Κάποτε θ' ακουγόταν ουτοπικό. Μαγαζιά χωρίς αφεντικά, ίσοι μισθοί για όλους, ανθρώπινες σχέσεις μεταξύ εργαζομένων - πελατών. Μια καλή ιδέα όμως δεν μένει πια σ' επίπεδο ευχών. Όχι λόγω κρίσης, η κρίση είναι απλώς η αφορμή. Η κοινωνική οικονομία παίρνει σάρκα και οστά ως απάντηση που λέει: η ζωή μας μπορεί να πάει κι αλλιώς, με περισσότερο χαμόγελο και λιγότερα καρδιοχτύπια απ' το στρες, δουλεύοντας για να ζούμε κι όχι τ' αντίστροφο. Η Lacandona στο Σύνταγμα κι η Σέσουλα στα Εξάρχεια, κοινωνικά παντοπωλεία αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα. Συναντήσαμε τους εμπνευστές τους, αυτούς που τα "τρέχουν", αυτούς που τα στηρίζουν.
Lacandona: Κάνοντας τον γύρο του κόσμου μέσα στην Αθήνα
Η ιδέα για την Lacandona, συνεργατικό παντοπωλείο / καφενείο γεννήθηκε σ' ένα αεροπλάνο. Ίσως γι' αυτό μπαίνοντας, αισθάνεσαι ότι κάνεις ταξίδι στον χρόνο, αλλά και σ' όλο τον κόσμο, παρότι βρίσκεται λίγα μέτρα μακριά απ' το Σύνταγμα (Ηπίτου 4). Στα ράφια του βρίσκονται καφές από τους Ζαπατίστας, μπαχαρικά από τη Σρι Λάνκα, φακές απ' την Παλαιστίνη, σταφίδες απ' την Κρήτη. Ο χώρος που φωλιάζει η πρωτοβουλία τεσσάρων γυναικών, οι οποίες βαρέθηκαν τ' αφεντικά και την ανεργία είναι μικρός και φιλόξενος, ενώ λειτουργεί παράλληλα ως καφέ. Η καθημερινότητα διαφέρει από ένα τυπικό μαγαζί. Την καθημερινότητα αυτή, του κοινωνικού παντοπωλείου στην πόλη, μοιραστήκαμε για λίγες ώρες με τους δημιουργούς της. Tη ζηλέψαμε.
«Ερχόμαστε με χαρά για δουλειά»
Οι περισσότεροι, ακούγοντας το πρωί το ξυπνητήρι για τη δουλειά, νιώθουν ότι μαζί τους ξυπνά κι ο εφιάλτης της ρουτίνας. Δεν ισχύει το ίδιο για τη Νάσια, τη Δήμητρα, τη Νιόβη και την Ελένη. "Ερχόμαστε με χαρά για δουλειά", μας λένε, καθώς φτιάχνουν το δικό μας καφεδάκι. Οι βάρδιες είναι χωρισμένες σε 6ωρα. Το μαγαζί ανοίγει στις 10 το πρωί και κλείνει στις 9 το βράδυ από τη Δευτέρα έως την Παρασκευή. "Εξαίρεση η Παρασκευή. Τότε το τραβάμε λιγάκι περισσότερο", μας "προδίδει" χαμογελώντας η Ελένη το μυστικό του Lancandona. Η κούραση και το άγχος είναι σε λογικά πλαίσια. "Μοιραζόμαστε τις ευθύνες κι αυτό είναι το πιο σημαντικό", εξηγεί η Νιόβη. Την Κυριακή είναι κλειστά, ενώ το Σάββατο το λειτουργούν από τις 11 μέχρι και τις 5.
Ο κόσμος αισθάνεται το Lancandona δικό του. Aπ' τη μία γιατί εκεί δίνει ραντεβού για να κάνει διάλειμμα απ' τη δουλειά, να δει φίλους και να διαβάσει. Απ' την άλλη "για τα προϊόντα που φέρνει κι είναι μοναδικά", λέει η Κατερίνα, που συχνάζει. "Ανταλλάσσουμε και συνταγές. Μου έδειξαν πώς να μαγειρέψω κόκκινες φακές και ξετρελάθηκα", προσθέτει. Ακόμη όμως κι οι δίπλα μαγαζάτορες δεν βλέπουν το εγχείρημα ανταγωνιστικά. Το έχουν συνήθεια, πριν ανοίξουν, να περνούν πρώτα από εκεί. "Μας λένε βάλε ένα καφεδάκι, γιατί δεν έχουμε ανοίξει τη μηχανή".
Η αρχή δεν ήταν εύκολη. "Ψάξαμε σε πολλές περιοχές για χώρο. Κριτήριο ήταν το χαμηλό νοίκι ". Το μαγαζάκι στην Ηπίτου πληρούσε τις προϋποθέσεις. Μοναδικό μείον ότι είναι "χαμένο". Για να βρεις τον δρόμο χρειάζεται να ρωτήσεις μια και δυο φορές, αν τον... προφέρεις καλά. Οι κοπέλες δεν πτοήθηκαν. Έβαψαν τον χώρο, έβαλαν πλακάκια, έφεραν φίλους να βοηθήσουν κι έκαναν εγκαίνια τέλη Αυγούστου του 2011.
Χρειάστηκε χρόνος για ν' αποκτήσει το Lacandona τους δικούς του θαμώνες. «Σκέψου ότι η ταμπέλα μας δεν μπήκε κάθετα, γιατί απαγορεύεται». Η πρώτη σεζόν, ήταν αναγνωριστική. Μέσω του σάιτ, άρχισαν ν' ακούγονται σιγά - σιγά. Όλο και περισσότερος κόσμος άρχισε να μαθαίνει για τα... τροπικά προϊόντα με τις φτηνές τιμές. «Θέση μας είναι να στηρίζουμε τους μικρούς παραγωγούς». Η El Puente μη κερδοσκοπική οργάνωση που έχει στόχο την προάσπιση των εργασιακών δικαιωμάτων, την απαγόρευση της παιδικής εργασίας και καταναγκαστικής εργασίας, καθώς και την καταβολή δίκαιων αμοιβών, προμηθεύει πολλά από προϊόντα στο Lancandona, όπως και το δικό μας Συν - Αλλοις, επίσης συνεταιρισμός αλληλέγγυας οικονομίας.
«Έτσι θα πρέπει να είναι όλα τα μαγαζιά», λέει ένας άλλος πελάτης που άκουγε την κουβέντα μας. Κι εννοούσε τις βασικές αρχές που έχει το Lancandona που είναι: "η ισοτιμία, η αλληλεγγύη, οι συλλογικές αποφάσεις κι ο στόχος για αξιοπρεπή διαβίωση κι όχι κέρδος». Η Ελένη θυμάται μια φορά που «μας έπαιρναν τηλέφωνο και ζητούσαν κάποιον υπεύθυνο. Εδώ είμαστε όλοι υπεύθυνοι, ακόμα κι οι πελάτες!»
Σέσουλα των Εξαρχείων: ένα μαγαζί απ' τα παλιά
Αίσθηση μαγαζιού από την παλιά Αθήνα, δίνει η "Σέσουλα", συνεργατικό παντοπωλείο στα Εξάρχεια, που μετρά εδώ και λίγες μέρες ένα μήνα ζωής. Βρίσκεται επί των Μαυρομιχάλη και Κωνσταντίνου Σμολένσκη, σε μια ήσυχη γειτονιά, «γιατί θέλαμε όταν ο κόσμος έρχεται να ψωνίσει να μην ακούει γκάζια ή φρεναρίσματα», λένε στην «Α» οι Ελένη και Κωνσταντίνα, που είχαν βάρδια.
Όταν τις επισκεφθήκαμε, είχαν μόλις ανοίξει και ζητούσαν παραγγελία για την επόμενη παρτίδα με τη δική τους μερέντα. «Έχει μείνει μια τελευταία» και δείχνουν τα ράφια με τις κρέμες, τις μαρμελάδες, όλες από μικρούς παραγωγούς ή συνεταιρισμούς, που έχουν ανακαλύψει. «Είναι μέρος της καθημερινότητάς μας να δοκιμάζουμε», λέει η Κωνσταντίνα, που πρόσφατα είχε πάει στη Νεμέα, φέρνοντας ως... σουβενίρ «ένα από τα ωραιότερα κρασιά».
«Εκεί που κλείνουν όλα, ξαφνικά κάτι ανοίγει»
Κάνοντας μια βόλτα στο κέντρο της Αθήνας, οι άδειες βιτρίνες έχουν αρχίσει να υπερτερούν των γεμάτων. Τα «ενοικιάζεται» πληθαίνουν μαζί με τους ανέργους. Ανοίγοντας, η Σέσουλα έδωσε ελπίδα. «Μας έκανε εντύπωση η ανάγκη του κόσμου να δει κάτι «ν' ανθίζει» στη γειτονιά του», αναφέρει η Κωνσταντίνα. Οι Εξαρχειώτες, που αρέσκονται στο διαφορετικό, έχουν ήδη αγκαλιάσει την πρωτοβουλία. «Το στηρίζουν από φοιτητές μέχρι μεγάλοι. Υπάρχουν αρκετοί που παίρνουν από τα σούπερ μάρκετ μόνο ό,τι δεν έχουμε εμείς».
Στην αρχή οι άνθρωποι της Σέσουλας έβρισκαν προϊόντα με τον πιο απλό τρόπο. «Από παραγωγούς που ξέραμε κι εμπιστευόμασταν στα χωριά μας. Πλέον μας βρίσκουν αυτοί», λένε οι δύο γυναίκες. Σε αντίθεση με τα περισσότερα σούπερ μάρκετ η ποιότητα, συνδυάζεται με τις χαμηλές τιμές. Μια εξάδα αυγά κοστίζει ένα ευρώ, ένα κιλό πατάτες 80 λεπτά, ένα λίτρο λάδι 3.90 ευρώ.
«Επιτέλους άλλες γεύσεις!»
Η σέσουλα, λέξη που θυμίζει τα παλιά, συμβολίζει παράλληλα ως εγχείρημα την απλότητα. «Θέλαμε να υπάρχει η αίσθηση του χύμα». Έτσι, βλέπεις σε σακούλια, φακές και τσουκνίδες, στο καρότσι πορτοκάλια, στο ψυγείο σπάνια τυριά. «Δεν πακετάρουμε λες και φτιάχνουμε δώρο», ξεκαθαρίζει η Ελένη. «Μας έλεγε μια κυρία ότι είχε «κλειδωμένη» την κάθε γεύση και πήγαινε κι αγόραζε το αντίστοιχο προϊόν. Μετά από χρόνια «συναντά» κάτι καινούργιο και κάτι που της αρέσει πολύ», είναι από τις πολλές εικόνες που έχουν ήδη να θυμούνται οι δυο γυναίκες.
Στόχος της Σέσουλας για το μέλλον, να φτιάξει το δικό της εργαστήρι παραγωγής. Παράλληλα υπάρχει πρόθεση να λειτουργήσει ως χώρος ανταλλαγής σκέψεων και ιδεών. «Να μάθει ο κόσμος τι σημαίνει ελέγχω ένα προϊόν». Αν όλα πάνε καλά, ελπίζουν ακόμα ότι από ένας συνεταιρισμός που βοηθά νοικοκυριά και φοιτητές να γεμίσουν τα ψυγεία και τα ντουλάπια τους με καλά και φτηνά προϊόντα, θα γίνει κι ένα συνεταιρισμός που θα δίνει ψωμί, τουλάχιστον σε 1-2 εργαζόμενους.
Τις ρωτάμε αν πιστεύουν ότι θα πετύχει. Η συζήτηση διακόπτεται, καθώς μπαίνει ο πρώτος πελάτης. Το μαγνητόφωνο κλείνει, οι δύο γυναίκες τον υποδέχονται με χαμόγελο και αρχίζουν να τον «ξεναγούν». Το παντοπωλείο σφύζει από ζωή.
ΡΕΠΟΡΤΑΖ: ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ
