Στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών έχει δημιουργηθεί μια ομάδα διάχυσης και επικοινωνίας της επιστήμης από φοιτητές με αγάπη για την Αστροφυσική, την Αστρονομία και το Διάστημα, με την επωνυμία SpaceGates που σκοπό έχει την επικοινωνία προς το κοινό μέσα από διάφορες δραστηριότητες. Η ομάδα μας δημιουργήθηκε το 2015, την εποχή που δεν είχε ανοίξει ακόμη τόσο πολύ η συζήτηση για την ανάγκη της επικοινωνίας της επιστήμης, και υπήρξε κάτι εντελώς πρωτοποριακό για τα δεδομένα του Τμήματος Φυσικής που δεν προσφέρει κανένα σχετικό μάθημα στους φοιτητές του. Είναι απολύτως σαφές ότι οι φοιτητές, οι υπό κατασκευή επιστήμονες, πρέπει εκτός από τα αποκλειστικά επιστημονικά μαθήματα των σπουδών τους, να έρχονται σε επαφή και με τρόπους και τεχνικές επικοινωνίας της επιστήμης τους - εκλαΐκευσης αν θέλετε - και είναι σημαντικό να μπορούν να απευθύνονται προς το μη ειδικό κοινό. Καθοριστικές υπήρξαν η παρακίνηση και οι συμβουλές του ακαδημαϊκού μας συμβούλου, καθηγητή Διαστημικής Φυσικής Ιωάννη Δαγκλή, και σταδιακά οργανωθήκαμε, συγκεντρώσαμε τις ιδέες, το πάθος και τον χρόνο μας και με φόβο Φάινμαν, Χώκινγκ και με την αθωότητα της άγνοιας ξεκινήσαμε να φτιάξουμε πόρτα προς το σύμπαν.
Οι δράσεις μας
Το ιστολόγιο spacegates.wordpress.com αποτελεί τον άξονα γύρω από τον οποίο συσπειρώνεται η δράση μας και στο οποίο παρουσιάζονται διαστημικά και αστρονομικά θέματα με απλό, σαφή και κατανοητό τρόπο. Στο ιστολόγιο φιλοξενούνται τα πρωτότυπα άρθρα μας, αλλά και συνεντεύξεις με εξέχοντες επιστήμονες. Για τη δημοσίευση οποιουδήποτε άρθρου εφαρμόζουμε ένα είδος peer review. Το κάθε μέλος, αφού γράψει το άρθρο του, το υποβάλλει στην ομάδα προς κρίση. Η έκφραση κριτικής είναι ευπρόσδεκτη και αναγκαία με την προϋπόθεση ότι είναι πάντα φιλική και εποικοδομητική. Ακολουθούν τα σχόλια και οι παρατηρήσεις όλων και συνήθως γίνεται αρκετή, πολλές φορές έντονη συζήτηση πριν φτάσει ένα κείμενο στην τελική του μορφή. Ικανή και αναγκαία συνθήκη δημοσίευσης ενός κειμένου είναι η έγκριση τριών μελών. Με αυτή τη μέθοδο μπορεί μεν να μην έχουμε σταθερό ρυθμό δημοσιεύσεων, αλλά βεβαιωνόμαστε αφενός για την ποιότητα της δημοσίευσης, αφετέρου εκπαιδευόμαστε στη μέθοδο peer review που σίγουρα θα εφαρμόσουμε αργότερα στην ακαδημαϊκή μας πορεία. Το αποτέλεσμα είναι η δημοσίευση δικών μας πρωτότυπων άρθρων, όταν πολλά δημοφιλή site αναδημοσιεύουν απλώς περιεχόμενο τρίτων. Πριν λίγες μέρες, στο πλαίσιο των βραβείων Επικοινωνίας της Επιστήμης - ΕΠΙ2 που απονεμήθηκαν την Βραδιά του Ερευνητή 2019, το ιστολόγιο μας απέσπασε το βραβείο επικοινωνίας της επιστήμης στην κατηγορία «Ιστότοποι - Ιστολόγια».
Επιπλέον συμμετέχουμε και οργανώνουμε πληθώρα εκδηλώσεων για το κοινό. Έχουμε πάρει μέρος σε όλες τις μεγάλες εκδηλώσεις του Τομέα Αστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπως στο World Space Week από το 2015, τα 100 χρόνια της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης και άλλες.
Πρόσφατα διοργανώσαμε σειρά εκδηλώσεων με τίτλο «Dead Physicists Society» μια λέσχη συζητήσεων που προσεγγίζει τη Φυσική ενταγμένη μέσα στο κοινωνικό, οικονομικό, πολιτιστικό και φιλοσοφικό πλαίσιο διαφόρων εποχών. Η «Λέσχη των Χαμένων Φυσικών» πραγματεύτηκε από τις φυσικές έννοιες που επινόησε ο Αριστοτέλης για την εξήγηση των φυσικών φαινομένων στην αρχαιότητα, μέχρι τους φυσικούς και διανοητές που θεωρούνται σημεία αναφοράς στη συγκρότηση των σύγχρονων επιστημών και τον τρόπο που νέες μέθοδοι, έννοιες αλλά και θεσμοί οδήγησαν σε μια νέα κατανόηση και επινόηση της φύσης.
Την Άνοιξη του 2017 είχαμε την ευθύνη και τη μεγάλη χαρά να διοργανώσουμε στην Ελλάδα τον τελευταίο (αφού η αποστολή του διαστημοπλοίου τελείωσε) Μαθητικό Διαγωνισμό επιστημονικής έκθεσης της NASA και της ESA για μαθητές 10-18 ετών «Επιστήμονας του Κασσίνι για μια μέρα». Στους μαθητές δόθηκε η δυνατότητα να γίνουν και αυτοί μέλη της επιστημονικής ομάδας του Cassini έχοντας ένα διαστημόπλοιο για εργαστήριο. H συμμετοχή υπερέβη τις προβλέψεις μας και στον διαγωνισμό έλαβαν μέρος 711 μαθητές από όλη την Ελλάδα, αλλά και ελληνικά σχολεία του εξωτερικού, που συμμετείχαν είτε ατομικά, είτε ομαδικά υποβάλλοντας 486 εκθέσεις, αριθμός που αποτέλεσε πανευρωπαϊκό ρεκόρ συμμετοχής. Η απονομή των βραβείων έγινε στη Μεγάλη Αίθουσα Τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Δεν λείπουν και δράσεις εξωστρέφειας και συνεργασίας με άλλους φορείς , όπως το εργαστήριο για παιδιά σε συνεργασία με τη Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Ωνάση, ομιλίες σε σχολεία και συλλόγους, καθώς και συμμετοχές στη Βραδιά του Ερευνητή και το Athens Science Festival με πρωτότυπα εργαστήρια και ειδικές παιδαγωγικές δραστηριότητες.
Οι δράσεις μας παρουσιάζονται και στη σελίδα μας SpaceGates στο Facebook.
Η φιλοσοφία της ομάδας SpaceGates
Προσεγγίζουμε την έννοια της ομάδας με μεγάλη διακριτικότητα, σεβασμό και ευαισθησία, ειδικά αφού είναι ένας όρος που έχει χρησιμοποιηθεί βάναυσα κυρίως από τον εμπορικό τομέα και το νόημά της έχει αλλοιωθεί σε μεγάλο βαθμό. Πολλές έννοιες έχουν υποστεί αλλοίωση σήμερα και από την πολιτική ρητορική, και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό που να πρέπει να επαναπροσδιοριστούν, ώστε να είμαστε όλοι σύμφωνοι για το πλαίσιο στο οποίο αναφερόμαστε. Στη Φυσική βέβαια ο προσδιορισμός των αρχικών τιμών και των συνοριακών συνθηκών είναι καθοριστικός για την επίλυση ακόμα και των πιο δύσκολων προβλημάτων. Ξεκινάμε με το να αναγνωρίζουμε ότι είμαστε διαφορετικά άτομα, και έχουμε διαφορετικές σκέψεις και τρόπο έκφρασης και αυτό αποτελεί μια βασική δυναμική της ομάδας. Ένα φυσικό ανάλογο θα ήταν η διαφορά δυναμικού που παράγει ηλεκτρικό ρεύμα σε ένα κύκλωμα. Η δύναμη της ομάδας προέρχεται από την ποικιλότητα ιδεών και προσωπικοτήτων των μελών της. Κάποια μέλη γράφουν, άλλα ζωγραφίζουν, άλλα κάνουν μουσική. Άλλα είναι πιο οργανωτικά, κινητοποιούν και εμπνέουν, ή υποστηρίζουν αθόρυβα. Ένα τέτοιο σύστημα δεν είναι γραμμικό, με αποτέλεσμα τα προσόντα της ομάδας να μην είναι απλώς το άθροισμα των προσόντων των μελών της, αλλά πολλαπλάσια. Θέλουμε ο κάθε ένας να νιώθει την ασφάλεια να εκφράζεται ελεύθερα, ώστε να αναπτύξει τον καλύτερο εαυτό του και να επικοινωνεί την επιστήμη εμπνευσμένα και χωρίς βαρετά κλισέ. Με νέους τρόπους που θα φανταστούμε και θα αναπτύξουμε παρέα, αντί για τετριμμένες κοινοτοπίες.
Σε έναν κόσμο όπου ο ανταγωνισμός και η ατομικότητα πολύ συχνά κυριαρχούν, εμείς επιλέγουμε έναν ομαδικό τρόπο λειτουργίας που αφήνει περιθώρια πρωτοβουλίας στα μέλη μας. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργούμε ένα περιβάλλον επικοινωνίας στο οποίο ο καθένας αξιοποιεί τις δεξιότητές του. Το χαρακτηριστικό των δράσεων μας είναι ότι ο εμπνευστής της κάθε δράσης ορίζεται συντονιστής της και οι υπόλοιποι συνδράμουν στην υλοποίηση. Έτσι δίνεται η ευκαιρία σε όλους να συντονίσουν κάποιο έργο, να αναλάβουν πρωτοβουλίες αλλά και ευθύνες, και να αναπτύξουν τις ηγετικές τους ικανότητες. Ουσιαστικά η ομάδα λειτουργεί σαν μια πλατφόρμα που μπορεί να αξιοποιήσει ο καθένας μας, ώστε να κάνει τις ιδέες του πράξη και να τις δει να υλοποιούνται στη πραγματικότητα.
Η ομάδα ανανεώνεται, καθώς αρκετοί αποχωρούν π.χ. για να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους, ή να τις συνεχίσουν στο εξωτερικό, αλλά έρχονται καινούργια μέλη με νέα ορμή και ιδέες.
SpaceGates Academy
Η συζήτηση για την ψευδοεπιστήμη έχει ανοίξει έντονα τον τελευταίο χρόνο και μάλιστα πρόσφατα απασχόλησε την επικαιρότητα η προσέγγιση ψευδοεπιστημονικών απόψεων από επιστημονικές οργανώσεις. Το γεγονός είναι ότι χαίρουν απήχησης διάφορες θέσεις και πρακτικές που είναι στην καλύτερη περίπτωση ανακριβείς και στη χειρότερη επικίνδυνες. Συχνά βλέπουμε ανθρώπους να ισχυρίζονται πράγματα που δεν είναι, να αναγνωρίζονται ακόμη και να βραβεύονται για εντυπωσιακές ιδιότητες που δεν κατέχουν. Η Επικοινωνία της Επιστήμης αποτελεί ξεκάθαρη και επιτακτική ανάγκη ως θεραπεία σε αυτά τα φαινόμενα.
Η ομάδα SpaceGates έχοντας πλέον εμπειρία στην επικοινωνία της επιστήμης με ένα ευρύ πεδίο εργαλείων και δράσεων, λαμβάνει την πρωτοβουλία να οργανώσει μια συστηματική εκπαιδευτική δραστηριότητα για φοιτητές Φυσικής, προσκαλώντας ειδικούς σε διάφορα αντικείμενα και εργαλεία επικοινωνίας όπως: συγγραφή επιστημονικών θεμάτων, ομιλία σε κοινό, επικοινωνία με δημοσιογράφους και ΜΜΕ, χρήση social media, ιστορία της Φυσικής-μύθοι και ψευδοεπιστήμες, επικοινωνία της επιστήμης μέσω της μουσικής και της τέχνης, Science Performance, δημιουργία εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, STEM και διδασκαλία αστρονομίας με τη χρήση ψηφιακών μέσων, οργάνωση εκδηλώσεων για το κοινό, διαχείριση φόβου σκηνής και άγχους παράστασης, ανάπτυξη ομαδικού πνεύματος και συνεργασίας, με στόχο την επιμόρφωση των συμφοιτητών μας στην επικοινωνία της επιστήμης.
Σκοπός του σχολείου είναι η ανάπτυξη δεξιοτήτων επικοινωνίας της επιστήμης των συμμετεχόντων με έμφαση στην Αστρονομία, Αστροφυσική και Διαστημική και η εφαρμογή τους σε ένα ασφαλές και επιστημονικά άρτιο περιβάλλον.
Το σχολείο απευθύνεται σε φοιτητές Φυσικής και την εκπαίδευση θα αναλάβουν μέλη της SpaceGates και προσκεκλημένοι ειδικοί στα παραπάνω θέματα. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να δηλώσουν συμμετοχή μέχρι τις 20 Οκτωβρίου 2019.
Περισσότερες πληροφορίες στο spacegates.wordpress.com.
Το όραμα
Ως μέλη της ομάδας SpaceGates που έχουμε αποφασίσει να υπηρετήσουμε την διάχυση της επιστήμης στον τομέα της Αστροφυσικής και Διαστημικής ονειρευόμαστε μια κοινωνία στην οποία οι άνθρωποι θα κρίνουν λογικά και βάσει επιχειρημάτων, δεν θα εντυπωσιάζονται από πυροτεχνήματα, θα έχουν εκπαιδευτεί να αναζητούν τα δεδομένα και δεν θα επιτρέπουν να χειραγωγούνται οι απόψεις τους συναισθηματικά, αλλά το συναίσθημα θα είναι πηγή έμπνευσης και δημιουργίας.
Με χαρά διαπιστώνουμε ότι το Διάστημα είναι ένα πεδίο που εμπνέει και κινητοποιεί το κοινό, το βοηθάει να σκέφτεται κριτικά, δίνει ερεθίσματα, και αναπτύσσει το επιστημονικό του αισθητήριο. Χαιρόμαστε να διοργανώνουμε δράσεις και να γράφουμε για την επιστήμη που εμπνέει εμάς τους ίδιους και ελπίζουμε ότι κάποιοι από τους μικρούς που μας διαβάζουν και παίρνουν μέρος στις εκδηλώσεις μας, θα πάρουν μέρος σε μελλοντικές διαστημικές αποστολές.
Νάντια Μουτσουρούφη
MSc Αστροφυσικής
Υπεύθυνη σύνταξης ιστολογίου SpaceGates
