Είναι αδύνατο να πει κάποιος πως έχοντας ταξιδέψει μία ή και δύο φορές στην Ινδία έχει σχηματίσει ιδέα γι' αυτή. Από τα χιονισμένα Ιμαλάια στον Βορρά μέχρι τον τροπικό Νότο της και από την έρημο του Ρατζαστάν στα δυτικά μέχρι τα δεκάδες ποτάμια και τα καταπράσινα τοπία στα ανατολικά, γεωμορφολογία, φυλές (λευκή, κίτρινη στα βόρεια, μαύρη σε ορισμένα νησιά), θρησκευτικές δοξασίες (ινδουιστές, μουσουλμάνοι, σιχ, χριστιανοί, ζωροάστρες, μπαχάι, βουδιστές), αισθητική, κουζίνα, τέχνες και πλήθος ακόμη στοιχείων συνθέτουν μικρογραφία της Ασίας. Έτσι, ο ταξιδιώτης έχει την ευχέρεια να επιλέξει μία ή περισσότερες “ενότητες” της Ινδίας, καθεμία και διαφορετική.
Iνδικό Πατζάμπ
Μία από αυτές είναι και το ινδικό Πατζάμπ (υπάρχει και το πακιστανικό στα δυτικά), μια και η Πενταποταμία, όπως σημαίνει το όνομά του και αποκαλείτο έτσι και από τους αρχαίους Έλληνες, διχοτομήθηκε το 1947, όταν αποχώρησαν οι Βρετανοί, σε ινδική και πακιστανική, με μουσουλμάνους στα δυτικά και ινδουιστές και σιχ στα ανατολικά, όπως διχοτομήθηκε λ.χ. και η Βεγγάλη σε Δυτική Βεγγάλη της Ινδίας και Ανατολικό Πακιστάν, νυν Μπανγκλαντές. Η πιο ενδιαφέρουσα πόλη του ινδικού Πατζάμπ δεν είναι, όπως θα φανταζόταν κάποιος, η πρωτεύουσα του Τσάντιγκαρ που σχεδίασε ο διάσημος αρχιτέκτονας Λε Κορμπιζιέ, αλλά το Αμριτσάρ, που είναι το διοικητικό κέντρο της πολιτείας.
Η δολοφονία της Ίντιρα Γκάντι
Η πολιτεία ονομάστηκε Πενταποταμία (Πέντε Νερά επί λέξει στη φαρσί), καθώς τη διατρέχουν οι Σούτλετζ, Ράβι, Τζέλουμ, Τσενάμπ και Μπέας, ενώ με τον όρο αυτό συχνά εννοείται και μια ευρύτερη του περιοχή που περιλαμβάνει την ομώνυμη επαρχία του Πακιστάν (Παντζάμπ), το Κασμίρ και ανατολικό τμήμα του Αφγανιστάν. Πρόκειται για την πλουσιότερη ινδική πολιτεία, με το μικρότερο ποσοστό φτώχειας.
Η πόλη έγινε παγκοσμίως γνωστή τον Ιούνιο του 1984 με τα γεγονότα που κατέληξαν στις 31 Οκτωβρίου στη δολοφονία της πρωθυπουργού Ινδίας Ίντιρα Γκάντι από δύο σιχ σωματοφύλακές της στο Νέο Δελχί. Ο 22χρονος Σατουάντ Σινγκ και ο 25χρονος Μπέαντ Σινγκ (το Σινγκ είναι το πιο συνηθισμένο επίθετο των σιχ) πήραν εκδίκηση για την “Επιχείρηση Μπλε Άστρο” που είχε προηγηθεί πέντε μήνες νωρίτερα. Τότε που η Γκάντι είχε δώσει εντολή στον στρατό να εισβάλει στο ιερότερο τέμενος των σιχ, τον Χρυσό Ναό στο Αμριτσάρ, όπου είχαν οχυρωθεί στασιαστές σιχ που ζητούσαν δημιουργία ανεξάρτητου κρατιδίου, του Χαλιστάν, επικαλούμενοι τον φόρο αίματος που είχαν καταβάλει και στην αντίσταση κατά της βρετανικής αποικιοκρατίας και στο "Partition", τη διχοτόμηση των Ινδιών σε Ινδία και Πακιστάν το 1947. Ο επίσημος απολογισμός ήταν 492 νεκροί, αν και ανεπίσημες πηγές μιλούσαν για τετραψήφιο αριθμό.
Η Σφαγή του Αμριτσάρ
Στο Αμριτσάρ έλαβε χώρα το 1919 μία από τις χειρότερες θηριωδίες των Άγγλων αποικιοκρατών, η σφαγή του Τζαλιανγουάλα Μπαγκ (από το όνομα του πάρκου της πόλης), η οποία είναι γνωστή και ως Σφαγή του Αμριτσάρ. Στις 13 Απριλίου 1919 χιλιάδες Ινδοί (σιχ, ινδουιστές, μουσουλμάνοι) συγκεντρώθηκαν στο πάρκο, κοντά στον Χρυσό Ναό, για να γιορτάσουν την Μπαισάκ, πρωτοχρονιά των ινδουιστών και μεγάλη γιορτή των σιχ. Καθώς χιλιάδες Ινδοί, μεταξύ των οποίων πολλά γυναικόπαιδα, ετοιμάζονταν για τη γιορτή, ο Άγγλος ταξίαρχος Ρέτζιναλντ Ντάιερ διέταξε τους στρατιώτες του να ανοίξουν απροειδοποίητα πυρ κατά των χιλιάδων ανύποπτων πολιτών. Επί 15 λεπτά πυροβολούσαν ασταμάτητα το περικυκλωμένο άοπλο πλήθος, ώσπου ξόδεψαν και την τελευταία σφαίρα. Όσοι γλίτωσαν από τους πυροβολισμούς, ποδοπατήθηκαν προσπαθώντας να διαφύγουν από τις αποκλεισμένες στενές εξόδους ή πνίγηκαν πέφτοντας στο πηγάδι για να αποφύγουν τις σφαίρες (120 πτώματα βρέθηκαν πνιγμένα σε αυτό). Οι πιο τυχεροί γλίτωσαν ως τραυματίες.
Οι Άγγλοι έκαναν επισήμως λόγο για 379 νεκρούς, ενώ ιστορικοί ανεβάζουν τον αριθμό στους 2.000, όπως αναφέρει και η πινακίδα που έχει στηθεί σήμερα στο σημείο αυτό. Εξοργιστικό είναι πως ο Ντάιερ επαινέθηκε από ανωτέρους του και εκπροσώπους του βρετανικού θρόνου για το προληπτικό χτύπημα στους “τρομοκράτες” Ινδούς. Μάλιστα, η “Morning Post” (εξαγοράστηκε κατόπιν από την “Daily Telegraph”) έκανε έρανο να συγκεντρώσει χρήματα ως «ευχαριστήριο» στον «ήρωα» Ντάιερ. Ωστόσο, το αποτρόπαιο αυτό έγκλημα ενδυνάμωσε την αντίσταση και το κίνημα της μη βίας του Γκάντι.
Μια τρίτη αιματοχυσία του Αμριτσάρ συνέβη το 1947, στον διαμελισμό του Παντζάμπ σε Ινδία και Πακιστάν. Ο πληθυσμός ήταν μοιρασμένος ανάμεσα σε σιχ και ινδουιστές από τη μία πλευρά και σε μουσουλμάνους από την άλλη στις δύο σημαντικότερες πόλεις της Πενταποταμίας Λαχώρη και Αμριτσάρ. Στην πρώτη, η οποία δόθηκε από τους Άγγλους στο Πακιστάν, χιλιάδες μη μουσουλμάνοι σφαγιάσθηκαν και εξορίστηκαν, ενώ ανάλογα εγκλήματα σε βάρος των μουσουλμάνων συνέβησαν στο Αμριτσάρ, με μεγάλο μερίδιο ευθύνης να βαραίνει και τους Άγγλους.
Η Λίμνη του Νέκταρος της Αθανασίας
Η πόλη ιδρύθηκε το 1574 από τον τέταρτο γκουρού των σιχ, τον Ραμ Ντας δίπλα σε μια λίμνη ονομαστή για τα ιαματικά νερά της. Η ανέγερση του Χρυσού Ναού, που είναι και το "σήμα κατατεθέν" της, άρχισε το 1588 και το 1604 μεταφέρθηκε εκεί η έδρα των σιχ. Έκτοτε έχει γίνει προσκυνηματικός τόπος έλξης των απανταχού σιχ. Χαρακτηριστικό είναι πως το κτήριο της Ινδίας με την παγκόσμια πολιτισμική ακτινοβολία που προσελκύει τους περισσότερους επισκέπτες δεν είναι ούτε το Ταζ Μαχάλ ούτε το Κόκκινο Φρούριο, αλλά το Χάρι Μαντίρ Σαχίμπ (ο Χρυσός Ναός) στο Αμριτσάρ, που το επισκέπτεται καθημερινά πολύ περισσότερος κόσμος. Ωστόσο, το Ταζ Μαχάλ κατατάσσεται επισήμως πρώτο, διότι τα στατιστικά στοιχεία κατατάσσουν το Χάρι Μαντίρ Σαχίμπ στους προσκυνηματικούς τόπους, όπου οι ακριβείς μετρήσεις είναι αδύνατες. Η Λίμνη του Νέκταρος της Αθανασίας, όπως σημαίνει η λέξη Αμριτσάρ, είναι η 36η σε πληθυσμό πόλη της Ινδίας με 1,1 εκατομμύρια κατοίκους (2,5 εκατομμύρια με τα προάστια) στα βορειοδυτικά της χώρας, μόλις 49 χιλιόμετρα από τη Λαχώρη του Πακιστάν (και ενώ κάπου στη μέση, σε απόσταση 45' οδικώς, βρίσκονται τα σύνορα των δύο χωρών). Ο πλούτος δεν έλειψε από την πόλη, καθώς από νωρίς είχε προσελκύσει πολλούς εμπόρους, ενώ, όπως μαρτυρεί και η ονομασία της περιοχής (Πενταποταμία), η γη είναι ιδιαίτερα εύφορη. Οι σιχ αποτελούν το 80% του πληθυσμού και οι χίντου το 20%, με τον πληθυσμό να ομιλεί πουντζάμπι, χίντι και αγγλικά.
Η σύνδεση της πόλης με την υπόλοιπη Ινδία και το εξωτερικό είναι καλή. Συνδέεται οδικώς με Λαχώρη, τρένο πηγαίνει ώς τα σύνορα, σε Δελχί, Βομβάη, Καλκούτα και αλλού, ενώ αεροπορικώς συνδέεται και με πόλεις του εξωτερικού όπως Λονδίνο, Ντόχα, Τασκένδη, Τεχεράνη και άλλες. Όσον αφορά την κίνηση στην πόλη, περίπατος, ταξί, λεωφορεία, ποδήλατα και μηχανάκια "ρίκσω" κυκλοφορούν παντού. Ως προς τα αξιοθέατα που ξεχωρίζουν, είναι ο Χρυσός Ναός, ο κήπος Τζαλιανγουάλα, το Ραμ Μπαγκ, η Γουάγκα και το φυλάκιο Ατάρι στα σύνορα με το Πακιστάν, καθώς και η λίμνη Χαρίκε.
Ο Χρυσός Ναός
Ο περίφημος Χρυσός Ναός, όπου ο επισκέπτης οφείλει να υπακούει σε μερικούς κανόνες, είναι το κυριότερο αξιοθέατο της πόλης. Απαγορεύονται στον ευρύτερο χώρο του καπνός και αλκοόλ, ενώ άνδρες και γυναίκες πρέπει να εισέρχονται με καλυμμένο κεφάλι (μαντίλια διανέμονται δωρεάν στην είσοδο) και ανυπόδητοι.
Το Χάρι Μαντίρ Σαχίμπ είναι χτισμένο σε μια τετράγωνη λίμνη δίπλα σε ένα εκτυφλωτικά λευκό κτήριο, αποτελώντας για τους σιχ κάτι ανάλογο με την Κααμπά των μουσουλμάνων στη Μέκκα, καθώς οφείλουν να επισκεφτούν τουλάχιστον μια φορά τον ναό και να εξαγνιστούν στα νερά του Αμρίτ Σαμοβάρ (της Λίμνης της Αθανασίας). Στο εσωτερικό του, διακοσμημένο με ασήμι, χρυσάφι και ελεφαντόδοντο, ιερείς διαβάζουν διαρκώς ιερά κείμενα. Μοναδική εμπειρία είναι να ακούσει κάποιος νωρίς το πρωί από τα μεγάφωνα τις ψαλμωδίες (και ενώ την ίδια ώρα στα σπίτια τους πολλοί σιχ απαγγέλλουν στίχους από το Τζάπτζι που ξεκινά με τις φράσεις «Υπάρχει μόνο ένα υπέρτατο ον, η αιώνια αλήθεια, ο δημιουργός, απαλλαγμένο από μίσος, αθάνατο, μηδέποτε σαρκωθέν, αυθύπαρκτο, αντιληπτό με τη χάρη των γκουρού»).
Το Γκούρου Κα Λάνγκαρ είναι το εστιατόριο όπου μοιράζονται δωρεάν γεύματα. Κάθε σιχ, ανεξαρτήτως οικονομικής κατάστασης, το επισκέπτεται καθώς το γεύμα θεωρείται συμβολικό, ότι ενώνει τους πιστούς ανεξαρτήτως κάστας, ράτσας ή φύλου. Το Τζούμπι είναι δέντρο στο συγκρότημα του ναού που θεωρείται ότι φυτεύτηκε πριν από πέντε αιώνες και πως είναι ιερό, βοηθώντας τις γυναίκες να τεκνοποιήσουν αν δέσουν υφασμάτινες λωρίδες πάνω του.
Στην κύρια βορινή είσοδο του ναού υπάρχει ένας βικτωριανός πύργος με ρολόι που είχε πιάσει φωτιά στα γεγονότα του 1984, η Παρίκραμα. Στο απαστράπτον λευκό μάρμαρο είναι γραμμένα τα ονόματα όσων συνέβαλαν στην οικοδόμηση του ναού, ενώ διαρκώς ακούγονται ψαλμωδίες από γκουρού.
Το μνημείο των θυμάτων
Ο κήπος (Μπαγκ) Τζαλιανγουάλα είναι ιδιαίτερα προσεγμένος, καθώς αποτελεί μνημείο των θυμάτων των Άγγλων το 1919. Στην είσοδο υπάρχουν τρεις πινακίδες, εκ των οποίων η μία αναφέρεται στα γεγονότα και στον έρανο που έγινε για να αγοραστεί το οικόπεδο ώστε να μετατραπεί σε ένα καλαίσθητο πάρκο.
Το Ραμ Μπαγκ είναι κήπος με το θερινό ανάκτορο που έχτισε πριν από περίπου δύο αιώνες μια εξέχουσα ιστορική μορφή, ο σιχ Μαχαράτζα Ραντζίτ Σινγκ, και το οποίο έχει μετατραπεί σε μουσείο με ένα άγαλμα του έφιππου Ραντζίτ στον κήπο. Η δε Ντουργκιάνα είναι ένας πολύ ιδιαίτερος ινδουιστικός ναός τον οποίο επισκέπτονται και σιχ.
Στην υποστολή των δύο σημαιών
Από τις ατραξιόν της περιοχής είναι και η Γουάγκα, ένα διχοτομημένο (μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν) χωριό όπου κάθε απόγευμα λαμβάνει χώρα ταυτόχρονα και στις δύο πλευρές του συνοριακού φυλακίου Ατάρι η τελετή υποστολής των σημαιών. Το εντυπωσιακό είναι ότι οι στρατιώτες των δύο χωρών, ανά ζεύγος αλλά και ομαδικά, κάνουν ακριβώς τις ίδιες τελετουργικές κίνησες, βηματισμούς κ.λπ., σαν να έχει προϋπάρξει κάποια χορογραφία στο «σόου», διότι περί «σόου» πρόκειται και μάλιστα «πατριωτικού», αφού έχουν στηθεί και εξέδρες τόσο στην πακιστανική πλευρά όσο και στην ινδική, όπου οι θεατές φωνάζουν συνθήματα υπέρ της χώρας τους σε συνθήκες που παραπέμπουν σε ποδοσφαιρικό αγώνα, χωρίς όμως ακρότητες.
Οι φυσιολάτρες δεν πρέπει να παραλείψουν τη λίμνη Χάρικε, στο μέσο της διαδρομής μεταξύ Αμριτσάρ και Φεροσεπούρ, που τραβάει το ενδιαφέρον των παρατηρητών πτηνών, καθώς φιλοξενεί περισσότερα από 350 σπάνια είδη που ταξιδεύουν από και προς Κίνα, Αφγανιστάν, Πακιστάν, ακόμη και μέχρι τη Σιβηρία.
Οι σιχ και τα πέντε «Κ»
Οι σιχ πιστεύουν στο ένα υπέρτατο ον, τους δέκα γκουρού και τις διδασκαλίες τους. Πρόκειται για «αποκαλυπτική» θρησκεία (αποκαλύφθηκε στον γκουρού Νάνακ) και εξειδικεύθηκε από τους εννέα διαδόχους του μεγάλους γκουρού με στοιχεία Ινδουισμού και Ισλάμ.
Με βάση τον κώδικα που ακολουθούν, τηρούν μια απλοϊκότητα που συμβολίζεται με το τουρμπάνι στα μαλλιά που δεν κόβουν ποτέ και το γένι. Προσεύχονται για το καλό όλων των όντων και ακολουθούν πρακτικές όπως η παράδοση νατ (γιόγκα), η νιτ νεμ (καθημερινή λειτουργία), το πατ (ανάγνωση ιερών κειμένων) ή η αμρίτ σανσκάρ (τελετουργία διαλογισμού της κοινότητας). Φέρουν δε τα πέντε «Κ»: κες (άκοπα μαλλιά), κάνγκα (ξύλινη χτένα), κάτσα (ειδικό ένδυμα), κάρα (μεταλλικό βραχιόλι) και κιρπάν (εγχειρίδιο) για λόγους τιμής και για να δηλώνουν τη θρησκευτική ταυτότητά τους.
