλινικών δοκιμών για τη δυσμηνόρροια». Το ίδιο, όπως καταγράφεται, ισχύει και για τους πόνους τοκετού, καθώς έχουν απορριφθεί ανάλογες έρευνες. Υποθέτουμε ότι η σύγχρονη γυναίκα πρέπει να πληρώνει το τίμημα του... προπατορικού αμαρτήματος. Σήμερα, το οικονομικό κέρδος του ιατρικού συστήματος από την υποβολή των γυναικών σε καισαρικές τομές -άλλοτε αναγκαίες άλλοτε επιλεγμένες ακόμα και από την έγκυο για την αποφυγή της οδύνης του τοκετού- είναι σημαντικό.
Στο εύλογο ερώτημα που γεννάται γιατί η φαρμακοβιομηχανία δεν στρέφει το ενδιαφέρον της στους προαναφερόμενους κερδοφόρους τομείς, η απάντηση πολλών ερευνητών στην Perez αναφέρει ότι οι εταιρείες λόγω του κενού επιστημονικών δεδομένων δεν ρισκάρουν το κόστος της έρευνας. Χωρίς έγκυρα επιστημονικά δεδομένα δεν μπορούν να υπολογίσουν το κέρδος από τέτοιου είδους φάρμακα. Άλλωστε, οι φαρμακευτικές εταιρείες δεν επιθυμούν να διαταράξουν τα υπάρχοντα δεδομένα αν προκύψουν αρνητικά στοιχεία από τις κλινικές δοκιμές φαρμάκων (που βρίσκονται ήδη στην αγορά) σε γυναίκες. Η πολιτική τους υπηρετεί, ως επί το πλείστον, την ευκολότερη και κατά το δυνατόν φθηνότερη διαδικασία εύρεσης του φαρμάκου. Το αρσενικό κύτταρο ή δείγμα διευκολύνει την έρευνα για το ζητούμενο αποτέλεσμα. Η «υστερική», με σύνθετο χάρτη και κύκλο ορμονών, γυναίκα δεν εκτιμάται ως κατάλληλο δείγμα. Αντιλαμβανόμαστε, συνεπώς, γιατί η συμμετοχή των γυναικών σε ευρύτερα γνωστές κλινικές μελέτες για βιοστατιστικά στοιχεία περιορίζεται στον 21ο αιώνα περίπου στο 25%. Βεβαίως, δεν παραβλέπουμε το γεγονός ότι στα περισσότερο ή λιγότερο έμφυλα κοινωνικά μοντέλα η συμμετοχή της γυναίκας -με την κοινωνική θέση της και το φορτίο των κοινωνικών ρόλων ή των ποικίλων ταμπού ανά τον κόσμο που αναγκάζεται να φέρει στις πλάτες της- ίσως δεν είναι αποδεκτή επί του παρόντος ούτε από την ίδια. Οι συνθήκες που επηρεάζουν τις γυναίκες στην εκδήλωση ή τη θεραπεία μιας νόσου και πολλά βιοχημικά στοιχεία που αφορούν τον οργανισμό της αγνοούνται συστηματικά. Μόνο την τελευταία περίοδο η Ε.Ε. ζήτησε οι έρευνες να περιλαμβάνουν ξεχωριστά τα φύλα σε ίσα ποσοστά.
Ούτε χρόνος ούτε χρήμα, συνεπώς, για τους σωματικούς αλλά και ψυχικούς μηχανισμούς του γυναικείου -πόσο μάλλον του διεμφυλικού- οργανισμού. Τα θηλυκά σώματα, υφιστάμενα για αιώνες τη δαιμονοποίηση, περνούν στις μέρες μας στη βολική άγνοια. Εξάλλου, η γυναίκα είναι ιδιαίτερα επιρρεπής σε ψυχογενή συμπτώματα, ισχυρίζονται ακόμα οι μέσοι επαγγελματίες γιατροί. Η μελαγχολία τότε, όπως και τώρα η κατάθλιψη, χαρακτηρίζονται κυρίως ως γυναικείες ασθένειες - ισχυρισμός που βλάπτει όλα τα φύλα. Αλλά, ακόμα κι αν είναι έτσι, τότε μάλλον βιώνει βαθιά μέσα της τη σύγκρουση με έναν άνισο ανδροκρατούμενο κόσμο, ο οποίος ελάχιστη ανοχή και θετική γόνιμη προσοχή δείχνει στο διαφορετικό συγκριτικά με το κυρίαρχο. Φωνές, δυστυχώς ακόμα και γυναικών, που δεν αναγνωρίζουν το δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής ή της καθόλου επιλογής στο θέμα της μητρότητας προσφέρουν υποστήριξη στον σκοταδισμό και ενισχύουν τον υπάρχοντα σεξισμό.
Έφη Ασημακοπούλου, ιστορικός των Επιστημών
