Live τώρα    
19°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
19 °C
18.2°C20.4°C
4 BF 71%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ασθενής ομίχλη
16 °C
13.6°C17.8°C
1 BF 82%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
17.0°C19.4°C
3 BF 69%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Αραιές νεφώσεις
25 °C
22.2°C24.8°C
6 BF 38%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
13 °C
12.9°C17.4°C
2 BF 100%
"Ατομική" Έκθεση - Μνήμη και Πολιτική 1
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

"Ατομική" Έκθεση - Μνήμη και Πολιτική 1

Η επαναστατική σκέψη είναι η βάση για μία απόλυτη και καθολική ειρήνη και η υπόνοια για τη δημιουργία ενός νέου κόσμου” ανέφερε ο Shinzo Hamai, δήμαρχος της Χιροσίμα, στον εναρκτήριο λόγο του στην πρώτη Τελετή Μνήμης Ειρήνης στις 6 Αυγούστου 1947, δύο χρόνια μετά τη ρίψη της ατομικής βόμβας. Στην προσπάθειά του να ανοικοδομήσει μία νέα πόλη, με σκοπό να προάγει την σημαντικότητα της επικράτησης της ειρήνης, ο Hamai δημιούργησε το Πάρκο Μνήμης Ειρήνης στο σημείο που έπεσε η βόμβα, ένα από τα πιο κεντρικά και πολύβουα σημεία της παλιάς Χιροσίμα. Από το 1947 και μετά, τελείται εκεί κάθε χρόνο το Peace Memorial Ceremony συγκεντρώνοντας συγγενείς των θυμάτων αλλά και επισκέπτες από όλον τον κόσμο. Μέρος του πάρκου αποτελεί το Μουσείο Μνήμης Ειρήνης και μία σειρά από μνημεία, όπως το Κενοτάφιο και το Μνημείο Πεσόντων, στο οποίο υπάρχει η λίστα με τα ονόματα των ανθρώπων που πέθαναν εξαιτίας της ραδιενέργειας, μια λίστα που δυστυχώς εξακολουθεί να ανανεώνεται μέχρι σήμερα. Εστιάζοντας στον ανθρώπινο πόνο και την απώλεια, το Μουσείο διαθέτει μία μοναδική συλλογή αντικειμένων-ευρημάτων, πολλά από τα οποία τα κατέθεσαν οι ιδιοκτήτες τους θέλοντας να συμμετάσχουν στη διασφάλιση διατήρησης της μνήμης του συμβάντος. Ίσως το πιο συγκλονιστικό είναι τα όσα χάρισε ένας πατέρας δύο παιδιών που έμεινε άκληρος με τη ρίψη της βόμβας, καθώς οι δύο του γιοι έπαιζαν στο δρόμο με ένα ποδηλατάκι την ώρα εκείνη. Ό,τι απέμεινε από αυτό το ποδηλατάκι μαζί με τα κομμάτια ρουχισμού που βρέθηκαν κολλημένα πάνω του, έθαψε, προσπαθώντας να τιμήσει τη μνήμη των παιδιών του. Όταν άνοιξε το Μουσείο, το ξέθαψε και το διέθεσε προς έκθεση.2Η ατομική βόμβα μετέτρεψε σε στάχτη όλα τα ζωντανά όντα. Μα δεν μπορεί να κάψει τις ψυχές εκείνων που επέζησαν” κατέληγε ο μαθητής Χιρόσι Γιοσιόκα, αποδεχόμενος το κάλεσμα του καθηγητή Αράτα Οσάντα στους επιζώντες μαθητές να αφηγηθούν τις προσωπικές τους εμπειρίες από την ατομική βόμβα.3

Ορισμένα κτήρια, που ήταν κατασκευασμένα από οπλισμένο σκυρόδεμα, δεν καταστράφηκαν ολοσχερώς από την έκρηξη και συντηρούνται έως σήμερα, σε διάφορα σημεία της πόλης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η περίπτωση ενός σχολείου, το οποίο λειτούργησε ως μονάδα περίθαλψης τραυματιών για σύντομο χρονικό διάστημα. Στα χρόνια που ακολούθησαν, συζητήσεις γίνονταν για το κατά πόσο μπορούσε και έπρεπε να συνεχίσει να συντηρείται, μέχρι που αποκαλύφθηκε πως οι τοίχοι του έφεραν απελπισμένα μηνύματα των επιζώντων που αναζητούσαν τους οικείους τους. Σε μία πόλη, που έγινε σχεδόν άυλη σε κλάσματα του δευτερολέπτου, η ύπαρξη μιας επιφάνειας στην οποία μπορούσε να αφήσει το αποτύπωμά του ένας επιζών ήταν τεράστιας σημασίας. Χάρη στην αποκάλυψη αυτή, το κτήριο δεν κατεδαφίστηκε και συνεχίζει να λειτουργεί παράλληλα ως μουσείο και σχολείο.

Όσο η Ιαπωνία μέτραγε τις πληγές της, οι ΗΠΑ, ήταν η μόνη εμπλεκόμενη χώρα που “βγήκε” από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο με μηδενικές υλικές καταστροφές στα εδάφη της. Στα πλαίσια δημιουργίας ενός κλίματος ενότητας με τις πληγείσες χώρες, και την ανάπτυξη εμπορικών και επιστημονικών σχέσεων με αυτές, χρησιμοποίησε -ανάμεσα σε άλλα- κινητές εκθέσεις και μουσεία προκειμένου να επιτύχει τον στόχο της. Η κινητή καμπάνια με τίτλο “Atoms for Peace” παρουσίασε στο κοινό το αμερικανικό αφήγημα γύρω από την ειρηνική ατομική ενέργεια. Λεωφορεία με κατάλληλη διαμόρφωση λειτουργούσαν ως εργαστήρια, εκθεσιακοί χώροι ή μέσα μεταφοράς εκθέσεων.4 Στον απόηχο της καταστροφής της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, οι ΗΠΑ διακινούσαν σε ολόκληρη τη χώρα εκθεσιακό και επιστημονικό υλικό για τις ασφαλείς χρήσεις της ατομικής ενέργειας και για τις πολλαπλές εφαρμογές της σε διάφορους επιστημονικούς κλάδους. Η καμπάνια συντονίστηκε από το Μουσείο Ατομικής Ενέργειας, το οποίο άνοιξε το Μάρτιο του 1949, στην πόλη Oak Ridge, την ίδια ακριβώς μέρα που η πόλη πέρασε από την απόλυτη μυστικότητα στην αποκάλυψη της ταυτότητάς της. Λίγοι, έως τότε, γνώριζαν πως το Oak Ridge ιδρύθηκε και λειτούργησε τα χρόνια του πολέμου ως μία από τις βάσεις παραγωγής της ατομικής βόμβας. Το Μουσείο Ατομικής Ενέργειας, χαρακτηριζόταν από επικοινωνιακή ποικιλομορφία. Από τη μία, αφίσες για παιδιά με τον ήρωα κινουμένων σχεδίων Dagwood, ο οποίος κατάφερε να διασπάσει το άτομο, και, από την άλλη, ασημένια νομίσματα “βομβαρδίζονταν” με ραδιενέργεια, τοποθετούνταν σε κουτάκια και δωρίζονταν στους επισκέπτες σε μία προσπάθεια προώθησης της ιδέας πως η ατομική ενέργεια μπορεί να είναι ακίνδυνη. Το 1954 η έκθεση ξεπέρασε τα εθνικά σύνορα και ξεκίνησε ένα νέο ταξίδι μέσω των κινητών λεωφορείων, με προορισμό τη Νότια Αμερική και στη συνέχεια την Ευρώπη και την Ασία.

Πενήντα χρόνια μετά τη ρίψη της βόμβας, μία άλλη έκθεση αποπειράθηκε να επισφραγίσει την αμερικανική πρακτική παρουσίασης της ατομικής ενέργειας ως ένα τεχνολογικό επίτευγμα με ειρηνικές εφαρμογές. Το Smithsonian Air and Space Museum θέλησε να σχεδιάσει μία έκθεση για το ρόλο που διαδραμάτισε το αεροσκάφος Enola Gay στην εξασφάλιση της Ιαπωνικής Συνθηκολόγησης. Ο αρχικός σχεδιασμός περιελάμβανε παρουσίαση των διασωθέντων τμημάτων του αεροσκάφους και υλικό που χωριζόταν σε τέσσερα μέρη: το χρονικό ανάπτυξης της βόμβας, τις δοκιμές, την παράδοσή της, και την καταστροφή που προκλήθηκε από την έκρηξή της. Ωστόσο, πολλές ομάδες αντιτάχθηκαν σε ένα τέτοιο εγχείρημα, συμπεριλαμβανομένων και κάποιων εκ του πληρώματος του Enola Gay. Οι αντιδράσεις ήταν τόσο ισχυρές που η τελική έκθεση παρέθετε μόνο τα τεχνικά στοιχεία της βόμβας, τα κομμάτια του αεροσκάφους κι ένα βίντεο με συνεντεύξεις μελών του πληρώματος.5 Οποιαδήποτε αναφορά στις επιπτώσεις είχε αποσιωπηθεί.

Διατρέχοντας την ιστορία, γίνεται φανερό ότι ένα μοναδικό συμβάν μέσω εκθέσεων και μουσείων αξιοποιήθηκε προς επίτευξη δύο αρκετά διαφορετικών πολιτικών πρακτικών. Η Ιαπωνία χρησιμοποίησε την ατομική βόμβα για να μιλήσει για τη σημασία της διασφάλισης της ειρήνης χωρίς αυτή να επιβάλλεται με πόλεμο. Η Αμερική αντιθέτως, μετά τη χρήση της βόμβας, περιορίστηκε στην εντός και εκτός συνόρων προβολή και διάδοση μόνο των ακίνδυνων εφαρμογών της ατομικής ενέργειας.

* Νίνου Κλέλια, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Αρχιτεκτονικής Ε.Μ.Π.

1 Το κείμενο βασίζεται σε έρευνα που πραγματοποίησα στα πλαίσια του μαθήματος “Το Μουσείο ως Συνοριακό Αντικείμενο” με καθηγήτρια την κυρία Μ. Ρεντετζή στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα “ Έρευνα στην Αρχιτετκονική: Σχεδιασμός, Χώρος Πολιτισμός” του Ε.Μ.Π.

2 Ευχαριστώ την κα Ρεντετζή που μας μετέφερε τις πληροφορίες αυτές από την επίσκεψή της στη Χιροσίμα στα πλαίσια του μαθήματός της “Το Μουσείο ως Συνοριακό Αντικείμενο”

3Τα παιδιά της Χιροσίμα, μετάφραση Χρυσόστομος Παπασπύρου, εκδόσεις Μπουκουμάνη, Αθήνα 1985. Εκδόθηκε από την Εκδοτική Επιτροπή για τα παιδιά της Χιροσίμα.

4 Rocha Jessica Norberto, Marandino Martha, Mobile Science Museums and Centres and their history in the public communication of science, Journal of Science Communication, 2017

5 Mayr Otto, The Enola Gay Fiasko: Histoy, Politics, and the Museum, The Johns Hopkins University Press and the Society for the History of Technology, 1998

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL