Live τώρα    
18°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
15.8°C19.3°C
1 BF 59%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
16 °C
11.6°C19.0°C
2 BF 64%
ΠΑΤΡΑ
Αραιές νεφώσεις
15 °C
12.0°C15.9°C
2 BF 67%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
18 °C
16.8°C19.7°C
2 BF 63%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
11 °C
10.9°C15.7°C
0 BF 82%
ΕΠΟΝ: Η οργάνωση που πολεμούσε τον φασισμό και τραγουδούσε για την ομορφιά της ζωής
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

ΕΠΟΝ: Η οργάνωση που πολεμούσε τον φασισμό και τραγουδούσε για την ομορφιά της ζωής

Η ΕΠΟΝ ήταν μια οργάνωση που μπορούσε να "μιλήσει" στους νέους. Δεν τους καλούσε μόνο να πάρουν τα όπλα, αλλά να πάρουν και τις κιθάρες. Στις αφίσες της είχε κεντρικό σλόγκαν "Πολεμάμε και Τραγουδάμε".

"Ήμουνα στην ΕΠΟΝ, όπως κάθε νέος άνθρωπος τότε", είχε αναφέρει ο Μάνος Χατζιδάκις. Μέσα σε λίγες λέξεις σχημάτιζε όλο το μέγεθος της απήχησης της οργάνωσης. Της έδινε επίσης αντικειμενική διάσταση. Τα λόγια δεν προέρχονταν από αριστερό και ταυτόχρονα ανήκαν σε άνθρωπο σύμβολο για τον Πολιτισμό της χώρας.

"Εμείς οι νέοι, νομίζω, είχαμε και άλλα κίνητρα συγχρόνως: Ήτανε η κλασική επανάσταση που κάνει ο νέος στο σπίτι του, αλλά βρίσκαμε μια νομιμοφάνεια για να την κάνουμε. Η Αντίσταση ήταν μια νομιμοφανής ανταρσία απέναντι στο σπίτι μας. Το ξενύχτι αποκτούσε νομιμότητα, οι ερωτικές μας ιστορίες αποκτούσαν νομιμότητα, διότι όλα αυτά ήταν συνδεδεμένα με την Αντίσταση», έλεγε ακόμη ο Μάνος Χατζιδάκις.

Από τον Φεβρουάριο του 1943 μέχρι τον Οκτώβριο του 1944, στην ΕΠΟΝ είχε συσπειρώσει στις τάξεις της 600.000 νέους και νέες και είχε εξαπλωθεί σε όλη τη χώρα.

Η οργάνωση γεννήθηκε ένα βράδυ σαν σήμερα το 1943 στους Αμπελόκηπους. Στο σπίτι των εκπαιδευτικών Παναγή και Αγνής Δημητράτου στην οδό Δουκίσσης Πλακεντίας 3. Το θάρρος της κίνησής τους να κάνουν ένα πολιτικό μάζεμα εκείνη την εποχή στον χώρο τους, είχε εξυμνήσει η εκπαιδευτικός και αγωνίστρια Ρόζα Ιμβριώτη: «Ο Παναγής και η ηρωική γυναίκα του στη φόρμα τους. Κλείσανε τα γύρω παράθυρα, κλείδωσαν την πόρτα, δεν συλλογίστηκαν τα παιδιά τους. Ήταν ανάγκη να μαζευτούμε αυτή τη μέρα έστω και με κίνδυνο της ζωής μας. Στις 9 ήμασταν όλοι παρόντες».

Πώς κατάφερνε να εμπνέει

Ήταν σαφές από την πρώτη στιγμή ότι η ΕΠΟΝ μπορούσε να αφουγκραστεί τις αγωνίες της νεολαίας. Το σημαντικότερο ακόμη ήταν ότι μπορούσε να συνδέσει τη λύση των προβλημάτων της με μια συνολική πολιτική αλλαγή, για την οποία ήδη μιλούσε και αγωνιζόταν το ΕΑΜ.

Σε βιβλίο του επονίτη Βασίλη Λασκαρίδη (εκδόσεις Εποχή) αποτυπώνεται πώς δρούσε η ΕΠΟΝ σ' επίπεδο γειτονιάς μέσα από το παράδειγμα του 5ου Τομέα Αθήνας (Καλλιθέα, Ν. Σμύρνη. Π. Φάληρο, Καλαμάκι).

"Τον Μάη του '46 με τις ζέστες άρχισαν σε διάφορα σημεία του Ιλισού οι νερόλακκοι, που από τον χειμώνα είχαν δημιουργηθεί, να μεταβάλλονται σε εστίες μόλυνσης, σαν έλος με κουνούπια και άλλα ζωύφια. Αποφασίζουμε στην οργάνωση να το αντιμετωπίσουμε με μαζική συμμετοχή σε μια εξόρμηση των μελών. Μια Κυριακή στα τέλη Μάη, μέλη με φτυάρια, κασμάδες, τσάπες, κουβάδες και τσουγκράνες παίρνουν μέρος με ενθουσιασμό μέχρι το μεσημέρι, φτιάχνουν στο κέντρο ποταμιού αυλάκι αρκετά μεγάλο, που παίρνει όλα τα νερά που τρέχουνε αυτή την εποχή και καλύπτουν όλους τους λάκκους που ’χανε μετατραπεί σε βάλτους. Πολλοί κάτοικοι του συνοικισμού παρακολουθούσαν με ενθουσιασμό την εξόρμηση των επονιτών και την επικροτούσανε", θυμάται ο Βασίλης Λασκαρίδης.

Στα βήματά της οι επόμενες νεολαίες

Με τα χρόνια οι συνθήκες άλλαξαν, το ίδιο και οι οργανώσεις. Όμως για τους νέους, υπήρχε πλέον η πολύτιμη βάση της ΕΠΟΝ. Ο Κώστας Μανταίος, πρόεδρος του Συνδέσμου Φυλακισθέντων Εξορισθέντων μιλώντας στην "Αυγή" θυμάται ως μέλος της δημοκρατικής νεολαίας Λαμπράκη: "Θεωρούσαμε άθλο την ΕΠΟΝ, ειδικά στην περίοδο της κατοχής. Θέλαμε να ακολουθήσουμε τα βήματά της, γιατί ήταν πιο ανεξάρτητη, βέβαια ήταν κάτω από τον έλεγχο του ΕΑΜ άρα και του ΚΚΕ, αλλά ήταν πιο ανεξάρτητη. Δημιούργησε ένα τεράστιο πολιτιστικό κίνημα και δεν είναι τυχαίο ότι από τα σπάργανα της ΕΠΟΝ είχαν βγει ένα σωρό εκατοντάδες λογοτέχνες".

Το γνωστό σύνθημα της ΕΠΟΝ από "πολεμάμε και τραγουδάμε" μετεξελίχθηκε σε συνάρτηση με εποχή από τη δημοκρατική νεολαία Λαμπράκη σε "παλεύουμε και τραγουδάμε". "Ανοίξαμε λέσχες Πολιτισμού σε όλη την Ελλάδα. Παρακολουθήσαμε το θέατρο, τον κινηματογράφο και την ποίηση. Νέοι ποιητές βγήκαν, ένα άλλο νεολαιίστικο μήνυμα άρχισε να ορθώνεται. Κάναμε μια νεολαία στα βήματα της ΕΠΟΝ", λέει ο Κ. Μανταίος.

Το σπίτι στους Αμπελοκήπους που πραγματοποιήθηκε η πρώτη συνάντηση για τη δημιουργία της ΕΠΟΝ

Φρίξος και Φιφή Πρωτογερέλλη: Ζούσαμε για την ΕΠΟΝ

"Όλη η ζωή μας η ΕΠΟΝ ήταν. Η ευτυχία μας η μεγάλη που μπορούσαμε να προσφέρουμε. Πρώτα απ' όλα η ΕΠΟΝ. Εικόνισμα την είχαμε". Ο Φρίξος Πρωτογερέλλης και η Φιφή Πρωτογερέλλη, 96 και 94 ετών αντίστοιχα, και μαζί μια ζωή ολόκληρη, υπήρξαν στα νιάτα τους σπουδαίοι αγωνιστές στην Αντίσταση και συνεχίζουν να αγωνίζονται ακόμη μέχρι σήμερα μέσα από τις τάξεις της Αριστεράς. Μία από τις σπουδαιότερες περιόδους στη ζωή τους ήταν εκείνη στην ΕΠΟΝ, για την οποία μοιράστηκαν μαζί μας αναμνήσεις και εικόνες στο πολύ φιλόξενο σπίτι τους, στη Ριζούπολη, όπου ζει επίσης η επονίτισσα αδερφή του Φρίξου Πρωτογερέλλη, Έλλη, 93 ετών.

Ο Φρίξος Πρωτογερέλλης έζησε την ΕΠΟΝ στη Μυτιλήνη. Από το 1945, όταν μπόρεσε να επιστρέψει στο νησί. "Η ΕΠΟΝ ανθούσε στη Λέσβο. Έφτασα να είμαι στο νομαρχιακό συμβούλιο, όμως αυτό λίγη σημασία έχει. Υπήρχαν 600 με 800 μέλη σε όλο το νησί, που είχε εκείνη την εποχή 130.000 με 140.000 κατοίκους" θυμάται. Σημαντικό εργαλείο για την προώθηση των ιδεών της οργάνωσης ήταν η "Νέα Γενιά", το περιοδικό της που είχε νεολαιίστικο περιεχόμενο. "Ξοδεύαμε 700 'Νέες Γενιές'. Είχα αναλάβει διαφωτιστής. Δεν ήμουν ρήτορας, αλλά ήμουν οργανωτής. Όταν ερχόταν πρώτα η 'Νέα Γενιά', το περιοδικό της ΕΠΟΝ, ξοδευόταν στα περίπτερα 10, 20, 30. Εγώ τις έφτασα 700, γιατί τις έστελνα στα χωριά. Παντού. Τις έπαιρναν, τις πλήρωναν τα παιδιά. Και πήραμε πρώτο βραβείο στην κυκλοφορία της".

Επιπλέον η οργάνωση "είχε μεγάλη δραστηριότητα, διοργάνωνε εκδρομές, γενικώς μας ενέπνεε πάρα πολύ. Την αγαπούσαμε την ΕΠΟΝ και ζούσαμε γι' αυτή. Η ΕΠΟΝ ξέφευγε από τη γραμμή του κόμματος Παρότι ήταν κομματικό όργανο, η δραστηριότητα και η σκέψη της πήγαινε αριστερότερα, όπως πάντα πηγαίνει η νεολαία. Υπήρχαν φυσικά και μικροσυγκρούσεις, ότι δεν πειθαρχούμε".

Η άγνωστη γιορτή στο Μακρονήσι

Παρότι ο Φρίξος Πρωτογερέλλης είναι γνωστό πρόσωπο της Αντίστασης και της Αριστεράς με πολλές δημόσιες τοποθετήσεις, υπάρχει, όπως μας είπε, μια ανάμνηση που έχει κρατήσει μέσα του και τη θεωρεί πολύ σημαντική ν' ακουστεί πλέον και αυτή. "Η γιορτή της ΕΠΟΝ στο Μακρονήσι. Στο ακραίο Μακρονήσι. Σε ένα μικρό στρατοπεδάκι, είχαμε σηκωθεί πρωί και περιμέναμε να έρθουν να μας πάρουν για το καθημερινό πρόγραμμα, το κουβάλημα πέτρας, το οποίο είχε και ξύλο. Σε μια στιγμή, ένας αγαπημένος σύντροφος, ο Φάνης Πασπαλιάρης, που πέθανε στα 91 του τον Σεπτέμβρη του 2016, λέει: 'Ρε παιδιά! Γιορτάζουμε! Σήμερα είναι 23 Φλεβάρη'. Ανατριχιάσαμε, αγκαλιαστήκαμε... Αυτό για μένα είναι μια κορυφαία γιορτή. Στο χειρότερο στρατοπεδάκι που ήταν διοικητής ένα διεφθαρμένος συνταγματάρχης Σούλης."

"Μέσα στη μαύρη μαυρίλα, πώς το σκέφτηκε..." συμπλήρωσε η Φιφή Πρωτογερέλλη. Εκείνη οργανώθηκε στο Ηράκλειο Αττικής, στην 8η αχτίδα της ΕΠΟΝ. "Όταν έφυγα από την Αθήνα και πήγα στο Ηράκλειο να ζήσω, μπήκα στα γραφεία του κόμματος και ζήτησα να συνδεθώ γιατί μέχρι τότε ήμουν στο Παγκράτι, απ' όπου το είχα σκάσει. Στα γραφεία ήταν τα γνωστά στελέχη Σταματιάδης και Δομνάκης. Όταν μπήκα στο πανεπιστήμιο (Οδοντιατρική), όμως, είπα ότι θέλω να πάω στην ΕΠΟΝ. Δεν ήθελα το κόμμα, ήθελα την ΕΠΟΝ. Τους φάνηκε παράξενο γιατί ζητούσα να πάω στην ΕΠΟΝ και μου έλεγαν 'θα πας στην ΕΠΟΝ;'. Βεβαίως, απαντούσα. 'Ο χώρος μου είναι εκεί. Μπήκα πανεπιστήμιο; Είμαι φοιτήτρια. Ο χώρος μου είναι στην ΕΠΟΝ.' Πήγα και παρουσιάστηκα στην ΕΠΟΝ που ήταν η Φώφη Λαζάρου και της λέω 'θέλω να έρθω'. Εκεί συνδέθηκα με τον Σταύρο Γιαννακόπουλο (το ψευδώνυμο του Πέτρου Ανταίου) και βγάζαμε τη 'Νέα Γενιά'. Επειδή ήξερα Γαλλικά, μ' έβαλε στο μεταφραστικό τμήμα και βοηθούσα".

Καμιά δουλειά για την ΕΠΟΝ δεν έμοιαζε με αγγαρεία, τονίζει η Φιφή Πρωτογερέλλη. "Πήγαινα και κουβάλαγα νερό να σφουγγαρίσουμε τον χώρο για να κάνουμε πάρτι. Δίναμε την ψυχή μας. Δυο τενεκέδες νερό έφερνα από κάτω από το Σύνταγμα για να το ανεβάσω στα σκαλιά επάνω στην Ακαδημίας (γραφεία ΕΠΟΝ). Κι ενώ είχα συγγενείς δίπλα, δεν πήγαινα επειδή ήταν δεξιοί. Θέλω να σου πω ότι δεν ντρεπόσουν ούτε τους ντενεκέδες που κουβάλαγες ούτε το σφουγγάρισμα που έκανες".

Η Φιφή Πρωτογερέλλη ήταν πριν την ΕΠΟΝ στην οργάνωση Λεύτερη Νέα. Ήταν μία από τις δέκα οργανώσεις που συγκρότησαν την ΕΠΟΝ. Η πρώτη συνεδρίαση για την αυτοδιάλυση της οργάνωσης και την ένταξή της στην ΕΠΟΝ έγινε στο σπίτι της Φ. Πρωτογερέλλη, το οποίο ήταν τότε στην Αρκτινού 2 στο Παγκράτι. Οι άλλες οργανώσεις που αυτοδιαλύθηκαν για να γίνει ενιαία η οργάνωση της νεολαίας ήταν οι: ΟΚΝΕ, ΣΕΠΕ, ΦΕΝ, ΛΕΝ, ΑΝΕ, ΘΙΛ, ΕΕΝ, ΕΜΝ και ΕΝΑΡ.

Αυτοί έφυγαν νωρίς...

Παναγής Δημητράτος

Ήταν ο δάσκαλος που παραχώρησε το σπίτι του για να γίνει η ίδρυση της ΕΠΟΝ. Τον εκτέλεσαν οι Γερμανοί στο Νοσοκομείο Σωτηρία στις 20 Απριλίου του 1944 μπροστά στα μάτια του γιου του Κώστα, ο οποίος τελικά γλίτωσε. Σύμφωνα με τον Κώστα Δημητράτο ο υπουργός Παιδείας Νικόλαος Λούβαρις της κυβέρνησης του Ιωάννη Ράλλη είχε αναφωνήσει: «Επιτέλους, απαλλαχθήκαμε απ’ αυτόν!».

Παναγιώτα Σταθοπούλου και Κούλα Λίλη

Ήταν μόλις 17 και 19 ετών. Έπεσαν νεκρές στη μεγαλειώδη συγκέντρωση που έγινε στην Αθήνα στις 22 Ιουλίου 1943 ενάντια στην επέκταση της ζώνης της βουλγαρικής κατοχής στην κεντρική Μακεδονία υπό τις ευλογίες των Γερμανών ναζί. Η επονίτισσα Παναγιώτα Σταθοπούλου, 17 ετών, σκοτώθηκε όταν επιχείρησε να μαζέψει την ελληνική σημαία που έπεσε από τα χέρια νεαρού ο οποίος πυροβολήθηκε στην οδό Πανεπιστημίου από γερμανικό τανκ. Το τανκ πέρασε από πάνω της και τη συνέθλιψε. Η 19χρονη Κούλα Λίλη, φοιτήτρια της Γαλλικής Φιλολογίας, δολοφονήθηκε όταν σκαρφάλωσε στο τεθωρακισμένο κι άρχισε να χτυπάει τον οδηγό με το ξυλοπάπουτσό της. Πολλοί ακόμη σκοτώθηκαν.

Ηρώ Κωνσταντοπούλου

Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου του 1944. Είχε ενταχθεί στην ΕΠΟΝ ως μαθήτρια και η αντιστασιακή δράση της ανακόπηκε με τη σύλληψή της τον Ιούλιο 1944. Αφού βασανίστηκε άγρια στο κολαστήριο των SS στην οδό Μέρλιν, στο Κολωνάκι, οδηγήθηκε στο εκτελεστικό απόσπασμα όπου τη δολοφόνησαν με 17 σφαίρες, όσα και τα χρόνια της. Οι βασανιστές της δεν μπόρεσαν να αποσπάσουν την οποιαδήποτε πληροφορία για τους συναγωνιστές της,

Οι πέντε επονίτες των Τρικάλων

Τους κρέμασαν οι Γερμανοί στις 18 Απριλίου του 1944 στην πλατεία Ρήγα Φεραίου στα Τρίκαλα. Τα ονόματά τους ήταν Στέργιος Γάτσας, Ιωάννης Μπριάζης, Κωνσταντίνος Στεργιόπουλος, Κωνσταντίνος Σύρμπας και Απόστολος Τσανάκας. Τα σώματά τους έμειναν και την επομένη μέρα στις αγχόνες με πινακίδες στο στήθος τους που έγραφαν: 'Πυροβόλησα Γερμανό στρατιώτη'».

Οι τρεις επονίτες του Υμηττού

Έπεσαν ηρωικά στο "Κάστρο του Υμηττού", που φυλασσόταν ο οπλισμός του ΕΛΑΣ της περιοχής. Για επτά ώρες κρατούσαν 500 μέτρα μακριά από το σπίτι ένα ολόκληρο γερμανικό τάγμα. Οι επονίτες Δημήτρης Αυγέρης, Κωνσταντίνος Φολτόπουλος και Θάνος Κιοκμενίδης έπεσαν μαχόμενοι με τεράστιο πάθος στις 28 Απριλίου του 1944. Πριν πέσουν νεκροί, κατέστρεψαν τον οπλισμό που υπήρχε για να μην πέσει στα χέρια των εχθρών. Έχοντας μείνει μόνος ο Αυγέρης, βγήκε έξω πυροβολώντας και φωνάζοντας «Σας νικήσαμε, τέρατα». Λίγο μετά έπεσε κι εκείνος.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL