Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
22.0°C25.2°C
3 BF 51%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.8°C25.4°C
2 BF 41%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
19.9°C21.6°C
4 BF 55%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
21 °C
20.4°C20.8°C
2 BF 68%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.9°C24.0°C
0 BF 33%
Παρατηρώντας την έκλειψη Ηλίου από τη Χιλή
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Παρατηρώντας την έκλειψη Ηλίου από τη Χιλή

Πριν από μερικές ημέρες, στις 2 Ιουλίου του 2019 συνέβη η πρώτη ολική έκλειψη Ηλίου από το 2017 και η μοναδική έως το 2020. Η έκλειψη ήταν ορατή από το νότιο ημισφαίριο, από μια στενή λωρίδα που διέσχιζε τον Ειρηνικό Ωκεανό και κατέληγε στην Αργεντινή διαμέσου της Χιλής. Γι’ αυτό τον λόγο κυνηγοί εκλείψεων και τουρίστες επισκέφτηκαν τις δύο χώρες, ενώ οι διεθνείς επιστημονικές κοινότητες διοργάνωσαν, με αφορμή την έκλειψη, συνέδρια τόσο στην Αργεντινή όσο και στη Χιλή. Οι ειδήσεις στην τηλεόραση της Χιλής έκαναν λόγο για εισροή εκατοντάδων χιλιάδων τουριστών, οι οποίοι είχαν μοιραστεί στις διάφορες τοποθεσίες της χώρας απ’ όπου περνούσε η ολική φάση της έκλειψης.

Με αφορμή την έκλειψη, η Διεθνής Αστρονομική Ένωση διοργάνωσε στην πόλη Κοπιαπό, στην έρημο Ατακάμα, το 354ο συμπόσιο με θέμα την προέλευση και τις εκφάνσεις του μαγνητισμού του Ήλιου και των αστέρων. Σκοπός του συνεδρίου ήταν να φέρει κοντά ερευνητές που μελετούν τον Ήλιο αλλά και «νυχτερινούς» αστροφυσικούς, ώστε να παρουσιαστούν τα πιο πρόσφατα αποτελέσματα στην έρευνα των φαινομένων του Ήλιου και τη σύνδεση ανάμεσα στα αστρικά και ηλιακά φαινόμενα. Μια τέτοια σύνδεση έχει πολύ μεγάλη σημασία, καθώς ο Ήλιος είναι ο μοναδικός αστέρας που γνωρίζουμε και παρατηρούμε τόσο καλά από κοντά. Ταυτόχρονα, αν και δεν είμαστε σε θέση να παρατηρήσουμε τα υπόλοιπα αστέρια με τόσο μεγάλη λεπτομέρεια, λόγω του μεγάλου αριθμού τους μας δίνουν τη δυνατότητα να συγκρίνουμε και να παρατηρήσουμε διαφορέ0, οι οποίες μπορεί να έχουν να κάνουν με τη μάζα τους, την ηλικία τους κ.ά. Μερικά από τα σημαντικότερα θέματα που συζητήθηκαν ήταν η εσωτερική δομή και ο μαγνητισμός που παρατηρούμε στον Ήλιο και στους αστέρες, οι παρατηρήσεις των ατμοσφαιρών των εξωπλανητών και οι πρόσφατες μετρήσεις του Parker Solar Probe, το οποίο πλησιάζει τον Ήλιο όσο καμία άλλη συσκευή στο παρελθόν.

Στο πλαίσιο του συνεδρίου διοργανώθηκε και η εκδρομή στον τόπο θέασης της έκλειψης στην έρημο, μερικά χιλιόμετρα μακριά από το αστεροσκοπείο La Silla του ESO (European Southern Observatory, Νότιο Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο). Το ταξίδι μας ξεκίνησε από το Κοπιαπό στις 6 τα χαράματα προκειμένου να προλάβουμε να καλύψουμε την, περίπου τριών ωρών, απόσταση προτού ξεκινήσει η κυκλοφοριακή συμφόρηση στο τοπικό οδικό δίκτυο. Στον προορισμό μας οι τοπικές αρχές είχαν στήσει έναν μικρό καταυλισμό για να υποδεχτούν τους επισκέπτες, με μια μικρή υπαίθρια αγορά με σνακ, τοπικά προϊόντα και σουβενίρ, καθώς επίσης και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Στον χώρο υπήρχαν επίσης κατασκηνωτές, ερασιτέχνες αστρονόμοι και ομάδες από το τοπικό πανεπιστήμιο.

Για την αναμονή μας στο αφιλόξενο περιβάλλον της ερήμου έπρεπε να μπορούμε να υπομείνουμε την έντονη ηλιακή ακτινοβολία και να είμαστε προετοιμασμένοι για χαμηλές θερμοκρασίες κατά τις πρωινές ώρες αλλά και όσο ο ηλιακός δίσκος θα ήταν σημαντικά ή ολικά καλυμμένος από τον σεληνιακό. Αν και επρόκειτο για μια αναμονή περισσότερων των έξι ωρών μέχρι την κορύφωση της έκλειψης και η παραμονή μας ξεπέρασε τις δώδεκα ώρες συνολικά, οι προσδοκίες όλων ήταν ισχυρότερες από την κούραση. Πράγματι, η ολική φάση της έκλειψης μας αποζημίωσε στο έπακρο. Από τις 4 π.μ. περίπου (τοπική ώρα), η διαφορά στα επίπεδα του φωτός ήταν αξιοσημείωτη και, πλησιάζοντας στην πλήρη κάλυψη, ο φωτισμός και τα χρώματα της ημέρας δημιουργούσαν ένα μη οικείο συναίσθημα. Λίγο μετά τις 4.20 π.μ. ο σεληνιακός δίσκος κάλυψε πλήρως τον ηλιακό και ο ουρανός σκοτείνιασε δημιουργώντας μια αίσθηση μεταξύ ημέρας και νύχτας. Ο Ήλιος βρισκόταν κοντά στον ορίζοντα, σε ύψος περίπου 15 μοιρών, αλλά στη θέση του βρισκόταν ένας σκοτεινός δίσκος. Γύρω από αυτόν ήταν ορατό το μεγαλόπρεπο φωτεινό ηλιακό στέμμα, λευκό και πεπλατυσμένο. Δίπλα στον Ήλιο, προς τον ορίζοντα, εμφανίστηκε επίσης η Αφροδίτη, το φωτεινότερο αντικείμενο του νυχτερινού ουρανού. Το θέαμα του «σκοτεινού» Ήλιου με το φωτεινό, «διάπυρο» στέμμα γύρω του σε συνδυασμό με την εγγύτητά του στον ορίζοντα (που τον έκανε να φαίνεται μεγαλύτερος σε έκταση) και τον σχεδόν σκοτεινό ουρανό διήρκησαν στη συγκεκριμένη περιοχή περίπου 1 λεπτό και 40 δευτερόλεπτα. Παρ’ όλο που οι απεικονίσεις της ολικής φάσης μιας έκλειψης είναι πραγματικά εντυπωσιακές, το θέαμα αυτό είναι αδύνατο να περιγραφεί με λόγια και να αποτυπωθεί πλήρως σε φωτογραφίες.

Στο τέλος περίπου των 100 δευτερολέπτων, καθώς ο σεληνιακό δίσκος ξεκίνησε να απομακρύνεται από τον ηλιακό, εμφανίστηκε στο ένα άκρο του μια έντονη κόκκινη λάμψη, η οποία έδωσε τη θέση της σε ένα έντονο λευκό φως. Το λεγόμενο «διαμαντένιο δαχτυλίδι» σηματοδοτούσε τη σταδιακή λήξη της ηλιακής έκλειψης. Οι θεατές, επιστήμονες και μη, χρειάστηκαν μερικά λεπτά για να συνειδητοποιήσουν τι είχαν μόλις αντικρίσει προτού ο πρόχειρος καταυλισμός αρχίσει και πάλι να ζωντανεύει.

Ηλιακές εκλείψεις

Οι ηλιακές εκλείψεις είναι ίσως τα εντυπωσιακότερα φαινόμενα του ουρανού, που συγκινούν τους ανθρώπους εδώ και αιώνες. Οφείλονται στην περιστροφή της Σελήνης γύρω από τη Γη, στο ότι ο Ήλιος έχει μια εκτεταμένη ατμόσφαιρα και μαγνητισμό αλλά και σε μια απροσδόκητη σύμπτωση.

Κατ’ αρχάς, λόγω της περιστροφής της Σελήνης, αυτή κάποιες φορές βρίσκεται ακριβώς ανάμεσα στη Γη και στον Ήλιο, ρίχνοντας τη σκιά της σε συγκεκριμένες περιοχές του πλανήτη μας. Ωστόσο, μια απλή διάβαση της Σελήνης μπροστά από τον ηλιακό δίσκο δεν θα ήταν ένα τόσο εντυπωσιακό φαινόμενο εάν δεν συνέβαινε μια πολύ ευτυχής σύμπτωση: η φαινόμενη διάμετρος της Σελήνης (δηλαδή η διάμετρος του δίσκου της όπως αυτός φαίνεται στον ουρανό) σε κάποιες θέσεις της τροχιάς της γύρω από τη Γη συμπίπτει, στο ορατό φως, με αυτή του Ήλιου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, όταν ο σεληνιακός δίσκος βρίσκεται σε κατάλληλη θέση μεταξύ Ήλιου και Γης, να καλύπτει πλήρως τον ηλιακό δίσκο. Σε αυτή την περίπτωση η έκλειψη ονομάζεται ολική. Εάν η ευθυγράμμιση δεν είναι πλήρης, τότε κρύβεται μόνο ένα μέρος του ηλιακού δίσκου και η έκλειψη είναι μερική. Κατά τη διάρκεια μιας ολικής έκλειψης, η ολικότητα είναι ορατή μόνο σε μια στενή λωρίδα πάνω στον πλανήτη, ενώ σε κάποια απόσταση γύρω από αυτή η έκλειψη γίνεται ορατή μόνο ως μερική. Τέλος, σε κάποιες περιπτώσεις, η φαινόμενη διάμετρος της Σελήνης μπορεί να είναι μικρότερη από αυτή του ηλιακού δίσκου, παρ’ όλο που τα δυο σώματα μπορεί να είναι ευθυγραμμισμένα. Τότε ο σεληνιακός δίσκος αποκρύπτει μόνο το εσωτερικό τμήμα του ηλιακού δίσκου, επιτρέποντας σε έναν φωτεινό δακτύλιο να είναι ορατός. Τότε κάνουμε λόγο για δακτυλιοειδή έκλειψη.

Τι είναι αυτό που κάνει, όμως, τις ολικές εκλείψεις του Ήλιου τόσο εντυπωσιακές;

Η απροσδόκητη, δηλαδή πέρα από την εναλλαγή μέρας και νύχτας, μείωση του ηλιακού φωτός που παρουσιάζεται κατά τη διάρκεια μιας έκλειψης Ηλίου είναι από μόνη της εντυπωσιακή. Στην περίπτωση μιας ολικής έκλειψης, ο ουρανός σκοτεινιάζει σε τέτοιο βαθμό που στον ουρανό είναι ορατά τα λαμπρότερα ουράνια σώματα (όπως η Αφροδίτη και ο Ερμής, που βρίσκονται κοντά στον ηλιακό δίσκο) ή/και κάποια λαμπρά άστρα. Στον ορίζοντα που βρίσκεται εκτός της σκιάς της Σελήνης κυριαρχεί ένα κοκκινωπό φως, όπως κατά το σούρουπο. Η ένταση του φαινομένου δεν αφήνει ανεπηρέαστη τη φύση και τα πάντα γύρω ησυχάζουν σαν να είναι νύχτα.

Αυτό που κάνει όμως μια ολική έκλειψη μια πραγματικά αξεπέραστη εμπειρία είναι η εμφάνιση, γύρω από τον σκοτεινό δίσκο, του ηλιακού στέμματος. Ο Ήλιος έχει μια εκτεταμένη ατμόσφαιρα, η οποία δυστυχώς δεν είναι άμεσα ορατή λόγω της πολύ έντονης λάμψης που εκπέμπεται από την «επιφάνειά» του. Η τελευταία ονομάζεται φωτόσφαιρα και είναι το στρώμα του Ήλιου από το οποίο προέρχεται το ορατό φως. Κατά τη διάρκεια των ολικών ηλιακών εκλείψεων, ο σεληνιακός δίσκος αποκόπτει το άμεσο ηλιακό φως, με αποτέλεσμα να μπορούμε να παρατηρήσουμε τα ανώτερα, αραιότερα και αμυδρότερα στρώματα της ατμόσφαιράς του.

Όταν Ήλιος και Σελήνη ευθυγραμμιστούν, αμέσως γύρω από τον σκοτεινό δίσκο εμφανίζεται η χρωμόσφαιρα, ένα λεπτό στρώμα της ηλιακής ατμόσφαιρας με κοκκινωπή λάμψη που βρίσκεται πολύ κοντά στον ηλιακό δίσκο. Το σχήμα της χρωμόσφαιρας είναι συνήθως ακανόνιστο και αποτελείται από «πύρινες» γλώσσες που ονομάζονται προεξοχές. Το κοκκινωπό χρώμα του είναι ο λόγος που το στρώμα αυτό ονομάστηκε χρωμόσφαιρα. Πιο εντυπωσιακό, όμως, είναι το ηλιακό στέμμα, ένα εκτεταμένο λευκό «στεφάνι» γύρω από τον Ήλιο, το οποίο αποτελεί το εξωτερικό τμήμα της ατμόσφαιράς του. Το στέμμα είναι ορατό κατά τη διάρκεια της έκλειψης διότι σκεδάζει (δηλαδή διασκορπίζει) το ορατό φως που εκπέμπεται από τη φωτόσφαιρα του Ήλιου.

Ο τελευταίος λόγος για τον οποίο μια ολική έκλειψη είναι τόσο εντυπωσιακή είναι ο μαγνητισμός του Ήλιου στον οποίο οφείλεται το εντυπωσιακό και συχνά ασύμμετρο σχήμα του στέμματος. Ο Ήλιος διαθέτει ένα μαγνητικό πεδίο, όπως περίπου ένας ραβδοειδής μαγνήτης, στο οποίο όμως προστίθεται και ο μαγνητισμός που συγκεντρώνεται τοπικά σε διάφορα σημεία της επιφάνειάς του. Τα σημεία αυτά ταυτίζονται με τις ηλιακές κηλίδες, σκοτεινές περιοχές των οποίων ο μαγνητισμός εκτείνεται σε μεγάλα ύψη μέσα στην ηλιακή ατμόσφαιρα σχηματίζοντας εντυπωσιακούς βρόχους και προεξοχές. Τα φαινόμενα αυτά, που ονομάζονται στο σύνολό τους ηλιακή δραστηριότητα, υφίστανται μια εντεκαετή διακύμανση ως προς την έντασή τους. Αν ο Ήλιος δεν είχε μαγνητισμό, το στέμμα θα ήταν συμμετρικό και σφαιρικό, στην πραγματικότητα όμως το σχήμα του ποικίλλει ανάλογα με την ένταση της ηλιακής δραστηριότητας.

Οι εκλείψεις του Ήλιου δεν είναι ορατές από ολόκληρο τον πλανήτη, αλλά από συγκεκριμένες περιοχές, τις οποίες κάθε φορά «σαρώνει» η σκιά της Σελήνης ανάλογα με τη σχετική θέση της ως προς τη Γη και τον Ήλιο.

Μετάφραση όρων

Partial eclipse: μερική έκλειψη

Total eclipse: ολική έκλειψη

Umbra: σκιά

Penumbra: παρασκιά

Sun: Ήλιος

Earth: Γη

Moon’s orbit: τροχιά της Σελήνης

Earth’s orbit: τροχιά της Γης

Το μήνυμα «Not to scale» να αντικατασταθεί με «Το σχήμα δεν είναι σε πραγματική κλίμακα»

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL