Κείμενο - φωτογραφίες: ΘΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ
Μανάγουα, παραμονές Χριστουγέννων του 1972. Στην πρωτεύουσα της Νικαράγουας κορυφώνεται σιγά - σιγά η εορταστική περίοδος που είχε ανοίξει στις 7 Δεκεμβρίου με τη "Γριτερία". Τη γιορτή με την οποία οι Νικαραγουανοί, τόσο στην πατρίδα τους όσο και στις παροικίες τους στις ΗΠΑ και στην γειτονική Κόστα Ρίκα, τιμούν το αμιγώς ρωμαιοκαθολικό δόγμα της Αμώμου Συλλήψεως, την Inmaculada Concepción όπως την αποκαλούν. Με τα παιδιά να ψάλλουν κάλαντα και να δέχονται από τις νοικοκυρές φιλέματα, κυρίως γλυκά και φρούτα.
Η πολιτική, κοινωνική και οικονομική κατάσταση της εποχής είναι για τη χώρα αυτή της κεντρικής Αμερικής τραγική. Στην εξουσία βρίσκεται ο Αναστάσιο Σομόζα, τελευταίος της δυναστείας που κυβερνά τη χώρα από το 1932. Μπορεί μεν να παραιτήθηκε τυπικώς λίγους μήνες νωρίτερα, την Πρωτομαγιά, στην έβδομη επέτειο της ανάληψης της προεδρίας για λόγους συνταγματικής τάξης, παραμένει όμως de facto Πρόεδρος ως επικεφαλής της Εθνικής Φρουράς.
Εξαγώγιμο ιδιωτικοποιημένο αίμα
Η πολιτική του Σομόζα ξεπερνά τα όρια της σκληρότητας. Και όχι μόνο αυτό, αλλά είναι και στην κυριολεξία "αιματηρή". Ο ίδιος, ο οποίος θεωρεί κίνδυνο τη μόρφωση του πληθυσμού, και ο γιος του είναι ιδιοκτήτες της Plasmaferesis (αγγλικός όρος από τις ελληνικές λέξεις "πλάσμα" και "αφαίρεσις"), μιας εταιρείας που εξάγει πλάσμα αίματος στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη. Κάθε μέρα, 1.000 άστεγοι, αλκοολικοί και εξαθλιωμένοι Νικαραγουανοί συνωστίζονται στις ουρές προκειμένου να δώσουν μισό λίτρο αίμα έναντι 35 κόρδοβας, δηλαδή περίπου 1 αμερικανικό δολάριο.
Η ισοπέδωση της Μανάγουα
Έτσι έχει μέσες άκρες η κατάσταση, όταν προπαραμονή των Χριστουγέννων του 1972, ακριβώς στις 00:29:44 τη νύχτα, ένας σεισμός μεγέθους 6,3 Ρίχτερ και εστιακού βάθους 10 χιλιομέτρων, με επίκεντρο μόλις 28 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Μανάγουα, θα ισοπεδώσει την πόλη. Κάποιοι θα υπολογίσουν τον αριθμό των νεκρών ακόμη και σε 11.000. Άλλοι 20.000 θα τραυματιστούν, ενώ οι άστεγοι θα φτάσουν τους 300.000. Στις δύσκολες εκείνες ώρες, ένας μεγάλος αριθμός τραυματιών θα πεθάνει από έλλειψη αίματος. Η εταιρεία του Σομόζα έχει πουλήσει τα αποθέματα στο εξωτερικό. Τέτοιου είδους μαύρες "business" μόνο δύο χώρες "τολμούν" να επιτρέπουν. Δύο από τις φτωχότερες στο δυτικό ημισφαίριο: η Νικαράγουα και η Αϊτή.
Πρωτεύουσα χωρίς κέντρο
Εκτός όμως από τις ανθρώπινες απώλειες, είναι και η ίδια η πόλη που θα χάσει οριστικά την ταυτότητά της. Στο κέντρο της Μανάγουα ελάχιστα κτήρια θα μείνουν όρθια. Όσα όμως δεν θα ισοπεδωθούν και θα παραμείνουν όρθια, θα χρειαστούν και αυτά μικρές ή μεγάλες επιδιορθώσεις. Κατά τη διάρκεια των ετών που θα ακολουθήσουν, τα πολυκαταστήματα, τα γραφεία, τα δημόσια κτήρια, οι τράπεζες, τα ξενοδοχεία, οι υπηρεσίες, οτιδήποτε λειτουργεί στο κέντρο μιας οποιασδήποτε πρωτεύουσας θα "μετακομίσουν" σε διάσπαρτα μέρη της Μανάγουα, με αποτέλεσμα η πόλη να μη διαθέτει έκτοτε αυτό που λέγεται "κέντρο".
Μνήμες που μένουν ανέπαφες
Το "ιστορικό κέντρο" της πρωτεύουσας έχει μείνει αισθητικά ανέπαφο και προσφέρεται για να πάρει ένας ξένος μια ιδέα για το πώς ήταν η πόλη πριν τον σεισμό. Έχοντας επισκεφτεί τις προηγούμενες ημέρες τη Ματαγκάλπα, πατρίδα του ιδρυτή των Σαντινίστας Κάρλος Φονσέκα, και τα ιστορικά προπύργια προοδευτικών και συντηρητικών, τις πόλεις Γρανάδα και Λεόν, θα αφιερώσω ένα διήμερα να γνωρίσω τη Μανάγουα προτού συνεχίσω την περιήγησή μου στις χώρες της κεντρικής Αμερικής με επόμενο σταθμό την Ονδούρα. Τη μισή ημέρα, από νωρίς τα ξημερώματα έως τις τρεις το μεσημέρι, θα την αφιερώνω στο ακατοίκητο ιστορικό κέντρο της πρωτεύουσας.
Επικίνδυνη ζώνη
Η προγραμματισμένη ώρα ολοκλήρωσης της επίσκεψής μου για τις τρεις το μεσημέρι δεν είναι τυχαία και πάντως δεν έχει να κάνει με αυστηρά προκαθορισμένα χρονοδιαγράμματα. Καθώς οι ελάχιστες δημόσιες υπηρεσίες που έχουν απομείνει στο κέντρο κλείνουν στις 2.30 μ.μ., το αργότερο έως τις 3 μ.μ., το παλιό κέντρο της πόλης θα έχει αδειάσει. Και με όσους ντόπιους μίλησα για την επίσκεψή μου, από τον ρεσεψιονίστ στο ξενοδοχείο έως τον Ελληνοκαναδό επιχειρηματία που πέτυχα συνεπιβάτη σε ταξί και τον οποίο είχαν ληστέψει την προηγούμενη ημέρα στο ιστορικό κέντρο, με προειδοποίησαν να έχω φύγει από εκεί πριν τις 2.30 με 3 το αργότερο. Όταν αποχωρούν και οι τελευταίοι υπάλληλοι, στο κέντρο κυκλοφορούν συμμορίες. "Έχω βρεθεί στο παρελθόν σε επικίνδυνες πόλεις, αλλά η Μανάγουα θέλει ιδιαίτερη προσοχή. Το συνειδητοποίησα όταν δύο φορές που αποφάσισα τα προηγούμενα βράδια να γνωρίσω τη νυχτερινή ζωή της. Το ξενοδοχείο μου διέθεσε -χωρίς πρόσθετη χρέωση- συνοδό εν είδει σωματοφύλακα "διά παν ενδεχόμενον", καθώς για πρακτικούς λόγους είχα επιλέξει να μείνω σε κατάλυμα κοντά στις στάσεις των υπεραστικών λεωφορείων, περιοχή που δεν θεωρείται και η ασφαλέστερη.
Πριν κατεδαφιστεί το "σήμα κατατεθέν"
Το πρώτο αξιοθέατο που επισκέπτομαι δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από το ίσως πιο εικονικό μνημείο της πόλης, η Concha Acustica, που θα πει "Ακουστικό Κοχύλι", και το οποίο είναι και το αρχιτεκτονικό σύμβολό της. Αμέσως με εντυπωσιάζει με το ιδιαίτερο σχήμα που θυμίζει κάτι ανάμεσα σε κύματα και φλόγες, με τα 23 μέτρα ύψος του και με την τοποθεσία του απέναντι από την κατεστραμμένη από τον σεισμό του 1972 μητρόπολη, στην κεντρική πλατεία της παλιάς πόλης, την Plaza De La Fe, της "Πλατεία της Πίστης". Στην πλατεία όμως δεσπόζει ένας λευκός οβελίσκος προς τιμήν του Πάπα Ιωάννη Παύλου, ο οποίος στο ίδιο σημείο ευχήθηκε το 1996, στο δεύτερο ταξίδι του στη χώρα αυτή μετά το 1983, στους Νικαραγουανούς.
Για πολλούς ήταν το ορόσημο του κέντρου της νικαραγουανής πρωτεύουσας από τον Ιανουάριο του 2005, οπότε εγκαινιάστηκε παρουσία 100.000 κόσμου. Το Κοχύλι θα χρησιμοποιηθεί για παραστάσεις, συναυλίες, χορό, κλασική μουσική, ακόμη και ομιλίες. Κατασκευή, υλικά, σχήμα επιτρέπουν ηχητική αντανάκλαση και προς την πλατεία, και προς τη σκηνή. Σχεδιαστικά, είναι ένα από τα πλέον σύγχρονα μνημεία σε ολόκληρη την κεντρική Αμερική. Χτίστηκε με πρωτοβουλία του δημάρχου της πόλης Χέρτι Λεβίτες, από τους αντάρτες Σαντινίστας που ανέτρεψαν το 1979 τον δικτάτορα Σομόζα. Αργότερα ο Λεβίτες διαφώνησε με τον επικεφαλής της οργάνωσης Ντανιέλ Ορτέγα και ίδρυσε το Κίνημα Αναβίωσης των Σαντινίστας.
Μετά την επίσκεψή μου, η Ροσάριο Μουρίγιο, διακοσμήτρια, σύζυγος του Ορτέγα και πρώτη κυρία, υπεύθυνη επικοινωνίας του Προέδρου, ποιήτρια και αντιπρόεδρος τρία χρόνια αργότερα της χώρας, θα γίνει γνωστή και για ακόμη έναν λόγο: τις παρεμβάσεις της σε μνημεία της πόλης. Θα στήσει για παράδειγμα πορτρέτα του Ούγκο Τσάβες και θα κατεδαφίσει μνημεία της πρωτεύουσας. Έτσι, αρχές Μαΐου του 2014 η 63χρονη πρώτη κυρία θα καταστρέψει την Concha Acustica. Την ίδια τύχη θα έχουν και άλλα μνημεία που αναγέρθηκαν επί δημαρχίας Λεβίτες, ανταγωνιστή του Ορτέγα για την προεδρία ώσπου πέθανε από έμφραγμα παραμονές των εκλογών του 2006 για να πετύχει ο τελευταίος μια απροσδόκητα εύκολη νίκη. Η κυβέρνηση Ορτέγα θα ισχυριστεί πως το αξίας 850.000 δολαρίων κτίσμα δεν είναι σεισμικά ασφαλές και δεν βγάζει καν ήχο.
Πικραμένος και αγανακτισμένος, ο 76χρονος τότε αρχιτέκτονας δημιουργός του Γκλεν Σμολ, θα δηλώσει ότι το Κοχύλι αποτελούσε σύμβολο μιας νέας εποχής της χώρας και αγαπήθηκε από τον κόσμο και πάντως μόνο το ότι δεν έβγαζε ήχο δεν μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ως επιχείρημα. Επί 22 χρόνια καθηγητής στο Southern California Institute of Architecture, επισκέφτηκε για πρώτη φορά την Νικαράγουα το 1986, ενθουσιασμένος στην ιδέα να συμβάλει σε μια δημοκρατική σοσιαλιστική χώρα. Πήρε Νικαραγουανή σύζυγο και εργάστηκε σε διάφορα έργα που του ανέθεσε ο Λεβίτες. Παρέδωσε στον τελευταίο ένα master plan για το πώς θα μπορούσε να μεταμορφωθεί η Μανάγκουα σε μια σύγχρονη πόλη. Το 2005 ο Λεβίτες του ανέθεσε να σχεδιάσει μια υπαίθρια σκηνή συναυλιών με ελεύθερη πρόσβαση στους πολίτες. Ο Σμολ εμπνεύστηκε το σχήμα του Κοχυλιού από τα ηφαίστεια ολόγυρα στο φόντο της πόλης, με φλόγες να αναπηδούν από αυτά.
Την ίδια τύχη θα έχει και ένα θαυμάσιο σιντριβάνι που είχε φιλοτεχνήσει ο Σμολ. Θα κατεδαφιστεί για να πάρει την θέση του ένα πολύχρωμο πορτρέτο του Τσάβεζ πλαισιωμένο από δύο ψεύτικα δένδρα βαμμένα κίτρινα.
Στον Καθεδρικό του Αγίου Ιακώβου
Επόμενη στάση μου είναι ο Catedral de Santiago, η Μητρόπολη του Αγίου Ιακώβου. Αυτή και το νεοκλασικό Ανάκτορο Πολιτισμού μου φαίνονται τα πιο "ευρωπαϊκά" κτήρια. Βέλγοι αρχιτέκτονες, Βέλγος μηχανικός ο Πάμπλο Ντάμπαχ που επέβλεψε την κατασκευή του μεταξύ 1928 και 1938, γαλλικό το μοντέλο, ο ναός του Αγίου Σουλπικίου στο Παρίσι. Χάρη στον σιδερένιο σκελετό, ο υπό ανέγερση τότε ναός άντεξε στον σεισμό του 1931, όχι όμως και του 1972.
Πλησιάζω στην είσοδο. Θύρα κατεστραμμένη. Ταινίες που χρησιμοποιεί η αστυνομία για να αποκλείει δρόμους με εμποδίζουν να μπω. Ρίχνω μια ματιά, μπαίνοντας για λίγο, και ίσα - ίσα σε βάθος που να ξεπερνά τα όρια της ανοχής του φύλακα, προσπαθώντας να φανταστώ το εσωτερικό πριν την αποφράδα 23η Δεκεμβρίου 1972. Αναμφίβολα θα ήταν εντυπωσιακό κρίνοντας από τις αψίδες, τις κιονοστοιχίες, τον μαρμάρινο βωμό, τις εσωτερικές βεράντες, τα μαρμαρόγλυπτα, τα σκαλίσματα και τα τοξωτά παράθυρα που συγκλίνουν προς την οροφή.
Στο Ανάκτορο του Πολιτισμού
Στη συνέχεια σταματάω στο νεοκλασικό κτήριο Palacio De La Cultura όπως ονομάζεται από το 1996 το πρώην Palacio Nacional με την ενδιαφέρουσα ιστορία. Ισοπεδώθηκε το 1931, ξαναχτίστηκε το 1935, ξανακαταστράφηκε -μερικώς- στον σεισμό του 1972, καταλήφθηκε το 1978 από τους Σαντινίστας που έπιασαν ομήρους, μεταβλήθηκε σε επαναστατικό κυβερνείο όταν έπεσε ο Σομόζα και τώρα στεγάζει μουσείο και υπουργείο Πολιτισμού.
Στην Πλατεία της Δημοκρατίας
Το πιο "ένδοξο" μέρος της πόλης είναι η Plaza De La República, την οποία κοσμούν μνημεία Νικαραγουανών ηρώων, όπως του Κάρλος Φονσέκα ή του "Πρίγκηπα της Ισπανικής Λογοτεχνίας", του Ρουμπέν Νταρίο, ο οποίος εισήγαγε τον μοντερνισμό στη Λατινική Αμερική. Ο άγνωστος στους πολλούς Νταρίο δεν υπήρξε μόνο σπουδαίος λογοτέχνης, αλλά και σπάνια προσωπικότητα, από όταν είχε χαρακτηριστεί "παιδί θαύμα". Ακόμη πιο συναρπαστική ήταν η ζωή του. Ταξίδια, διπλωματικά αξιώματα, βιοπάλη, δημοσιογραφία, αποστολές, ανταποκρίσεις, αποκρυφισμός, γυναίκες, αλκοολισμός, κατάθλιψη, απόπειρες αυτοκτονίας, εκδόσεις, διεύθυνση περιοδικών, δικαστήρια, φιλελευθερισμός, αντικληρικαλισμός.
Τελειώνω την περιήγησή μου λίγο πριν τις τρεις, όπως είχα προγραμματίσει. Οι τελευταίοι κρατικοί υπάλληλοι αναχωρούν. Τέρμα οι φωτογραφίες. Βάζω την κάμερα στο σακίδιο και κατευθύνομαι προς τον κεντρικό δρόμο για το ταξί της επιστροφής...
