Του Σωτήρη Σιδέρη*
Ένα νέο δόγμα διπλωματικής «ευέλικτης προσαρμογής», που έχει στον πυρήνα του την υποτιθέμενη «αποδογματοποίηση» της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής και αποσκοπεί στην πάση θυσία επίτευξη συμφωνιών για τις θαλάσσιες ζώνες, βρίσκεται σε πλήρη εφαρμογή από την κυβέρνηση.
Η «ευέλικτη προσαρμογή» είναι η συνέχεια της κατευναστικής πολιτικής και εξελίσσεται ανάλογα με τον συνομιλητή. Κύριο χαρακτηριστικό της η υποχώρηση και όχι ο συμβιβασμός, διότι ο συμβιβασμός εμπεριέχει την αμοιβαιότητα. Αμοιβαίες υποχωρήσεις έγιναν στη Συμφωνία των Πρεσπών. Μονομερής υποχώρηση έγινε με την Ιταλία, στην πιο εύκολη μάλιστα διαπραγμάτευση. Μια κυβέρνηση αρχών έχει κανόνες, που, αν δεν μπορεί να τους τηρήσει, τους αλλάζει, επειδή ο αντίπαλος μένει αμετακίνητος. Αυτό ακριβώς κάνει αυτή η κυβέρνηση.
Η συμφωνία με την Ιταλία ήταν θετική μόνο σε επίπεδο συμβολισμού. Η κυβέρνηση υποχώρησε στη διαπραγμάτευση για να δει τον συμβολισμό η Τουρκία. Ας εξετάσουμε διεξοδικά τι σημαίνει αυτή η συμφωνία και τι σηματοδοτεί για τις επόμενες διαπραγματεύσεις με την Αίγυπτο, τη Λιβύη και την Τουρκία.
Υπάρχει μια αλάνθαστη συνταγή για να λύσει η Ελλάδα όλα τα προβλήματα οριοθετήσεων των θαλάσσιων ζωνών. Σε πρώτη φάση, κυβερνητικά στελέχη δηλώνουν ότι η χώρα μας είχε μαξιμαλιστικές θέσεις έναντι των συνομιλητών της και γι' αυτό οι διαπραγματεύσεις αποτύγχαναν. Σε δεύτερη φάση, ανάλογα με την χώρα με την οποία συνομιλεί, υποβαθμίζει την αξία των διαφωνιών λέγοντας περίπου ότι είναι δογματισμός να μην ψαρεύουν οι Ιταλοί στα ελληνικά χωρικά ύδατα και υποχωρεί υπογράφοντας τη συμφωνία.
Στην επόμενη φάση συνομιλεί με την Αίγυπτο και εκ των προτέρων αποδέχεται εξαίρεση του Καστελλόριζου και μειωμένη επήρεια του συμπλέγματος Κρήτης, Ρόδου, Καρπάθου. Προφανώς κάποιοι δεν θέλουν να σκεφτούν πώς θα διαπραγματευθεί με την Τουρκία.
Σε πρόσφατη συνέντευξή του ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Μ. Βαρβιτσιώτης έθεσε το πλαίσιο ως εξής:
«Σε κάθε φάση που είχαν ξεκινήσει οι διαπραγματεύσεις για την οριοθέτηση, είτε με την Ιταλία είτε με την Αλβανία είτε με τη Λιβύη, οι απόλυτα μαξιμαλιστικές τάσεις οι οποίες επεκράτησαν στη δική μας διαπραγματευτική ομάδα, ανεξαρτήτως κυβερνήσεως, δεν μας έχουν οδηγήσει στο να έχουμε φτάσει σε συμφωνία η οποία σήμερα θα μας κατοχύρωνε. Και αυτό δείχνει ότι, όταν διαπραγματευόμαστε τα εθνικά μας θέματα, θα πρέπει να δίνουμε στην εκάστοτε πολιτική ηγεσία ένα περιθώριο διαπραγμάτευσης και ευελιξίας, διότι αν κινούμαστε με την άποψη ότι το μάξιμουμ των διεκδικήσεών μας μπορεί να είναι και το απόλυτα σωστό...».
Αν οι διαπραγματεύσεις ήταν εύκολες δεν θα υπήρχαν δεκαετίες διενέξεων, χιλιάδες τόμοι ερμηνειών, πλήθος κανόνων και Διεθνές Δίκαιο, διαιτησίες και διεθνή δικαστήρια. Υποτιμώντας την αξία του Δουβλίνου ΙΙ, την οποία όμως γνώριζαν πολύ καλά οι Ευρωπαίοι διαπραγματευτές, η Ελλάδα ασφυκτιά και δεν μπορεί να αλλάξει τα νομικά δεδομένα εδώ και είκοσι χρόνια.
Υποτιμώντας την αξία της αποχώρησης της σημαίας έκανε τα Ίμια νεκρή ζώνη, υποτιμώντας και εξοβελίζοντας τη σημασία του Ελσίνκι, εκτοξεύθηκε η επιθετικότητα της Τουρκίας. Ο κατάλογος μακρύς και πολιτικά ενοχοποιητικός για την παράταξη που κυβερνά.
ΑΟΖ και αμοιβαιότητα
Η συμφωνία οριοθέτησης θαλασσιων ζωνών Ελλάδας - Ιταλίας είναι πολιτικά θετική, επειδή επιβεβαιώνει σε σημαντικό βαθμό την ελληνική διαχρονική θέση για τη μέθοδο οριοθέτησης και ενσωματώνει πρόνοιες του Διεθνούς Δικαίου, αλλά είναι ετεροβαρής υπέρ της Ρώμης ως προς το περιεχόμενό της.
Η ρύθμιση για τα αλιευτικά δικαιώματα των Ιταλών εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων είναι ίσως μοναδική διεθνώς. Η Αθήνα έκανε την παραχώρηση χωρίς να ζητήσει π.χ. αύξηση της επήρειας των νησιών -αυτό θα σήμαινε συμβιβασμός.
Η υποχώρηση της Αθήνας οφείλεται σε μια σχεδόν νευρωτική κατάσταση του πολιτικού συστήματος να κλείσει μέτωπα φοβούμενο επιδείνωση των συνθηκών όσο οι εκκρεμότητες δεν διευθετούνται. Αιτία είναι φυσικά η Τουρκία, που επιχειρεί να προσαρμόσει το Διεθνές Δίκαιο στο επιθετικό γεωπολιτικό δόγμα της. Αν λοιπόν η Ελλάδα υποχωρεί σε μια εύκολη διαπραγμάτευση με την Ιταλία, ποια θα είναι η στάση της στις δύσκολες και περίπλοκες διαπραγματεύσεις με την Αίγυπτο, τη Λιβύη και την Τουρκία, αν και όταν γίνουν;
Οι απαντήσεις φυσικά θα δοθούν στην πορεία πάνω από τους χάρτες, στα μεγάλα μέτωπα της Ελλάδας, αλλά ήδη στο παρασκήνιο πλήθος κυβερνητικοί και όχι μόνο παράγοντες εμφορούνται από το δόγμα της «ευέλικτης προσαρμογής», που αφήνει ευδιάκριτα περιθώρια λείανσης των διαχρονικά σταθερών θέσεων με στόχο τη βιαστική, αλλά όχι εθνικά συμφέρουσα επίλυση των εκκρεμοτήτων.
Δογματισμός και άμβλυνση αρχών
Τις τελευταίες ημέρες προβλήθηκε, έντονα μάλιστα και υποστηρικτικά, η θέση της κυβέρνησης ότι επιδιώκει άμεσα την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών με την Αίγυπτο εξαιρώντας από τις διαπραγματεύσεις το Καστελλόριζο. Η θέση αυτή, αν επιβεβαιωθεί στο Κάιρο στις 18 Ιουνίου από τον Νίκο Δένδια, θα αποτελέσει μια ισχυρή υποχώρηση στρατηγικής σημασίας διότι θα αφήσει εκκρεμότητα και με την Τουρκία και με την Αίγυπτο.
Σύμφωνα με αξιόπιστους κυβερνητικούς παράγοντες, εκτός από την εξαίρεση του Καστελλόριζου, η κυβέρνηση αποδέχεται μειωμένη επήρεια και της Κρήτης. Φυσικά και στην περίπτωση αυτή, όπως και σε αυτήν της Ιταλίας, η Αίγυπτος έμεινε αμετακίνητη στις θέσεις της και η Ελλάδα κάνει βήματα πίσω. Το ίδιο δόγμα, αυτό της ευέλικτης υποχωρητικότητας, ίσχυσε και με την Αλβανία, όταν ο Έντι Ράμα έμεινε αμετακίνητος, ενώ ο Έλληνας πρωθυπουργός έδωσε άνευ όρων την έγκρισή του για έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων.
Υπάρχει η τάση σε ορισμένους φανατικούς υποστηρικτές της κυβέρνησης, αντί να κρίνουν τις υποχωρήσεις, έστω και με επιείκεια, να υποβαθμίζουν ή και να απαξιώνουν τα προβλήματα, να χαρακτηρίζουν δογματισμό την πολιτική αρχών, να λειαίνουν τις θέσεις, ώστε να δικαιολογήσουν την υποχωρητικότητα.
Αν υπάρξει συμφωνία με την Αίγυπτο με την εξαίρεση του Καστελλόριζου, σύμφωνα με πληροφορίες, οι δύο χώρες θα επισυνάψουν μια δήλωση που θα προνοεί ότι μπορεί να επανέλθουν σε νέες συνομιλίες που να συμπεριλαμβάνουν και το Καστελλόριζο, με τη συμμετοχή της Τουρκίας φυσικά. Όμως, όταν ήδη η ελληνική κυβέρνηση έχει αποδεχθεί και την εξαίρεση νησιού και μειωμένη επήρεια της Κρήτης, τι ακριβώς περιμένει από την Τουρκία για τα δύο νησιά;
Εννοείται ότι θα είναι εξαιρετικά θετική η οριοθέτηση με την Αίγυπτο και θα έχει διεθνή αντίκτυπο, αλλά το ζήτημα που ανακύπτει είναι ότι, αν μια συμφωνία είναι ετεροβαρής, ίσως δεν αξίζει να γίνει υπ’ αυτές τις συνθήκες. Όπως οι συνθήκες αλλάζουν κατά, έτσι αλλάζουν και υπέρ. Οι οριοθετήσεις πρέπει να γίνουν, διότι μόνο έτσι κατοχυρώνει τα δικαιώματά της η Ελλάδα.
Όμως οι συμφωνίες να αντέχουν στον χρόνο, να είναι σταθερές και να παράγουν αποτελέσματα. Σε αντίθετη περίπτωση υπάρχει ο κίνδυνος η χώρα να κατρακυλήσει σε αστάθεια και εσωτερικές, απολύτως ανώφελες και απευκταίες εντάσεις. Άρα δεν τίθεται ζήτημα δογματικών θέσεων, επειδή προς το παρόν έχουμε μια υποχωρητική προσαρμογή, το κόστος της οποίας δεν μπορεί να αποτιμηθεί τώρα.
* Ο Κώστας Σιδέρης είναι δημοσιογράφος
